D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə204/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   290
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
nı verir. Məsələn: Məqsəd mənasında: Mən bülbüləm güldən ötrü 
gəzirəm,  Saralıb  solubdu  güllərim  mənim.  (“Azərbaycan  das-
tanları”). Səbəb mənasında: Qəndab Novruzdan ötrü qəm-qüssə 
içində oturmuşdu. (“Azərbaycan dastanları”).
Birlə qoşması Orxon-Yenisey abidələrinin lüğət tərkibində 
işlənən qoşmalardan biri də, birgəlik, iştirak manaları verən birlə 
qoşmasıdır. Onu da qeyd edək ki, bu qoşma müasir dilimizdəki 
ilə  -la  ,-lə  qoşmasmm  arxetipi  kimi  götürülür.  Birgəlik,  iştirak 
mənaları  verən  qoşmalardan  birlə  qoşmasının  etimologiyasına 
nəzər  yetirək.  “Birlən”  morfemi  say  bildirən  “bir”  sözünün  fel 
düzəldən  –lə  şəkilçisi  və  qədim  feli  bağlama  şəkilçisi  -n  ün-
sürü  ilə  birləşməsindən  düzəlmişdir.  Bir-lə-n  vaxtilə  birlikdə, 
vəhdətdə mənalarını verən bir söz imiş. Lakin sonralar tədricən 
inkişaf edərək, müstəqil bir sözdən müstəqil bir sözə keçərək qoş-
ma məzmunu ifadə etmişdir. Birlən qoşması ilə bağlı Ə.Rəcəbli 
də  yazır:”Qədim  türk  dilində  birlən,  bilən  qoşması  ehtimal  ki, 
aşağıdaki  inkişaf  yolunu  keçərək  türk  dillərinə  gəlib  çıxmışdır. 
Birlən-bilən-ilən-lən və yaxud, bir-lə-bilə-ilə-la-lə və s.(3. s. 450) 
Prof.  Ə.Tanrıverdi  isə  qeyd  edir  ki, Azərbaycanın  bütün  yazılı 
abidələrində birlən, birlə, bilən, bilə, İlən, inən, lən, ilə, la, lə və 
s.formalarında da rast gəlinir (4. S. 339.). Bu qoşmaya Abidələrin 
dilində  birlə  qoşmasının  təzahür  formalarına  nəzər  salaq.  Bu 
yirdə  oturıp  Tabğaç  bodun  birlə  tüzəldim.  -  Bu  yerdə  oturub 
Tabğaç xalqı ilə düzələşdim. (l. KTc. 4, s. 70, 77). Kağanın birlə 
Sona yışda sünişdim-Xaqanı ilə Sona ormanında döyüşdüm. (l. 
BXş. 27, s. 94, 105). cümlələrində olan birlə qoşmasını, Qurbanla 
Sona birdən o səmtə yüyürdülər (M.Süleymanov). Artıq şəhərin 
iri, geniş küçələri ilə gedirdik (A. Şaiq), Küçə ilə aşağı endilər 
(Y.V.Çəmənzəminli) cümlələrindəki 1a2 qoşmaları ilə müqayisə 
etdikdə görürük ki, bu qoşmalar indi də sözə gah bitişik, gah da 
ayrı yazılır və eyni məzmunludur. İlə, -la, -lə qoşması haqqında 


203

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin