D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə208/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   204   205   206   207   208   209   210   211   ...   290
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
ok,-ben özüm uzun yölmək ıtım ok. - Gecə uyumadı, gündüz otur-
madı, qızıl qanımı tökərək, qara tərimi axıdaraq, işimi, gücümü 
verdim, axı mən özüm uzun (böyük) süvari dəstələri göndərdim 
axı. (l. Tş. 5, s. l21, 126). Ayğuçısı bilgə ermis kaç ersər, ölürtəçi 
kük. -məsləhətçisi müdrük imiş hər pesə olsa öldürəcəklər axı(l.
Tş  5,  s.  122,  127).  Onu  da  qeyd  edək  ki,  ok//kuk  ədatının  ya-
ranması haqqında Əlisa Şükürlü yazır: “Olsun ki, kuk ədatı ok 
ədatının  ki  adatı  ilə  birləşməsindən  törənmişdir.”  Qədim  uyğur 
yazılı abidələrində ok ədatına daha çox rast gəlmək mümkündür.
Müasir dilimizdə olan axı ədatının da ok ədatından törəndiyini 
güman etmək olar. Axı ədatı haqqında belə bir fərziyyə yürütmək 
olar  ki,  bu  ədat  ok//okı//akı  və  axı  şəkillərini  alaraq  fonetik 
dəyişikliyə  uğramışdır.  Bu  ədatin  müasir  dilimizdə  işlənən  axı 
variantına nəzər salaq. Onu da qeyd edək ki, axı ədatı haqqında 
Hörmətli professorumuz Əzizxan Tanrıverdi də mülahizələr irəli 
sürmüşdür. O gösterir, “axı ədatı əskidən axır şəklində olub. Bu 
söz də Ərəb mənşəli nəhayət, axır, son anlamlı “axər” sözünün fo-
netik tərkibcə dəyişikliyə uğramış formasıdır (4. S. 353) Bu ədat 
sözün, cümlənin, fikrin bitməsi anlamındadır. Prof.Ə.Tannverdi 
qeyd edir, “axır sözündəki r samiti düşərək axı şəklində müasir 
dilimizdə işlənməkdədir” (4. S. 353) Bu adatın abidələrin dilində 
işlənən variantı olan ok ədatı da fikrin, hər hansı bir hadisənin 
sona  çatması  anlamındadır.  Ersər  ölurtəci  kuk  -  Hər  necə  olsa 
öldürəcəklər axi Onu da qeyd edək ki, müasir dilimizdə axı ədatı 
xəbərdarlıq, sual, təsdiq, etiraz, təəccüb və s. cəhətdən cümlələri 
qüvvətləndirməyə xidmət edir. Məsələn: Siz axı dastanlarda oxu-
nan qəhrəmanlar kimisiniz...(S.Cabbarlı). Axı biz nə etmişik, nə 
günah işlətmişik, ana? (M.İbrahimov). Axı ikimizi də bir yerdə 
yazmışlar. (S.Cabbarlı). Bu cümlələrdə də biz axı ədatının hansı 
çalarlara xidmət etdiyini görürük.
Ən//ən ilki. Qüvvətləndirici ədat olan bu ədat Orxon-Yeni-


207

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   204   205   206   207   208   209   210   211   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin