201
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
tərkibində hərəkətin müəyyən bir obyektə doğru yönəldiyini bil-
dirir və dilimizə tərəf sarı manalarında tərcümə olunur. Onu da
qeyd edək ki, sayu qoşmasının semantikasına nəzər salaraq bu
sözün müasir dilimizdəki sarı qoşmasının qədim variantı oldu-
ğunu ehtimal etmək olar. Burada “sa” hissəciyi sinkretik kök al-
mış, “yu” hissəciyi isə dəyişərək rı variyantını almışdır Antoğının
üçün igidmiş kağanının sabın almatın yır sayu bardığ kop anta
alkıntığ, arılteğ—Elə olduğun üçün (səni) yüksəltmiş xaqanın
sözünə qulaq asmadan yer boyu getdin, orada tamamilə zəiflədin,
seyrəldin. (l. KT, c. 9, s. 71, 78). Ol ok tün bodunın sayu ittiniz.
Həmin gecə vaxtı elçiləri xalqıina tərəf yönəltdik. (l. Ton. II daş.
q. 42). Bu cümlələrdə də sayu qoşması tərəf manasında işlənir.
Ötrü qoşması müasir Azerbaycan dilinin lüğət tərkibindəki
ötrü qoşması ilə eyni məna vo məzmun daşımır, tərcümədə sonra
mənası verir. Abidələrin dilində işlənən və zaman mənası verən
ötrü qoşmasının etimologiyasına nəzər yetirdikdə görürük ki,
ötrü sözü ötmək, keçmək manasında olan öt semantik kökündən
ibarətdir. Bu da bir növ zamanın ötüb keçdiyini, yəni sonranı bil-
dirir. Əslinə baxsaq onu da görə bilərik ki, ötrü qoşmasının indiki
variantına nisbətən abidələrin dilindəki variantı əsil mənasına, za-
man mənasına daha yaxındır. Anta ötrü oğuz kapın kəlti - Ondan
sonra oğuzlar hamisi gəldi.(l. Tc. l6, 118, 123) Anta ötrü kağanı-
ma ötüntim, anca ötüntim. — Ondan sonra xanıma müraciət et-
dim, eləcə müraciət etdim. (l. Tc. l2,s. l 18,122) Cümlələrində ötrü
qoşması zaman məfhumu ifadə edən, çıxışlıq halla işlənən sonra
qoşmasının mənasını vermişdir. Azərbaycan dilində. Pələngin
dərisini soyub evə qayıdandan sonra qonşular başıma yığıldılar.
(A.Şaiq). Çeşmə başında kabab bişirib yedikdən sonra uzanıb yat-
mışdım (A.Şaiq). Bu söz dilimizin lüğət tərkibində də işlənir və
qoşma kimi qeyd olunur. Lakin müasir Azerbaycan dilində ötrü
qoşması aid olduğu sözlə birlikdə səbəb, məqsəd, aidlik manaları-