O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

Nazorat savollari: 
1.
Qurilish yuklarining qanday turlari mavjud?
2.
Qurilish yuklarini tashishda qanday ilg‘or usullardan foydalaniladi? 
3.
Qishloq xo‘jalik yuklarini tashishni tashkil qilishning qanday usullarini bilasiz? 
4.
Qishloq xo‘jalik yuklarini tashishning o‘ziga xos xususiyatlari nimalardan 
iborat? 
5.
Tez buzuluvchan yuklarga qanday yuklar kiradi? 
6.
Tez buzuluvchan yuklarni tashishda qanday transport vositalaridan 
foydalaniladi 

---

749
50-mavzu savdo-sotiq, umum ovqatlanish, kamunal xo‘jaligi va 
mayishiy xizmat ko‘rsatish korxonalari yuklarini tashish 
Reja 
1.
Savdo tarmoqlari yuklarini tashish 
2.
Tirikchorvamollarivaparrandalar 
3.
Oziq-ovqat va tez buzuluvchi yuklarni tashish
Savdo-sotiq yuklari tashish sharoitiga qarab to‘rtta gu- ruhga ajratiladi: 
1-g u r u h yuklarga: go‘sht va go‘sht mahsulotlari, sutva sut mahsulotlari, pivo 
va alkogolsiz chanqovbosti ichimliklari, non kiradi. Bu mahsulotlar tayyorlovchi 
korxonalardan bevosita savdo tarmoqlari va umum ovqatlanish tashkilotla- 
rigatashiladi. 
2-guruh yuklariga: shakar, tuz, aroq-vino ichimliklari, sovun, gugurt va shunga 
o‘xshash oddiy tovarlar mahalliy sanoat korxonalaridan yoki temiryo‘l bosh 
bekatlaridan ta- shiladi. 
3-guruh yuklariga: qandolat mahsulotlari, tayyor ustki va oyoq qiyimlari, 
gazlama, attorlik va madaniy tovarlar kiradi. 
4-guruh yuklariga: ulgurji savdo bazalaridanyoki turli savdo tashkilotlari 
omborxonalaridan tashiladigan va boshqa qolgan turdagi tovarlarkiradi. 
Savdo-sotiq yuklarining xususiyatiga qarab yuklar tashishda foydalaniladigan 
avtomobil transportilar: yuk larni ishonchli saqlashni, kuzov hajminingkengayishini, 
yuk ortish-tushirish ishlarini mexanizatsiyalashni, yuklarga tamg‘a bosib, zarur 
bo‘lganda seksiyalarda tashishni tamin- lashkerak. 
Avtomobil transportining turi va yuk ko‘taruvchanligini tanlashda tovarning 
xususiyatini, jo‘natilayotgan yuk massasini, tashish vaqtini, muhit haroratini, savdo 
tarmoqlariga tez yetkazib berilishini e’tiborga olishkerak. 
Oziq-ovqat mahsulotlarini tashishda ishlatiladigan harakatlanuvchi tarkibda 
mahalliy sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan berilgan sanitar pasporti, 
haydovchida tibbiyot daftarchasi bo‘lishi kerak. Avtomobil transporti har kuni yaxshi 
tozalanishi va grafik asosida dezinfeksiya qilinishi 
Shart. 
Non mahsulotlari lotok yoki konteynerda maxsus harakatlanuvchi tarkiblar bilan 
tashiladi. Lotok va konteynerlar qo‘lda yuklanadi va tushiriladi. Umumiy tashish 
hajmining 18–20 foizini tara massasi tashkil qiladi. Savdo do‘konlariga non qattiq 
belgilangan soat grafigi asosida tashiladi. 
Un qopgasolinib,bortliavtomobilvatirkamalarida, kuzovida harorati bir xilda 
turuvchi maxsus furgon avtomobillar, shuningdek, qopda paket usulini qo‘llab yassi 
tagliklarga joylab ham tashiladi. Bunda yuk ortish ishlari mexanizatsiyalashadi. 
Qopda un tashish quyidagi kamchi- liklarga ega: har bir qopga to‘g‘ri keluvchi un 
isrofi 300 gni tashkil qiladi, uning sifati yomonlashadi, qop tayyorlash uchun material 
xarajatiortadi. 

