502
Muhtoj shaxslar quyidagi turlarga bo‘lingan: aloqa
faoliyatining buzilishi
(ko‘r, kar, soqov), aqliy faoliyatning buzulishi, jismoniy imkoniyati
cheklanganlik (mo‘rt
suyak kasalligi, yarim miya falaji, mushak distrofiyasi
kabilar) va rivojlanishida nogironlik belgilari mavjud insonlar
124
.
Aqliy va psixik rivojlanishida nuqsonlari bo‘lgan o‘quvchilarni
Korreksion o‘qitish.
Psixik rivojlanishdan ortda qoluvchi bolalarning psixologik-pedagogik
tavsifnomalari.
Tadqiqotlar predmetlarni o‘zlashtira olmaydigan o‘quvchilar
orasida psixik rivojlanishi ortda qolgan, yaqqol ifodalanmaydigan sensorli,
intellektual, nutqiy buzilishlarga
ega bolalar mavjudligi, buning sababi
markaziy nerv tizimi shikastlanishining asorati, minimal miya diafunksiyalari
ekaniligini ko‘rsatadi. Psixik rivojlanishi ortda qolgan bolalar predmetlarni
o‘zlashtira olmaydigan o‘quvchilarning taxminan 50 foizini tashkil etadi.
PROQni bolalar rivojlanishini ko‘rsatuvchi anomaliya sifatida o‘rganish XX
asrning 50-yillarning oxirida boshlanib, 60-70-yillarda keng ommalashdi.
Tadqiqotchilar (G.B.Shoumarov, K.S.Lebedinskaya)
PROQning quyidagi
to‘rt variantini keltiradilar:
konstitusional
kelib chiqish;
somatogen kelib
chiqish;
psixogen
kelib
chiqish;
serebral–
organik
kelib
chiqish.
Psixik rivojlanishi ortda qolgan maktabga borayotgan bolalar o‘ziga xos
xususiyatlarga ega bo‘ladilar. Ular maktabda o‘qishga to‘la tayyor emaslar,
124
https://en.wikipedia.org/wiki/Special_education
503
ularda maktabda o‘qish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikma va malakalar
shakllanmagan, dastur talablarini o‘zlashtirish uchun layoqati yetarli emas.
Ular maxsus yordamsiz hisoblash, o‘qish va yozishni, shuningdeq maktabdagi
tartibni o‘rgana olmaydilar. Faoliyatlarni tashkil
etishda qiyinchilikni his
etadilar. Ularda ruhiy toliqish kuzatilib, tez charchash,
ish bajarish
qobiliyatining pasayishi, boshlagan ishini bajarmaslik kabi holatlar kuzatiladi.
Ko‘pincha boshlari og‘riydi.
Psixik rivojlanishi ortda qolgan bolalarning xulqi ham o‘ziga xos. Maktabda
ular o‘zlarini maktabgacha yoshdagi bolalar kabi tutishadi. Ularda o‘qishga
nisbatan qiziqish yo‘q yoki juda past bo‘liB, maktabga nisbatan ijobiy
munosabat kuzatilmaydi. O‘yin ular uchun asosiy faoliyat bo‘lib qoladi.
PROQli bolalarni ko‘pincha aqli zaif deb hisoblab xato qiladilar. Ularni
o‘zaro farqlashda ayrim omillar qo‘l keladi.
Chunonchi, PROQ bolalarda
oddiy bilimlarni o‘zlashtirish, hisoblash ko‘nikmalarini egallab olishda
qiyinchilik ko‘zga tashlanishi bilan birga she’r yoki
ertaklarni eslab qolish
qobiliyati va idrok etish faolligi ancha Yuqori bo‘ladi. Bunday xususiyatlar
aqli zaif bolalarda kuzatilmaydi.
Ko‘pchilik hollarda PROQ (ZPR) o‘quvchilar ommaviy umumiy o‘rta ta’lim
maktablarida o‘qitiladilar. Ular bilan individual Korreksion ishlar olib
borilmaydi, shu bois ular amalda o‘quv jarayonidan
chetda qoladilar va
predmetlarni o‘zlashtira olmaydigan o‘quvchilar qatoriga kiritiladilar. Ular
maxsus tashkil etiluvchi Korreksion-rivojlantiruvchi ta’limga muhtojlar.
Ularga alohida e’tibor ko‘rsatish talab etiladi.
Dostları ilə paylaş: