Xarici investisiya siyas
əti
uzunmüddətli beynəlxalq
kapital qoyuluşları sahəsində görülən tədbirləri əhatə edir. Bu
kapital qoyuluşları özündə birbaşa xarici investisiyaları və
uzunmüddətli portfel qoyuluşlarını birləşdirir. Birbaşa xarici
kapital qoyuluşları beynəlxalq aləmdə kapital transferi olmaqla,
eyni zamanda t
əşəbbüsçülük, texnoloji yenilik, risk və təşkilatçılıq
t
ədbirlərini birləşdirir. Müasir kapital qoyuluşlarını həyata keçirən
transmilli korporasiyalarla
əlaqədar xarici iqtisadi siyasət xarici
investisiya siyas
ətinin aparıcı sahəsidir. Beynəlxalq kapitalın
h
ərəkətinə
transmilli
korporasiyaların
birbaşa
kapital
qoyuluşlarından başqa beynəlxalq pay sənədləri, istiqraz
buraxmaq v
ə beynəlxalq bazarlarda istiqrazlar alıb-satmaqla
əlaqədar olan ehtiyatlar da daxildir.
Xarici yardım siyasəti
bir
dövlətdən və ya beynəlxalq
t
əşkilatdan başqa dövlətə yardım verilməsi və alınması, habelə
yardım alan ölkədə bu yardımın istifadəsi üzrə tədbirləri əhatə
edir. Bu siyas
ət xarici iqtisadi siyasətin ən gənc sahəsidir. Müasir
m
ərhələdə bu siyasət başlıca olaraq inkişaf etməkdə
20
olan ölkələrə inkişaf etmiş dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar
t
ərəfindən müxtəlif məqsədlər üçün (iqtisadi inkişafın təmin
olunması, ödəniş balansı kəsirinin ödənilməsi, milli valyutanın
sabitliyinin t
əmin olunması, milli müdafiə və s.) verilən
yardımlarla əlaqədar məsələlərin tənzimlənməsinə yönəlmişdir.
Klassik
v
ə neoklassik iqtisadçılar xarici ticarət
n
əzəriyyəsini statik baxımından nəzərdən keçirmişlər və ümumi
iqtisadi İnkişaf problemlərinə ayrıca diqqət yetirmişlər. Ona görə
d
ə, iqtisadi inkişaf və beynəlxalq ticarət arasında mövcud olan
qarşılıqlı əlaqələr diqqətlə öyrənilməlidir.
İqtisadi inkişaf cəmiyyətin tələbatında və mallara üstünlük
verilm
əsində dəyişikliklər yaradır. Xarici ticarətlə məşğul olan
ölkələrin əhalisi ölkədə istehsal olunmayan mallar almaq
imkanına malik olur və onların hesabına öz tələbatlarını ödəyirlər.
Başqa sözlə, xarici ticarət yeni ehtiyatlar yaradır və onların təmin
olunması zərurətini doğurur. Beynəlxalq ticarət is- tehlak
s
əviyyələrinin bərabərləşməsinə səbəb olur. Bütün bunlar isə
ölkə istehsalının daxili strukturunda da dəyişikliklər edilməsini
t
ələb edir. İdxala əsaslanan istehlakın artması xarici ticarət
h
əcminin artmasına, əksinə, ixrac yönlü inkişaf isə xarici ticarətin
h
əcminin azalmasına səbəb olur.
M
əlumdur ki, adambaşına gəlirin artması əhalinin fərdi
istehlakının strukturunda dəyişikliyə səbəb olur və bu zaman
t
ələbin xarakterində iki qanunauyğunluq özünü göstərir.
H
ər şeydən əvvəl, gəlirlər artıqca əhalinin müxtəlif növ
mal v
ə xidmətlərə olan tələbi artır, tələbin həcmində şərti olaraq
gündəlik tələbat mallarının xüsusi çəkisi azalır, uzun müddət
t
ələb olunan sənaye və təsərrüfat mal qruplarının xüsusi çəkisi
is
ə artır.
21
Alman iqtisadçısı Enqelin adı ilə adlanan bu
qanunauyğunluqda ilkin tələbat mallarına ərzaq, lyuks mallara
is
ə uzunmüddətli istifadə olunan mallar (soyuducu, televizor və
s.) aid edilmişdir. Bu qanuna görə qiymətlər və demoqrafik
d
əyişikliklər sabit qaldığı halda, gəlirlərin artımı ərzağa olan
istehlak x
ərclərinin payının azalmasına gətirib çıxarır. Bu zaman
ərzağa olan tələb artır, lakin bu artım gəlirlərin artımından geri
qalır. Ailə büdcəsinin tədqiqi nəticəsində yaranmış həmin qanun
ist
ər ayrı-ayrı ailələr, İstərsə də bütöv bir ölkə üzrə real həyatda
özünü doğruldur, iqtisadi İnkişafın nəticəsi olaraq adambaşına
g
əlirin artması tələbin strukturunda dəyişiklik yaradır. Bu
d
əyişiklik isə gəlirləri az elastikliyə malik olan ərzaq, hər şeydən
əvvəl taxıl istehsalçılarının əleyhinə olur.
Enqel qanunu bel
ə bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki,
göstərilən qanunauyğunluq və ilkin tələbat malları qiymətlərinin
d
əyişməsinə səbəb olur. Gəlirin artması lyuks mallara olan tələbi
v
ə müvafiq olaraq onların qiymətlərinin nisbi artmasına gətirib
çıxarır. Bu isə malların idxalı üzrə ixtisaslaşmış ölkələrin sürətli
inkişafına yol açır. İlkin tələbat malları istehsal edən
mülkiyyətçiləri və ölkələri isə həmin mallara olan tələbin və
müvafiq surətdə qiymətlərin nisbi olaraq azalması prosesi
gözləyir.
Zaman keçdikcə istehsal amilləri kəmiyyət və keyfiyyət
d
əyişikliyinə məruz qalırlar. Hər hansı bir ölkədə iqtisadi artım,
istehsal amill
ərinin artımı və ya istehsal texnologiyasında tətbiq
olunan yenilikl
ər nəticəsində baş verir. İstehsal amillərindən
sayılan kapitalın həcmi və kadrların ixtisasları sürətlə artır.
H
ər bir ölkədə müxtəlif istehsal amillərinin artımı özünü
müxtəlif nisbətlərdə göstərir. Xarici ticarətdə bu amillərin müxtəlif
növlərinin nisbəti ölkələr arasındakı artım sürətinin arasın
10
dakı fərqdədir. Bu fərqli artım vaxt getdikcə ölkənin malik olduğu
müqayisəli üstünlüyün dəyişməsinə səbəb olur. Məsələn, XIX
əsrin ikinci yarısında ABŞ daha çox dağ-mədən sənayesi
m
əhsulları ixrac edən ölkə idi. Hal-hazırda İsə həmin məhsulları
xaricd
ən gətirir. Başqa sözlə, ölkə keçən əsrdə daha çox material
(xammal) tutumlu mal ixrac ed
ən ölkədən, əmək- kapital tutumlu
mal ixrac ed
ən ölkəyə çevrilmişdir. Bu proses ona görə baş
vermişdir ki, material amilinin artımı yavaş, əmək-kapital amilinin
artımı isə sürətli olmuşdur.
İstehsal amillərinin artım sürəti arasındakı fərqin xarici
ticar
ətə göstərdiyi təsirin kanalları çoxsaylıdır. Bu özünü tələb və
t
əklif vasitəsilə büruzə verir. Bu zaman həlledici məsələ istehsal
amill
ərinin hansı sahələrdə - idxal ilə rəqabət vəziyyətində olan
sah
ələrdə, yoxsa ixrac sahələrində daha sürətlə artmasıdır.
y Dünya iqtisadi konyukturuna təsir edə bilməyən kiçik iq-
tisaot^otensiala malik ölkələrdə idxalı əvəz etmə siyasətinin elmi
əsaslarla aparılması bu ölkədə beynəlxalq əmək bölgüsünün
üstünlüklərindən səmərəli istifadə edilməsi və iqtisadi inkişafın
sürətləndirilməsi üçün əlverişli şərait yaradır.
Keçid dövründə olan və beynəlxalq əmək bölgüsünün
üstünlüklərindən səmərəli istifadə olunmayan ölkələrdə idxalı
əvəz etmə siyasətinə daha böyük ehtiyac vardır. Məsələn,
z
əngin təbii sərvətlərə və əlverişli iqlim şəraitinə malik olan
respublikamızda əhalinin istehlak mallarının müəyyən hissəsinin
xaricd
ən alınması ölkənin iqtisadi inkişafını sarsıdan başlıca
amill
ərdən biridir. Bu vəziyyət yalnız məqsədyönlü və elmi
əsaslara söykənən idxalı əvəzetmə siyasəti vasitəsilə aradan
qaldırıla bilər.
23
M
əhdud iqtisadi potensiala malik olan ötkələrdə ixracı
genişləndirmə
siyas
əti
dünya
miqyasında
müqayisəli
üstünlüklərdən səmərəli istifadə olunması bu ölkələrin İqtisadi
inkişafını sürətləndirəcəkdir.
Dünya təsərrüfat sistemində yeni sənaye ölkələrinin
t
əcrübəsi göstərir ki, ixrac potensialının genişləndirilməsi siyasəti
yeridil
ərkən
bütün
qüvvələri
istehsal
potensialının
genişləndirilməsinə yönəldən ölkələr daha səmərəli iqtisadi
n
əticə əldə edirlər. Mal ixracının genişləndirilməsi daha zəmanətli
inkişaf üçün əlverişli şərait yaradır. Bu baxımdan Azərbaycanda
ixrac potensialının genişləndirilməsində bütün ümidləri yalnız
neft
ə bağlamaq nə nəzəri, nə də praktiki cəhətdən düzgün
deyildir. H
əyat çoxstrukturlu ixrac siyasətinin olmasını tələb edir.
Müasir mərhələdə idxalı əvəzetmə və ixrac potensialının
genişləndirilməsi siyasəti inkişaf etmiş ölkələrin yeritdiyi iqtisadi
siyas
ətin mühüm tərkib hissəsidir. Bazar iqtisadiyyatına malik
ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, idxalı əvəzetmə və ya ixracın
genişləndirilməsi zamanı bu və ya digər sahələrin sürətli
inkişafını təmin etmək üçün maliyyə-kredit mexanizmindən geniş
istifad
ə etməklə, bu sahələrə əlavə kapital qoyuluşu cəlb edilməli,
vergi d
ərəcələri aşağı salınmalıdır.
Dostları ilə paylaş: |