Microsoft Word Kasbiy psixologiya Yulchiyeva Z



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə51/118
tarix25.12.2023
ölçüsü5,01 Kb.
#194998
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   118
kasbiy qayta yo‘naltirish
keng tarqalgan voqelikka aylangan. O‘zini-o‘zi 
anglash va shaxsning kasbiy shakllanishi muammosi bu jarayonda sub’ektlarning 
turli kasbiy tajribaga ega ekanliklari, barqaror qadriyatlar tizimi, shakllangan shaxs 
tuzilishi, hayotiy pozitsiyani amalga oshirishda ijtimoiy, kasbiy va iqtisodiy 
sharoitlarni aniqlash bilan aloqadorlikda yangi qirralarga ega bo‘ldi. 
V.A.Bodrov va M.A Ratnikova bilan hamkorlikda kasbiy faoliyatni 
o‘zgartirishning psixologik xususiyatlari va qayta kasbga yo‘naltirish vaziyatining 
xarakteri hamda mehnat sub’ektining individual-psixologik xususiyatlariga bog‘liq 


124 
holda kasbiy faoliyatga moslashishni o‘rganish maqsadida tadqiqot ishi olib 
borilgan. 
Etuklik davrida kasbiy qayta yo‘naltirish va uning kasbiy shakllanish 
jarayoniga ta’siri quyidagi omillar orqali aniqlanadi: 
1.
Qayta yo‘naltirish vaziyatining ko‘rinishiga ko‘ra (majburiy yoki 
ixtiyoriy); 
2.
Mintaqaning ijtimoiy-demografik va kasbiy xususiyatlariga ko‘ra (turli 
yosh va ish stajiga ega bo‘lgan harbiy xizmatchilar, boshqaruvchi shaxs, muhandis, 
shifokor, o‘qituvchi); 
3.
Joriy faoliyatning xarakteriga ko‘ra; 
4.
Qayta yo‘naltirilgan sub’ektlarning individual-psixologik xususiyatlariga 
ko‘ra (introvertlik, ekstrovertlik, xavotirlanish va boshqalar). 
Qayta yo‘naltirishning muvaffaqiyati yangi faoliyatga kasbiy, ijtimoiy va 
psixologik moslashganlik darajasi bilan tavsiflangan. Bunda majburiy qayta 
yo‘naltirishni, ya’ni ishdan haydalish, tashkilotning inqirozga uchrashi 
vaziyatlarini boshidan o‘tkazgan xodim sinov muddati (6 oy) davomida kasbiy 
faoliyatga moslasha olgan (93%, 68% va 33% vaziyatlarda moslashish turiga 
muvofiq), 84%, 63% va 58% vaziyatlarda esa ixtiyoriy qayta yo‘naltirishni yoki 
qo‘shimcha kasbiy faoliyatga, qolaversa, majburiy qayta yo‘naltirishni boshidan 
kechirayotgan xodimlarning yangi kasbiy faoliyatga psixologik moslashishida 
ko‘pgina qiyinchiliklarga uchragan. Kasbiy faoliyatga moslashish jarayonining 
tezligi shaxsning internallik-eksternallik xarakterlariga va shaxsiy xavotirlanish 
darajasiga bog‘liqdir. 
SHaxs tuzilishining arxitektonik holati va maxsus qobiliyatlar, shaxs 
taraqqiyotida faoliyatning roli haqidagi ma’lumotlar, faoliyatning dinamik tuzilishi 
va mazmuni hamda bu jarayon bilan bog‘liq ravishda shaxsga nisbatan 
qo‘yiladigan kasbiy talablar keyinchalik kasbiy shakllanishning va bu tizim asosida 
mutaxassislarni psixologik saralashning takomillashtirish jarayonining yangi 
qirralarini o‘rganishni belgilab beradi. Bu qarashlar eksperimental asoslangan 


