Zbekiston respublikasiaxborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini

Shifratorlar.
Shifratorlar
(koder ham deyiladi)
 o‘nli sonlarni ikkilik sanoq tizimiga 
o‘tkazadi. 
Faraz qilaylik, shifratorda ketma-ket o‘nli sonlar bilan nomerlangan 
(0,1,2,. 
..,т-
1) m ta kirish va n ta chiqish mavjud bo‘lsin. Kirishlardan birortasiga 
signalni uzatish, shu kirishga mos keluvchi chiqishda n-razryadli ikkilik sonning 
hosil bo‘lishiga olib keladi.
Ravshanki, katta sonli m lar uchun shifratorlarni qurish qiyin, shuning uchun ular 
ikkilik sanoq tizimiga o‘tkazishda nisbatan kichik o‘nli sonlar uchun foydalaniladi. 
Shifratorlar turli hil axborotni raqamli qurilmalarga kiritishda keng qo‘llaniladi 
.Bunday qurilmalar, har bir klavishi shifratorning aniq bir kirishi bilan bog‘langan 
klaviatura bilan ta’minlanishi mumkin.Tanlangan klavishaga bosilganda 
shifratorning mos kirishiga signal uzatiladi, va uning bosilgan klavishaga mos 
keluvchi chiqishida ikkilik son hosil bo‘ladi.
3.15-rasmda 0, 1, 2,...,9 o‘nli sonlarni 8421 kodidagi ikkilik ifodaga keltiruvchi 
shifratorning ramziy tasviri keltirilgan
. SD simvoli 
ingliz tilidan olingan Сос1еg 
so‘zini tashkil qiluvchi harflardan tuzilgan Chapda 0, 1, 2,...,9 raqamlar bilan 
belgilangan 10 ta kirish, o‘ngda shifratorning chiqishlari ko‘rsatilgan. 1, 2, 4, 8 
raqamlar bilan alohida chiqishlarga mos keluvchi ikkilik razryadlarning vazniy 
koeffitsientlari belgilangan. 3.15-rasm 
O‘nli va ikkilik kodlarning mosligi jadvalidan quyidagilarni keltirib chiqarishimiz 
mumkin. 1 raqami bilan belgilangan chiqishdagi х
i
o‘zgaruvchining qiymati 
kiritish o‘zgaruvchilaridan biriga ega bo‘lsa man.1 ga teng.
Demak, x
1
=y
1

y
3

y
7

у
9
Qolgan chiqishlar uchun х
2
=y
2

y
3

y
6

y
7 
х
4
= y
4

y
5

y
6

y
7 
х
8
=y
8

y
9
Mantiqiy ifodalarning bu tizimiga 3.16-rasmdagi sxema mos keladi 

---

3.10-jadval
Kirish 
nomeri 
(o‘nli 
tizimda)
Chiqish kodi 
8421 
Х
8
Х
4
Х
3
X
1
0
0 0 0 0
1
0 0 0 1
2
0 0 1 0
3
0 0 1 1
4
0 1 0 0
5
0 1 0 1
6
0 1 1 0
7
0 1 1 1
8
1 0 0 0
1 0 0 1
3.16b-rasmda YOKI-YO‘Q elementidagi shifratorning sxemasi tasvirlangan. 
Shifrator quyidagi ifodalarga mos ravishda qurilgan: 
Bunda shifrator invers chiqishlarga ega.
VA-YO‘Q elementlarida shifratorning bajarilishida quyidagi mantiqiy ifodalar 
tizimidan foydalanish mumkin: 
3.16a-rasm 3.16b-rasm 3.16c-rasm 
Bu holda kirishga invers qiymatlarni, ya’ni chiqishda qandaydir o‘nli raqamni 
ikkilik ifodalash uchun mos kirishga man. 0 ni, qolgan kirishlarga man. 1ni uzatish 
kerak
.
VA-YO‘Q elementlarida bajarilgan shifratorning sxemasi 3.16c-rasmda 
keltirilgan.

---

Yuqorida keltirilgan usul bilan o‘nli sonlarni ikkilik tasvirga ixtiyoriy ikkilik 
koddan foydalanib o‘tkazishni bajaradigan shifratorlarni qurish mumkin.