---

750
Maxsus avtomobil transportidan foydalanib tarasiz usulda un tashilganda yuk 
ortishdagi kamchiliklar tugati- ladi. Bu avtomobil transporti kuzovi vertikal 
joylashgan sisterna shaklida bo‘lib, unni o‘zida o‘rnatilgan kompressor yordamida 
siqilgan haho yordamida 25 metr balandlikka va 50 metr masofa uzunlikka uzata 
oladi. 
Elevatorvanonzavodlaridaunsisternagaunminorasidan kompressor yordamida 
trubalar orqali yuklanadi. Bunday avtomobil transportining un tashishda qo‘llanilishi 
un isrofini tugatadi va yuk ortish-tushirish ishlarida mehnat hajmi kamayib, xalq 
xo‘jaligiga katta foydakeltiradi. 
Tez 
ayniydigan 
mahsulotlar 
haroratni 
bir 
xilda 
saqlab 
turuvchivasovutgichliberkfurgonkuzovliavtomobilva yarim tirkamalarda tashiladi. 
Haroratni birxildasaq-lab turuvchi avtomobil transportilarda tez ayniydigan 
mahsulotlar sovutilgan va muzlatiligan holatda tashish ta- minlanadi. 
Sanoat-savdo yuklari paket va konteynerlarda furgon kuzovli maxsus avtomobil 
transportilarda tashiladi. 
Tashishda konteyner va paket usuli qo‘llanganda orqa borti ko‘tariladigan va 
kran bor o‘zi yuklovchi (tushiruvchi) avtomobillar ishlatiladi. 
Savdo va umum ovqatlanish tashkilotlari yuklarini tashishda ilg‘or qo‘llash 
usullari tufayli, maxsus harakatlalnuvchi tarkiblardan foydalaniladi, tashishning 
konteyner va paket usuliqo‘llaniladi,yuk ko‘taruvchanligiga qarab avtomobil saroyi 
tarkibi takomillashadi, tashishni operativ rejalashtirish va tarqatuvchi marshrutlarni 
tanlash- da ehm qo‘llanadi, dispetcher orqali boshqarish ishlarini yaxshilashga 
imkontug‘iladi. 
Kommunal xo‘jaligi va maishiy xizmat ko‘rsatish korxonalari yuklarini 
tashishini tashkil qilishga katta e’tibor qaratiladi. Bu korxonalardagi yuklarni tashish 
ishlarini quyidagi asosiy guruhlarga ajratish mumkin: 
Kommunal-maishiy korxonalar yuklarini korxona va kimyoviy tozalash 
punktlariga, mehmonxona, hammom, sartaroshxona, oshxonalardan choyshab, yostiq 
jildi, so- chiq, dasturxon va kiyimlarni yetkazish va orqaga qayta tashibkeltirish; 
Oyoq kiyimi, radio, video, televizor apparatlarini qabul qilish punktlaridan 
ustaxonalarga yetkazib berish va qayta qabul qilish punktlariga tashibkeltirish; 
Prokat invetar va buyumlarini prokat punktlarigava 
Punktlardan aholi yashash uylariga tashib keltirish; 
Aholi madaniy dam olish va yalpi sayr qilish joyla- rida, uyida ishlovchi 
ishchilarga tashish xizmatini amalga oshirish. 
Shahardagi ko‘cha, yo‘llar va aholi yashaydigan joylarni axlatlardan tozalash va 
ularni tegishli joyga ta-shish. 
Qora va rangli metallarni yig‘ish vatashish. 
Bu guruhlardagi tashish ishlari o‘ziga xos xususiyatga ega. Tashish ishlar 
yig‘uvchi va tarqatuvchi yo‘nalishlarda bajariladi, 

---

751
Choyshab, yostiq jildi, sochiq, dasturxon, kiyim, radio, video, televizor 
apparatlari 
vaprokatbuyumlaritashishda 
furgon 
kuzovli 
juda 
kichik 
yuk 
ko‘taruvchanlikka ega maxsus avtomobillardanfoydalaniladi. Shahar ko‘cha, yo‘llari 
va aholi yashaydigan joylardagi axlatlarni ag‘darma avtomobillarda uyub va 
konteynerda kran o‘zi yuklovchi (tushiruvchi) maxsus avtomobilda ta- shiladi. 
Shahar ko‘cha, yo‘llarini tozalashda jihozlar o‘rnatilgan maxsus kuzovli 
avtomobillar ishlatiladi. Axlatlar mahalliy hokimiyat ma’muriyati ko‘rsatgan axlat 
yig‘ish joyiga ta- shiladi. 
Tashishlar ertalab soat 5 dan 7 oralig‘ida belgilangan grafik asosida bajariladi. 
Bilimlarni tekshirish dasturi mustaqil tayyorlanish uchun savollar 
Xavflilikdarajasigako‘raxavfliyuklarnisinflarbo‘yicha