Fяxrяddиn mustafayev

Ġvanovski Dmitri Ġvanoviç
(1864-1920) 
 
Virusların ilk kəşfi dünya şöhrətli, məşhur rus 
alimi D.İ.İvanovskinin adı ilə bağlıdır. Onun bu tarixi 
kəşfindən sonra virusologiya elminin əsası qoyulmuş 
və bunun nəticəsində də bir sıra xəstəliklərin 
törədiciləri müəyyən edilmişdir. 1891-1892-ci illərdə 
Krımın Nikitin botanika bağında D.İ.İvanovski və 
V.V.Polovsev diplom işini hazırlamaq məqsədilə 
tütünün mozaika xəstəliyini öyrənərkən sübut 
etmişlər ki, xəstə tütün bitkisinin yarpağından alınmış şirə (ekstrakt) Zeys, 
Berkefeld və Şamberlanın bakterial süzgəclərindən keçirildikdən sonra da 
sağlam tütün bitkisinin yarpaqlarında mozaika xəstəliyini törədir. 1892-ci il 
fevralın 12-də 28 yaşlı D.İ.İvanovski Rusiya Akademiyasının elmi şurasında 
apardığı tədqiqatların nəticələri haqqında çıxış etməklə virusologiyanın təməlini 
qoymuşdur. D.İ.İvanovskinin 1892-ci ildə yazdığı «Tütün bitkisinin iki xəstəliyi 
haqqında» əsəri namizədlik və 1902-ci ildə yazdığı «Tütünün mozaika xəstəliyi» 
əsəri isə doktorluq dissertasiyası kimi qiymətləndirilmişdir. D.İ.İvanovski 
sonralar həmin «yoluxucu amilin» çox kiçik olan, bakterial süzgəcdən keçən, 
qida mühitində yetişməyən və adi mikroskoplarla müşahidə olunmayan 
mikroorqanizmlər olduğunu göstərməklə bunları virus adlandırmışdır. Bəzi qərb 
alimləri virusologiyanın tarixini təhrif etməklə səhvən onu Hollandiya alimi 
M.Beyerinkinin adı ilə bağlayırlar. Halbuki, o özü, virusun ilk dəfə 
D.İ.İvanovski tərəfindən kəşf edildiyini etiraf etmişdir. Virusologiyanın müstəqil 
elm sahəsi kimi çox dinamik sürətlə inkişaf etməsi bəzi infeksion xəstəlikləri 
törədən virusların ayrılması və onların xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi üçün zəmin 
yaratmışdır. Hazırda molekulyar biologiyanın, genetikanın, gen mühəndisliyinin, 
biotexnologiyanın, bioetikanın və s. qlobal problemlərinin öyrənilməsi 
prosesində viruslardan geniş istifadə olunur.

---

36