DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI da qeyd edək ki, bu ədat feldən başqa bütün əsas nitq hissələrini
xəbərdə işlədərkən onların inkarını bildirir. Felin lazım şəklinin
inkar mənasını yaratmaq üçün daha çox deyil sözündən istifadə
olunur. Yazasıyam, yazası deyiləm, görəsiyəm, görəsi deyiləm.
Lakin dilimizdə çox istisna hallarda bu şəklin inkarını –ma –mə
ilə, yazmayasıyam, getməyəsiyəm kimi də görmək olar. Bundan
başqa, yəni felin qalan bütün şəkillərində və fellərdə inkar –ma
–mə şəkilçisi vasitəsi ilə düzəlir. Məsələn: Yatmayır nə gecə, nə
gündüz şəhər (N.Xəzri.) Deyil ədatına nümunə: Daha ikinci dəfə
əlimi ağrıdıb bu divarı da sökəsi deyiləm
Orxon-Yenisey abidələrinin dilində köməkçi nitq hissələ-
rindən qoşma və ədata nisbətən bağlayıcılara az təsadüf olunur.
İndi isə abidələrin dilindəki bağlayıcılara nəzər salaq.
Үəmə. Bu bağlayıcının etimologiyasına baxdıqda burada
yəmə bağlayıcısının kökündə yenə zərfıni görmək olar. Orası da
məlumdur ki, bütün köməkçi nitq hissələrinin əksəriyyəti tarixən
əsas nitq hissəsi olmuş və tədricən köməkçi funksiyasına keçmiş-
dir. Bu bağlayıcının işləndiyi cümlələrin mazmununda hər han-
sı bir təkrar sadalama olduğunu görürük. Alimlərimiz isə bunu
da, də bağlayıcısı kimi qeyd etmişlər. Nümunələrə baxaq. Kün
yəmə, tün yəmə yelü bardımız. - Gündüz də, gecə də getdik. (l.
Tşm. 27, s. l 19, 124). İltəris kağan kazğanmasar, udu ben özüm
kazğanmasar, il yəmə bodun yəmə yok ertəçi erti. “İltəris xaqan
qazanmasa, ardınca mən özüm qazanmasam, el də, xalq da, yox
olacaqdı. (l. Tc. 55, s. l21, 126). Onu da xüsusi ilə qeyd edim
ki, Müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibində olduğu kimi da,
də ədatı Orxon-Yenisey yazılı abidələrinin lüğət tərkibində də
yerindən, məqamından asılı olaraq ədat kimi də işlənir, məsələn:
Biz yəmə sülədimiz, anı ertimiz. - Biz də qoşun çəkdik Anıya
çatdıq. (l. Tq. 5, s. l20, 125). Anta aygucu yəmə ben ök ertim. -
Onda məsləhətçi də əlbətdə mən idim. (l. Tc. 50, s. l20, 125). Bu