DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI mışdır. Bilgə xaqan qardaşının elin möhkəmlənməsi yolunda
çəkdiyi zəhmətdən, hərbi yürüşlərindən, qələbələrindən və şəxsi
şücaətlərindən ürək dolusu fərəhlə danışır. Vəfatına kədərləndiyini
söyləyir. Çin mənbələrindən qeyd olunur ki, Kül-tigin xaqan kimi
dəfn edilmişdir. Yüksək səviyyəli Çin heyətinin dəfndə iştirakı da
bunu sübuta yetirir. Bilgə xaqan baş daşının yazılmasına, abidə
kompleksinin tikilməsinə şəxsən rəhbərlik etmişdir. Abidənin
mətni yazılmış daş – 1 avqust 732-ci ildə qoyulmuş, 733-cü ilin
sonunda hazır olmuşdur.
Kül-tigin abidəsi kürəyi deşik tısbağa şəkilli mərmər
bünövrənin ortasına geyindirilmiş tilləri yonulmuş dördbucaqlı
kəsik piramida şəklindədir. Piramida saf olmayan mərmərdən yo-
nulmuşdur. Abidə tapılarkən piramida yerə yıxılmış vəziyyətdə
imiş. Sonradan yerinə bərpa edilmişdir. Piramidanın hündürlü-
yü 3 m 75 sm-dir. Şərq və Qərb üzləri aşağıda 132 sm, yuxarıda
122 sm, cənub və şimal üzvləri aşağıda 46 sm, yuxarıda 44 sm
eninədir. (1, səh. 58) Abidənin üstü kəmər şəklində bitir, yuxarısı
beş guşəli ulduz şəklindədir. Abidənin şərq tərəfinin üstündə xa-
qanın damğası vardır. Damğa dağ keçisi şəkilli rəsmdən ibarətdir.
Qərb tərəfi Çin əlifbası (heroqrif) ilə yazılmışdır, mətn Çin
dilindədir. Qalan üç tərəf və tillərin kəsik hissəsi Orxon-Yenisey
əlifbası ilə türk dilində yazılmışdır. Bundan başqa, Çin mətninin
yanında da Orxon-Yenisey əlifbası ilə türk mətni yazılmışdır.
Şərq, tərəfdə 40 sətir, şimal və cənub tərəflərin hərəsində 13 sətir
yazı vardır. Sətirlər yuxarıdan aşağıya doğru yazılmışdır və sağ-
dan sola doğru oxunur. Sətirlərin uzunluğu 2 m, 35 santimetrdir.
Ardıcıl, dəqiq eyni zamanda gözəl hərflərlə yazılmışdır. Abidənin
çincə mətnində Türk-Çin dostluğu, Türk xaqanının şücaətləri tərif
edilir, sonda abidənin qoyulduğu tarix göstərilir.
Kül-tiğin abidəsi Monqolustanda, Kokşin-Orxon rayonunda,
Orxon çayı hövzəsində, Saydam gölü yaxınlığında, Erdeni Tszu