To sh k en t d a V la t y ur idik institu ti

Kebekxon 
(1318-1326-yy) davrida 
pul 
va 
ma'muriy 
islohotlar o ‘tkazilishi 
haqidagi 
farmonlaridir. 
Kebekxonning pul islohoti o ‘tkazish haqidagi farmoniga ko‘ra, pul 
muomalasidagi tartibsizliklarga chek qo‘yish maqsadida Eron va Oltin 
0 ‘rdada bo‘lgani kabi kumush dinorlar va dirhamlar joriy qilgan, bir 
dinoming og‘irligi ikki misqol (bir misqol 4,64 gr.) dirhamning og‘irligi 
1/3 misqol qilib belgilangan. Yangi pul birligi tarixda “kepakiy” nomi 
bilan mashhur bo‘ldi. Bir dinor kepakiy ikki misqol, bir dirham kepakiy 
esa 3/1 misqolga teng bo‘lgan.
Ma'muriy islohotlariga binoan, ikki tomonlama idora tizimiga; bir 
tomondan mamlakat hokimi va ikkinchi tomondan shahar hokimlari 
tomonidan boshqarilishiga barham berilgan.
Ma'muriy islohotlariga ko'ra, mamlakat Buxoro va Samarqand 
viloyatlari tumanlarga, Farg‘ona va Sharqiy Turkistonda “orchin”ga ya'ni 
poytaxt atrofi nohiyalariga bo‘lindi.
Boshqaruvning yagona tizimi joriy qilingan. Mamlakatdagi mayda 
xonlik va beklar saqlanib qolingan va ular tumanlarga bo‘lingan. Shahar 
hokimlari tuman boshliqlarining noiblariga aylantirilgan. Chingizxon 
demak, yasoni tuzishdan maqsadi markazlashgan mo‘g ‘ul davlatini tuzish 
va uni mustahkamlashdan iborat edi. Unda davlat huquqi, harbiy qurilish, 
dalat boshqaruvi, beklar, noyondar va amaldorlar o ‘rtasidagi o ‘zaro 
munosabatga oid qoidalar, jinoyat, grajdanlik, sud yuritish, jazo va uning 
turlariga oid qoidalar metall taxtalarga o ‘yib yozilgan. Shulardan 33 
parchasi Chingizxonning davlat, harbiy va jinoyat huquqi bo‘yicha: 27 
nutqi biliklar tarzida qolgan. 
Jazo: 
agar mo‘g ‘ul tatar urug‘idan bo‘lgan 
kishi yaso qoidasini 1 marta buzsa, unga ijtimoiy jazo so‘z bilan tanbeh 
berish; 2-chi marta buzsa, bilikka asosan, jazoga tortish, 3-chi marotaba 
esa uzoq Boljin Suljurga surgun qilingan, shundan keyin ham buzsa, 
oyog‘iga kunda urib qorong‘i qamoqxonada saqlangan.
Agar qarz olgan kishi o ‘z vaqtida qarzini qaytarmasa, qaytarish 
imkoniyati bo‘lmasa, bolalari qarzdor holatiga tushgan. Jazo ijtimoiy va 
milliy tengsizlikka asoslangan: bir begunoh mo‘g ‘ulning oTimi uchun xun 
bahosi 40 tangaga (kumushga) teng bo‘lsa, xitoylikning o ‘limi uchun bir
65

---

eshakning bahosi belgilangan. Ayg‘oqchilik, aldamchilik, soxta guvohlik, 
tabiatni ifloslantirgani uchun, poraxo‘rlik, fohishalik uchun ham o iim
jazosi berilgan.
Mol-mulkka qarshi qaratilgan jinoyatlar o ‘g ‘rilik uchun o ‘g ‘irlangan 
narsaning 3-9 baravarigacha jarima toiatilgan, to iay olmasa, 7-700 
tagacha qamchi urish bilan jazolangan. Katta miqdordagi o ‘g ‘rilik uchun 
esa - o iim jazosi berilgan.
Yorg‘u va yaso qoidalariga uluslar xonlar qattiq amal qilishgan.
Sud ishlari markazda bevosita xon noibining huzurida uning nazorati 
ostida olib borilgan. M o‘g ‘ullarga taalluqli ishlarda sud yuritish yasoga 
asoslangan edi. Diniy ishlar shariat huquqi asosida yorg‘uchilar (sud'yalar) 
tomonidan hal etilgan. Sudyalar yorg‘uchilar obroii, e'tiborli kishilardan 
tayinlangan. Sud funksiyasi kundalik ish boigan.
Chig‘atoy ulusida yer solig‘i 10/1 hajmida belgilangan. Oliy 
mansabdorla soliq toiashdan ozod etilgan edi. Chorvador xo‘jaliklardan 
ko‘pchur soligi olinardi.
Yana bir soliq targ‘u deb atalgan, u hunarmandlar, savdogarlardan 
olingan. Ishlab chiqarilgan va sotilgan molning 30/1 ulushi hajmida 
boigan. Mahalliy xalq tuz soligi, jon va kumush soligi toiagan. 
Noiblarga barot (ijara yorligi), payza berganlar.