Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Konsorsium 
– tadbirkorlarning yirik moliyaviy operatsiyalarini birgalikda 
amalga oshirish maqsadida birlashuvi. 
Konsern 
– rasmiy jihatdan mustaqil bo‘lgan, ko‘p tarmoqli korxonalar 
(sanoat, savdo, transport va bank kabi turli soha korxonalari) ning majmuini o‘z 
ichiga oluvchi birlashma.
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar 
1.
Raqobatning mohiyati va maqsadini tushuntirib bering.
2.
Raqobatning asosiy vazifalari nimalardan iborat? Bu vazifalarning bir-
biridan farqini ajratib ko‘rsating. 
3.
Raqobat shakllariga tushuncha bering va ularning har biriga xos belgilarini 
ko‘rsating. 

---

264 
4.
Tarmoq ichidagi va tarmoqlararo raqobatning farqini tushuntirib bering. 
5.
Halol va g‘irrom raqobatlashuv usullariga nimalar kiradi? 
6.
Raqobatlashuvning demping narxlarni qo‘llash usuli qanday sharoitlarda 
amalga oshiriladi? 
7.
Monopoliya nima va uning vujudga kelishining iqtisodiy asoslari 
nimalardan iborat? Monopoliyaning qanday turlari mavjud? 
8.
Kapitalning to‘planishi va markazlashuvi o‘rtasida qanday farq bor? 
9.
Tabiiy, legal va sun’iy monopoliyalarning bir-biridan farqlanishini 
ko‘rsating. 
10.
Monopoliyaning ijobiy va salbiy tomonlari nimalarda namoyon bo‘ladi? 
11.
Monopoliyaga qarshi siyosat va monopoliyaga qarshi qonunchilikning 
mohiyati qanday? 
12.
Raqobat muhitining shakllanishiga qanday omillar ta’sir ko‘rsatadi? 
13.
O‘zbekistonda raqobatni qo‘llab-quvvatlovchi va monopoliyaga qarshi 
kurashuvchi qanday tashkilotlar mavjud?

---

265 
9-bob. NARXNING MOHIYATI VA SHAKLLANISH XUSUSIYATLARI
Narx bevosita tovarning qiymati va nafliligi bilan bog‘liq bo‘lsada, o‘zi 
mustaqil amal qiladigan iqtisodiy kategoriya hisoblanib, bozor mexanizmining 
muhim tarkibiy unsurlaridan biridir. U o‘zining vazifalari orqali barqaror 
iqtisodiyotning shakllanishi hamda samarali amal qilishiga, bozor muvozanatining 
ta’minlanishiga, milliy daromadning iqtisodiyot turli tarmoq va sohalari, xo‘jalik 
yurituvchi subyektlari bo‘yicha taqsimlanishiga, aholining ijtimoiy jihatdan 
himoya qilinishiga sharoit yaratadi. Shuningdek, u ishlab chiqaruvchilarni 
rag‘batlantirib, sog‘lom raqobat muhitining yaratilishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. 
Prezidentimiz ta’kidlaganidek, “Davlat tomonidan 37 turdagi mahsulot va 
xizmatlar narxining tartibga solinayotgani erkin raqobatga salbiy ta’sir qilmoqda. 
Shuni hisobga olib, endi asosiy e’tiborni narxlarni belgilashga emas, balki 
korxonalar o‘rtasida sog‘lom raqobatni ta’minlash orqali narxlarni pasaytirishga va 
sifatni oshirishga qaratishimiz kerak”
1
.
Ushbu bobda narxning iqtisodiy mazmuni va vazifalari, shakllanish 
tamoyillari, narx darajasiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, narx turlari batafsil bayon 
etiladi. Shuningdek, turli darajadagi raqobat sharoitida narxning shakllanish 
xususiyatlari, davlatning narx siyosati va uning O‘zbekistondagi o‘ziga xos 
jihatlari ham ko‘rib chiqiladi.