8-mavzu: diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash: Q‘zbekiston tajribasi reja: Fundamentaliz va Ekstremizmni keltirib chiqaruvchi omillar

Uzbekistonga nisbatan islom fundamentalizmining taxdidi
kuyidagilarda uzini namoyon etmokda:
- Akidaparastlikni yoyish orkali muslmonlaming isloxatchi
-Davlatg ishonchini yo’qqa chiqarishga urinish:
Mustaxkamlanib 
borayotgan 
umummilliy 
birdamlik 
va 
xamjixatlik, millatlar va fukorolararo totuvlikka raxna solishga 
qaratilgan urinishlar;
- Demokratiya va dunyoviy davlat tushunchalarini, e ’tiqod 
erkinligiga 
asoslangan 
ko’p 
konfessiyali 
dunyoviy 
jamiyatni 
obro’sizlantirishga yunaltirilgan sahiy xarakatlar va boshkalar.
129
3

---

Diniy fundamentalizm
diniy ekstremizm bilan uzviy boglikdir. 
Dinniy ekstremizm muayyan diniy konfessiya va tashkilotlardagi 
ashaddiy mutaassib unsurlaming faoliyati mafkurasi. Bunga misol 
tarikasida yakin va urta shark mamlakatlarida faoliyat kursatayotgan 
«Musulmon birodarlari 
» va undan ajralib chikkan kuplab dininy 
ekstremistik ruxdagi guruxlar va tashkilotlarni kursatish mumkin. 
"Musulmon birodarlari" tashkiloti Misrda shakllanadi. N oan’ananaviy 
okimlar xammasi shunga borib takaladi. 1906 yilda Misrda dindor oilada 
Xasan al Banna tavallud topdi. 12-13 yoshlarida diniy bilimlarga 
chankoklik bilan ajralib turadi. 1926 yil Koxiraga ukishga boradi. U erda 
Dorilum "imlar uyiga" ukishga kiradi, 4 yilda uni bitiradi. Ismoiliyaga 
ukishga boradi, targibot ishlarini boshlaydi. 1928 yilda "Alixvon al- 
muslimin" (muslmon birodarlari) tashkilotiga asos soladi. Tarafdorlari 
asta sekin kupaya boradi .1934 yilda Xasan al-bonna Koxiraga keladi, 
faoliyati nixoyatda kengayib ketadi. Tipografiyaga ega buladi .1935 
yilning uzidayok uning axzolarining soni 40 mingtaga etdi. Tashkilot 
filiali 102 taga etdi, moddiy jixatdan xam maxnaviy jixatdan xam 
kuchayib ketdi. Ulaming ishori xudo idealiz, paygambar yulboshchimiz, 
jixod maksadga erishish vositasi, ollox yulida jon berish mukaddas 
tillagimiz. 2 kilich kesilgan joyda Kurxon rasmi bor.
"Al-ixvon al-muslimin" bu taxlimotlar asosida islom dini tarkalgan 
mamakatlarda kurxon va shariatda ifodalangan koidalarga tulik rioya 
kiluvchi "islomiy adolat" printsiplari umatilgan jam iyat kurish uchun 
siyosiy kurashni boshlab yubordilar. 1928-1936 yillardagi davmi 
xayriya va maxrifatchilik etapi deb atasa buladi. Keyingi yillarda u 
kurash uslubi sifatida terromi kullash darajasiga etgan siyosiy tashkilot 
sifatida maydonga chikadi, jam iyat murakkab va rivojlangan tashkiliy 
stmkturaga ega. Uning tarkibida xarbiylashgan gumxlar, chet el 
shaxobchalari mavjud, jamiyat asosan barcha arab mamlakatlarida faol 
xarakat kiladi. Boshka mamlakalarda ulaming faoliyati kuzatilgan. 
Aksariyat mamlakatlarda uning faoliyati rasman taxkiklangan.
Raxbariyat garbiy Evropa mamlakatlaridagi makazlardan turib 
boshkaruv ishlarini amalga oshiradi. Al-ixvon al-muslimin goyalari 3 
narsaga asoslanadi.
130
4