125 
bo‘lib, uning negizida kasbiy yaroqlilikni baholashga nisbatan strukturaviy-
dinamik yondashuv konsepsiyasi yotadi. 
To‘rt yil davomida 600 dan ortiq uchuvchi-kursantlarda olib borilgan 
tadqiqotlar orqali uchuvchilik qobiliyatini aniqlashga qaratilgan alohida kasbiy 
muhim xususiyatlar qator tipik jihatlarga, ya’ni uchuvchilik qobiliyatining 
tuzilishidagi komponentlarning o‘zaro ichki aloqalarini namoyon bo‘lish 
darajasidagi tafovutlar va bu komponentlar orasidagi ierarxik munosabatlar 
xarakteriga ega ekanligi aniqlandi. Bu ma’lumot kursantlarning haqiqiy mutaxassis 
bo‘lib etishishlarining dastlabki bosqichida ulardagi qobiliyatlarning rivojlanganlik 
darajasidagi individual farqlarning keng qamrovli ekanidan dalolat beradi. Aytish 
mumkinki, ularning uchuvchi kasbini tanlashdagi kasbiy yo‘nalganligi psixik 
mavqe jihatidan iqtidorli va uning kasbiy faoliyatga qo‘yiladigan talablarga 
muvofiq tarzda rivojlanganligi bo‘lajak mutaxassislarning kontengentini to‘liq 
shaklda aniqlab bera olmaydi.
Ta’limning turli bosqichlarida kasbiy muhim xususiyatlarning miqdoriy, 
xarakter jihatdan va o‘zaro chambarchas bog‘liq holda o‘zgarishi aniqlangan 
bo‘lib, ular kursantlarga qo‘yiladigan talablarning turli mazmunga egaligi bilan 
bog‘liq: o‘quv masalalari, qolaversa, bu talablarga nisbatan moslashuvchanlik 
darajasi va bu masalalarni hal qilish sharti hamda mazmuniga nisbatan adekvatlik 
darajasi hamda faoliyat tizimiga (V.D.Shardakov bo‘yicha) individual funksional 
moyilligi bilan belgilanadi. 
Kursantlarning turli ta’lim bosqichlarda alohida kasbiy muhim 
xususiyatlarini namoyon bo‘lish darajasi ko‘rsatkichlarining dinamikasini katta 
variativligi psixik taraqqiyot fazalarining geteroxronligi va o‘zgarishlarning 
betartibligi, qolaversa, har bir o‘quv faoliyatining kasbiy muhim xususiyatlar 
holatiga ta’sirida aks etishi joriy qilingan. Ta’lim jarayonida kasbiy muhim 
xususiyatlarni tizimlashtirishning samaradorligi oshib borayotgani aniqlangan 
bo‘lib, bu bevosita alohida xususiyatlar orasidagi zaif aloqalar sonini kamayishiga, 
ya’ni xarakterning kasbiy ta’lim bosqichidaga passiv qobiliyatlar tuzilishiga 
bog‘liq ravishda o‘zgarishiga (birinchi kursda-barcha kasbiy muhim xususiyatlar 


126 
orasida teng va ahamiyatsiz aloqalar mavjud bo‘lib, to‘rtinchi kursga kelganda-
etakchi xususiyatlar orasida “kuchli” aloqalar sonini ortganligi kuzatiladi); kasbiy 
muhim xususiyatlar tuzilishida– kognitiv (axbortni qayta qurish), psixomotor 
(etakchi faollik), faollashtirilgan (axborotlarni qidirish, diqqatni taqsimlash va 
nazorat qilish) kabi 3 ta yirik majmualarni ajratilishiga xizmat qilmoqda. 
Berilgan korrelyasion tahlillar kasbiy muhim xususiyatlarning kursantlarni 
past va yuqori o‘zlashtirish darajasiga bog‘liq holda namoyon bo‘lishida miqdor va 
sifat jihatdan tafovutlar borligini ko‘rsatmoqda, bu esa tayyorgarligi yuqori bo‘lgan 
kursantlarda kasbiy muhim xususiyatlarning funksional majmuini egiluvchan va 
moslashuvchan tizimga asoslanganidan, tayyorgarligi past darajada bo‘lgan 
kursantlarning esa kasbiy muhim xususiyatlari ularda yangi kasbiy masalalarni 
o‘zlashtirishlari uchun qiyinchiliklar tug‘diruvchi konservativ, qattiqqo‘llik 
tizimiga asoslanganligidan dalolat beradi. 
SHunday qilib, uchuvchi-kursantlar kasbiy shakllanishining o‘ziga xosligida 
aks etuvchi shaxsning kasbiy taraqqiyoti qonuniyatlarini o‘rnatish jarayoni kasbiy 
muhim psixologik xususiyatlarning maxsus integratsiyasi sifatlari va shaxsning 
kasbiy tizimda to‘liq shakllanishi bilan hamohang tarzda kechishidan dalolat 
beradi. Aytish mumkinki, shaxsning kasbiy shakllanishidagi individual farqlar 
mutaxassislarni kasbiy etuklikka erishishlarining turli imkoniyatlarini belgilab 
beradi. 
Mehnat sub’ektining kasbiy shakllanishi taraqqiyot jarayoni sifatida 
mutaxassisning qator yakuniy natijalarga erishishi, ayniqsa, yuqori darajadagi 
professionalizm, 
malakaga, 
kompetentlikka 
va 
etuklikka 
egaligida 
mujassamlashadi. Bu tavsiflarning har biri kasbiy shakllanganlikning o‘ziga xos 
xususiyatlarini, shaxs taraqqiyoti darajasi va xususiyatlarini, eng asosiysi, bu 
jarayonning natijalarini muhokama qilishda muhim ahamiyatga egadir. 

Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   118




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin