A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov



Yüklə 4,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə46/294
tarix24.12.2023
ölçüsü4,73 Mb.
#192262
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   294
Buxgalteriya hisobi A A Karimov, J E Kurbanbayev, S A Jumanazarov

qoldiq
va 
tiklash qiymati
bo‘yicha 
hisobga olinadi. Qoldiq qiymati hisobda asosiy vositalaming real 
bahosini, y a’ni dastlabki qiymatidan eskirish summasini chegirib 
tashlagan holda hisoblash uchun qo‘llaniladi. Tiklash qiymati hozirgi 
haqiqiy xarajatlami, ulam ing haqiqiy tannarxini tavsiflaydi. Asosiy 
vositalaming dastlabki qiymatini tiklash qiymatiga o ‘tkazish qayta 
baholash orqali amalga oshiriladi.
Asosiy vositalar obyektlarini baholash usullari 5-son “Asosiy 
vositalar” nomli BHMSda belgilangan ( 0 ‘zR MVning 114-sonli 
buyrug‘i 9.10.2003 y., O 'zR AVda 20.01.2004 y. 1299-raqam bilan 
ro‘yxatga olingan).
70


Boshlang‘ich qiymat - to ‘langan va qoplanmaydigan soliqlami 
(yig‘imlami), shuningdek aktivni undan m o‘ljal bo‘yicha foydalanish 
uchun ishchi holatiga keltirish bilan bevosita bog‘liq bo‘Igan yetkazib 
berish va montaj qilish, o ‘matish, ishga tushirish va istalgan boshqa 
xarajatlami hisobga olgan holda, asosiy vositalami tiklash (qurish va 
qurib bitkazish) yoki xarid qilish bo‘yicha haqiqatda qilingan 
xarajatlarning qiymati.
Asosiy vositalar buxgalteriya hisobiga dastlabki qiymati bo‘yicha, 
ya’ni ulami sotib olish, qurish va tayyorlash uchun qilingan haqiqiy 
xarajatlar bo‘yicha qabul qilinadi:
a) korxona ustav kapitaliga ta’sischilar tomonidan qo‘shilgan 
ulushlar - tomonlaming kelishuvi b o ‘yicha;
b) korxonaning o ‘zida tayyorlangan hamda boshqa korxonalar va 
shaxslardan sotib olinganda - barpo etish (qurish, qo‘shimcha qurish va 
h.k.) yoki ushbu obyektlami sotib olish bo‘yicha qilingan haqiqiy 
xarajatlardan kelib chiqqan holda, to ‘langan va qoplanmaydigan soliqlar 
va boshqa majburiy to ‘lovlami ham tashib keltirish, montajlash, 
o ‘matish, ishga tushirish va aktivni ishchi holatiga keltirish bilan b o g iiq
istalgan boshqa xarajatlami ham qo‘shgan holda;
d) boshqa korxonalar va shaxslardan tekinga hamda davlat 
organlarining subsidiyasi sifatida olinganda - kirim qilish sanasidagi 
bozor bahosi yoki qabul qilish - topshirish hujjatlarida ko‘rsatilgan 
qiymat bo‘yicha baholanadi.
Joriy qiymat - m a’lum sanadagi amal qilayotgan bozor narxlari 
bo‘yicha aktivlaming qiymati yoki xabardor qilingan, bitimni amalga 
oshirishni xohlovchi, mustaqil taraflar o ‘rtasida bitimni amalga 
oshirishda aktivni sotib olish yoki majburiyatlami bajarish uchun yetarli 
bo‘lgan summa.
Qoldiq (balans) qiymat 
- jam langan amortizatsiya summasini 
chegirgan holda asosiy vositalaming boshlang‘ich (tiklash) qiymati.
Tugatish qiymati - asosiy vositalam ing chiqib ketishi bo‘yicha 
kutilayotgan xarajatlami chegirgan holda kutilayotgan foydali xizmat
71


