DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI edirlər. İndi yazacağımız nümunələrdə isə bu sözün bağlayıcı
kimi də işlənəcəyinin şahidi olacağıq və professor Ə.Şükürlünün
bu sözü bağlayıcı kimi qeyd etməsinin səbəbini açıqlamağa ça-
lışacayıq. Ol bodunığ Tabarda Sağdak bodun istəyin tiyin, Yin-
çü üküzik keçə Təmir kapığa təki sülədimiz. - O xalqı Tabarda
Sağdak xalqmı tənzim edək deyə înci çayını keçərək Dəmir qa-
pıya təki qoşun çəkdik.(l. KTş. 39, s. 74, 82). Bu qeyd etdiyimiz
cümləyə baxdıqda görürük ki, bu cümlədə deyə sözü bağlayıcı
kimi işlənmişdir. Düzdür sözün cümlədəki mövqeyinə və mazmu-
nuna nəzər saldıqda görürük ki, bu sözün də mənşəyində deyərək
feli bağlaması dayanır. Yəni bu sözləri də deyərək feli bağlaması
kimi işlətsək bu və ya digər formada həmin məzmunu verə bilir
və bunun kökünün də feli bağlamadan törəndiyini görmək olar.
Modal sözlərdən Orxan Yenisey abidələrinin lüğət tərldbində
təəssüf, kədər bildirən, əfsusy təəssiif, lıeyf modal sözlərinin
mənasını verən Yıta sözünə rast gəlinir. Yıta sözünə müasir ədəbi
dilimizdə heç bir sözün kökündə, mənşəyində, etimologiyasında
rast gəlinmədi. Lakin tərcümə etdikdə və müasir Azərbaycan di-
linin lüğət tərkibi ilə müqayisə apardıqda görürük ki, hal hazırda
əfsus, təəssüf, heyf modal sözləri işlənən cümlələrimiz daha çox-
dur. Bu sözə Orxan Yenisey abidələrinin lüğət tərkibində nəzər
salaq və müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibi ilə müqayisə
edək. Kök tenridə kün, ay azıdım, yerimə, yıta, sizımə adırıltım. -
Mavi göylərdə günü, ayı itirdim yerimdən əfsus, sizdən ayrıldım.
Çor apası barur.- Çör atası gedir (ölür) İnim, eçim yıta adırulu
bardımız. Kiçik qardaşım, böyük qardaşım yıta.. əfsus ayrılaraq
getdik. Kuyda kişiməyıta adıralu bar¬dımız.-Sarayda arvadım-
dan, əfsus ayrılaraq getdik. Bu cümlələrin hamısında yıta modal
sözü, heyf əfsus, təəssüf mənalarını vermişdir. Kür qırağınm əcəb
seyrəngahı var, Yaşılbaş sonası, hayıf ki, yoxdur! (Vaqif). Onun
hayıf ki, xozeynlərlə arası kökdür (M.Hüseyn). Çox əfsus ki, mən