---

1. Islom nuktai nazaridan muslmonlar bir millatni tashkil kiladilar. 
Geografik va extikod buyicha birodardirlar, geografik muxitni tan 
olishmaydi.
2. Islom nafakat din, balki turmush tarzi unda iktisodiy, ijtimoiy, 
siyosiy va dunyoviy masalalar karor topgan.
3. Islom xamma xalklami tabakalarini birodarlikka chakiradi. 
Yagona raxbar xalifa bulishi kerak.
1944-45 yillarda Xasan al-Banna maxfiy organi Misr vazirlariga 
duk-pupisa kila boshlaydi. Taxlim vaziriga aytadi: dunyoviy fanlami 
olib tashlab diniy fanlami kuyasan deydi. Bosh vazir uni tergaydi, unga 
suikasd uyushtiradilar. Xasan al-Banna kamokka olinadi.
1948 yilga kelib Xasan al-Banna uldiriladi. 1952 yil 26 iyunda 
Misrda revolyutsiya bulib, davlat tepasiga Jamol Abdil Nosir 
boshchiligidagi xur ofitserlar guruxi keladi. 1956-58 yillarda AS-Suvon 
tugoni kurilgandan sung SSSR bilan munosabatlami yaxshilaydi. Bu 
xolat ixvon al muslimin tashkilotiga yokmaydi va 1956 yilda Abdil 
Nosirga suikasd uyushtiriladi. J.A Nosir ulam i daorga ostiradi. Ulaming 
bir kismi Iordaniyaga kochib, usha erda faoliyat boshlaydi. 1967 yilda 
arab-isroil urushi boshlanadi, bu ulaming faoliyati kuchayishiga kul 
keladi. 1970 yilda J. A. Nosir uladi. Davlat tepasiga Anvar Saodat 
keladi, A.Saodat avval ixvon al-musliminga yordam beradi, keyin esa 
ulami chetlashtiradi. 1981 yil 6 oktyabrda A. Saodatni otib uldirishadi. 
Undan sung bu tashkilotlarga karshi kurash kuchayib, ketadi keyingi 
davrda al-ixvon al-muslimin orasida bulinish yuz berib, ular uch 
yunalishga ajralib ketganlar:
1 .«Muxtadillar» - Xasan al- Banna va Saxid Kutb tarafdorlari.
2."Islom demokratlari"- islom sotsializmi taxlimoti izdoshlari.
3.Terror uslubini kullovchi turli ekstremistik tashkilotlar, ular 
orasida «А1- jixod », « Xizb at-taxrir al- islomiy » (islom ozodlik 
firkasi), « Xizbullox » va boshka tashkilotlar» bor.
Xizb at-taxrir alislomiy-sunniylik doirasidagi diniy siyosiy partiya. 
1952 yili Kuddus shaxrida Falastinlik Takiy ad-din an-Nabaxoniy 
(1909-1979) tomonidan asos solingan. U Xayfada tugilib usgan. 
Koxiradagi "al-Asxar" universitetida taxlim olgan. Tashkilotning asosiy
131
5

---

maksadi jaxon mikiyosida islom davlatini xalifalik shaklida kayta 
tiklash. Asosiy daxvo davlat diniy islomiy konunlar asosida xalifa 
tomonidan idora etilishi lozim. Avval xalifalik arab dunyosida, keyin 
islom dini tarkalgan boshka mamlakatlarda, sungra butun dunyo 
mikyosida amalga oshiriladi. Partiya dasturi 187 banddan iborat bulib, 
uning asosiy maksadi-xokimiyatga erishish, bundagi asosiy yul-islomiy 
fikrlovchi yuksak madaniyatli shaxslami shakllantirish. Unga islomiy 
taxlim tarbiya berish ikki bochkichdan iborat:
1. U bilan islom taxlimoti bilan tanishtirish yulida madaniy 
maxrifiy ishlar olib borish:
2. Siyosiy faoliyatga tortish. Partiya madaniy ishlarga juda katta 
etxibor beradi. Maksadga erishishuchun kurash 3 boskichdan iborat.
goyaviy fikriy kurash
jamiyatda goyaviy inkilobni amalga oshirish
xokimiyaga fakatgina umma-jamoaning tulik roziligi (ijmo) dan 
sung kelishi.
Xozirgi kunda mavjud maxlumotlarga kura firkaning butun jaxon 
buyicha raxnamosi va amiri Abdul Kaddim Zollumdir.