Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11 yanvar 2009
ƏLVİDA ÇİNGİZ AĞA! Şair demişkən: «Yavaş-yavaş tərk edirik dünyanı». Çingiz Aytmatov - çağdaş zamanın böyük yazarı,qırğız xalqının və bütün türk aləminin əzəmətli övladı,Azərbaycanın dostu,kitabıma yazdığı Ön sözdə özü dediyi kimi,mənim «böyük qardaşım» - dünyasını dəyişdi. Bundan az əvvəl gözəl rus şairəsi ,ədəbiyyatımızın dostu və tərcüməçisi Rimma Kazakova əbədiyyətə qovuşdu. Başqa bir ulu şair «nəslimin yarpaq tökmü»ndən yazmışdı. İnana bilmirəm ki,Çingiz ağa ilə bir də görüşməyəcəm,ünsiyyətdə olmayacam,Moskvada və Bişkekdə, Ankarada və İstanbulda çeşidli mövzularda söhbətləşməyəcəm. Əlbəttə,həmçinin, Bakıda.
306
Cəmi bir neçə ay əvvəl,o, şəhərimizin qonağı olmuşdu. Prezident İlham Əliyev qırğız yazıçısına Azərbaycanın yüksək ordenini təqdim etmişdi.Yazıçılar Birliyinin binası təmir edildiyindən onun səksən illiyini Atatürk Mərkəzində keçirdik. Çingiz ağa gümrah idi,enerjili idi,bir çox ölkə və şəhərlərdə və əlbəttə,öz doğma torpağında keçirələcək yubeliy törənlərinə hazırlaşırdı.Bu il Çingiz Aytmatov ili elan olunmuşdu. O,bizi bu ilin yarıyolunda tərk etdi. İlini qalan yarısını artıq onsuz yaşayacayıq. Eləcə də qismətimizə düşən ömür payının gələn illərini,onilliklərini. Başqa yazıçılar, bəlkə daha önəmliləri, daha azmanları meydana çıxacaq. Lakin nəslimizin yaddaşında heç kəs Ç.Aytmatovun yerini verə bilməyəcək. Biz ədəbiyyata qədəm qoyanda o artıq canlı əfsanə idi. «Əlvida,Gülsarı!», «Ağ gəmi», «Gün var əsrə bərabər» əsərlərini oxuyarkən,yalnız bədii təsvir qüdrətinə deyil,qaldırılan həyat problemlərinin misli görünməmiş cəsarətliliyinə heyrətlənirdik. Sovet hakimiyyəti xeyli sərsəm işlərə yol versə də,hər halda V.Şukşin, V.Astafyev, V.Rasputin, Y.Trifonov kimi rus yazıçılarını, belorus Vasili Bıkovu, qırğız Ç.Aytmatovu dissidentə çevirməməyə ağlı çatdı, hərçənd onların qaldırdıqları məsələlərin kəskinliyi, sovet gerçəkliyinin amansız həqiqətlərinin təsvirindəki sarsıdıcı dəqiqlik baxımından heç də dissilent sayılan, gözümçıxdıya salınan, olkədən qovulan yaşıçıların əsərlərindən geridə qalmırdılar. Əksinə,həmin yazıçıları,o cümlədən Aytmatovu da ən yüksək mükafatlarla təltif edərək, geniş çap etdirərək onların sistemə qarşı olmadıqlarını dünyaya bəyan etmək istəyirdi. Özləri mükafat,imtiyaz tamarzısı olan paxılların düşündüklərinə rəğmən heç bir mükafat,heç bir fəxri ad,orlen-medal həqiqi yazıçını,vicdanlı ziyalınıı öz əqidəsinə,sənətkar təibətinə,vətəndaş borcuna - sərt reallığın şahidi və salnaməçisi olmaq vəzifəsinə xilaf çıxmağa vadar edə bilməz. Dayaz düşüncəli, kinli uğursuzlar sovet dövləti tərəfindən alınmış mükafatlara,fəxri adlara görə o dönəmin bütün yazarlarını hamılıqla,ucdantutma qaralamağa çalışarlar. Amma onu unudurlar ki,heç bir rəsmi ad, heç bir imtiyaz əsl sənətçinin yaradıcı məğzinə 307
zərrə qədər təsir göstərə bilməz..Çingiz Aytmatov da öz yaradıcılığında ən cəsur və prinsipial sənətkarlardan idi. Bəyan edilirdi ki,«Azadlıq özbaşınalıq deyil» - bu doğrudur, amma icazəli azadlıq da tam sərbəstlik deyil axı…Eləcə də rüsxətli şücaət.. .Tamam başqa cəhətlər tələb olunduğu illərdə Çingiz Aytmatov qururlu şəxsiyyət və azad sənətkar idi. «İcazəli cəsarət» dövründə cəsur olmaq - hünər deyil, sözünü sərbəst,müstəqil və müstəqim demək böyük risqlə bağlı olan vaxt düşündüyünü düşündüyün kimi demək qat-qat daha çətindir Ulu əcdadı Manasın vətəni - Talas vadisində, Şəkər aulunda doğulan,sonralar repressiyaya məruz qalmış valideynlərin övladı kimi çətin ömür yaşayan Çingiz Aytmatov zootexnik kimi təhsil aldı,ama fitri istededadı və parlaq şəzsiyyəti sayəsində yer üzünün hər tərəfində çap olunan,oxunan,sevilən dünya şöhrətli yazıçı oldu. Aytmatovun 75 illiyinə yazdığım məqaləni «Biz də onunla fəxr edirik» adlandırmışdım. Bu gün dünya Atmatovun itgisinə acıyır-ağrıyır. Biz də hüzn içindəyik. Kədərlənirik,dərdlənirik,göynəm-göynəm göynə-yirik, amma bununla bərabər həm də fəxr edirik ki,o var idi,o, həm də bizim idi.Bizim Çingiz Aytmatovumuz idi. Əlvida,əziz Çingiz ağa.
«Ədəbiyyat qəzeti» 20 iyun 2008
|