muddati oxirida asosiy vositalami tugatish chog‘ida olinadigan 
aktivlaming faraz qilinayotgan summasi.
Tiklash qiymati - bu hozirgi sharoitda asosiy vositalami (hozirgi 
baholarda, zamonaviy texnikalar va h.k.) qayta barpo etish qiymati. Bu 
qiymati asosiy vositalaming qayta baholash yo‘li bilan aniqlanadi.
Asosiy vositalaming dastlabki qiymatini o ‘zgartirish qo‘shimcha 
qurish, qo‘shimcha jihozlash, rekonstruksiyalash va qisman tugatish 
hamda qayta baholash hollarida mxsat etiladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 
31.12.2001 
y. 
490-sonli 
“0 ‘zbekiston 
Respublikasining 2002-yil uchun asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari 
va davlat byudjeti parametrlari to ‘g ‘risida”gi Qaroriga muvofiq xo‘jalik 
yurituvchi subyektlar mulkchilik shaklidan qat’iy nazar har yili 1 yanvar 
holatiga asosiy 
vositalami 
ulaming 
qiymatini joriy 
baholarga 
muvofiqlashtirish uchun qayta baholaydilar. Qayta baholash natijasida 
asosiy vositalaming oshgan (pasaygan) summasi 0100 “Asosiy 
vositalami hisobga oluvchi schyotlar” (0110-0190) debeti (krediti) 
bo‘yicha 8510 “Uzoq muddatli aktivlami qayta baholash bo‘yicha 
tuzatishlar” schyoti bilan korrespondentsiyalanadi.
Xarid qilish chog‘ida qiymati chet el valyutasida aniqlangan asosiy 
vositalami baholash chet el valyutasini 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy Bankining, korxona tomonidan asosiy vosita obyektini sotib 
olish paytida amalda bo‘lgan kursi bo‘yicha qayta hisoblash yo‘li bilan 
amalga oshiriladi.
Amortizatsiyalanadigan qiymat - moliyaviy hisobotlarda faraz 
qilinayotgan 
(baholangan) 
tugatish 
qiymatini 
chegirgan 
holda 
ko‘rsatilgan aktivning boshlang‘ich (tiklash) qiymati summasi.
Tovar-moddiy zaxiralar (TMZ) shikastlanganda, qisman yoki 
butunlay eskirganda, komplektlashga yoki sotuvni tashkil qilish 
xarajatlari oshganda, sotuv narxi pasaygan holatlarda, tovar-moddiy 
zaxiralari o ‘z tannarxidan past bahoda realizatsiya qiymatida baholanishi 
mumkin.
72


Sof realizatsiya qiymati - tovar sotilishining taxminiy qiymatidan 
tovarlami sotuv oldidan tayyorlash va uni sotish xarajatlarining 
ayirmasidir.
Tovar-moddiy zaxiralar (xomashyo, materiallar, sotib olingan 
yarim tayyor mahsulotlar va b.) qabul qilishda oldin qat’iy hisob 
baholari bo‘yicha: normativ yoki reja tannarxi hisobot oyi oxiriga ulami 
tayyorlashning haqiqiy tannarxini hisoblash sharti bilan hisobga olinadi.
4-son “Tovar-moddiy zaxiralar” BHMSning 7-bandiga muvofiq, 
zaxiralar hisobdan chiqarilish paytida quyidagi 3ta usuldan biri bo‘yicha 
baholanadi (yangi tahriri, 0 ‘zR MV 52-sonli buyrug‘i bilan 15.06.2006 
y. tasdiqlangan, O lzR AV 1595 raqam bilan 17.07.2006 y. ro‘yxatga 
olingan):
1. 0 ‘rtacha tortilgan qiymat bo ‘yicha (AVECO).
2. FIFO - o ‘rtacha chamalangan baholar bo‘yicha, birinchi kirim -
birinchi xarajat.
3. Yalpi identifikatsion qiymat (donalab baholash).
Korxona 
tomonidan 
maxsus 
tartibda 
foydalaniladigan 
(qimmatbaho metallar, qimmatbaho toshlar va h.k.) va bir-birining 
o‘mini bosmaydigan (ya’ni, ular oddiy tarzda bir-birini o ‘mini 
bosmaydi) hamda maxsus loyihalar uchun ishlab chiqarilgan va 
m o‘ljallangan 
(foydalaniladigan) 
tovar-moddiy 
zaxiralar 
tegishli 
birligining identifikatsiyalangan tannarxi bo‘yicha baholanadi.
Ushbu usulda maxsus xarajatlar tovar-moddiy zaxiralaming 
alohida turlariga olib boriladi. Ushbu usul maxsus loyihalarga 
m o‘ljallangan buyumlar uchun, ular sotib olingan yoki ishlab 
chiqarilganidan qat’iy nazar, mos keladi.
AVECO usuli b o‘yicha tovar-moddiy zaxiralar har birligining 
qiymati shunga o ‘xshash zaxiraning davr boshida o ‘rtacha o ‘lchangan 
qiymatidan va davr davomida sotib olingan yoki ishlab chiqarilgan 
o ‘xshash zaxira birligining qiymatidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Tovar-moddiy zaxiralar birligining qiymatini AVECO usuli 
bo‘yicha aniqlash shunga o ‘xshash zaxiralar umumiy tannarxini ulaming 
umumiy miqdoriga boMish y o ‘li bilan aniqlanadi. Bunda umumiy
73


tannarx mos ravishda davr boshiga bo‘lgan tovar-moddiy zaxiralar 
tannarxi va miqdori va davr davomida olingan zaxiralami tannarxi bilan 
miqdoridan tashkil topadi. 0 ‘rtacha miqdor korxona tomonidan 
tanlangan usulga qarab, vaqti-vaqti bilan yoki zaxiralaming har bir yangi 
Yüklə 4,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   294




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin