97
Bütövlükdə bu söz KDQ mətnində üç mənada işlənmişdir:
1) At adı (xüsusi isim).
2) Qara camaatın, hamının mindiyi və minə biləcəyi at.
3) Yer adı (toponim). Burada ikinci mənada işlənib”
(S.Əlizadə. Nüsxə fərqləri və şərhlər. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı,
1988, s. 225-226). Müəllif həmin sözü mətnin müasir şəklində
“Qaracıq” şəklində sadələşdirmiş və belə bir şərh vermişdir: Qa-
racıq atın adı; qara camaatın mindiyi adi at. F.Xalıqov at adlarını
xarakterik xüsusiyyətlərinə görə qruplaşdırarkən “Kitab”dan belə
bir nümunə verir: Qaraqoç at (F.Xalıqov. Azərbaycan onoma-
logiyası. Bakı, 2009, s.215). Deməli, F.Xalıqov Qarağuc deyil,
Qaraqoç variantını əsas götürür. S.Əlizadənin iki fikrini qarşılaş-
dıraq: “Bizcə, “Qarağuc” sözü “qaracıq”ın metateza nəticəsində
dəyişmiş variantıdır”; “Qaracıq atın adı; qara camaatın mindiyi
adi at”. Müəllifin ikinci fikri yerinə düşmür. Belə ki, -cıq morfe-
minin əzizləmə deyil, kiçiltmə çalarını əsas götürərək, Qaracıq
adını yalnız “qara camaatın mindiyi at” kontekstində izah etmək
yerinə düşmür. Fikrimizcə, Qarağuc at adının məhz “Qaraqoç”la
əlaqələndirilməsi daha inandırıcı görünür. Çünki Qarağuc adı
“Kitab”dakı digər at adları ilə eyni semantik şaxədə birləşir.
Məsələn, “Keçi başlu Keçər ayğır” zoonimik modelində “keçi
başlu” başı keçiyə bənzəyən, yaxud “Toğlı başlu Turı ayğır”
modelində “Toğlı başlu” başı toğluya bənzəyən mənasındadır. Qa-
rağuc (Qaraqoç at) adında da başı qara qoça bənzəyən mənası real
görünür. Bu isə belə bir modeli bərpa etməyə imkan verir: Qara
qoç başlı at. Buradakı “başlı” sözünün ellipsisə uğraması türk
dillərində mümkün hadisələrdəndir. Bu mənada “Qarağuc” adi at
deyil, hətta Dədə Qorqudun mindiyi ikinci atdan – Toğlı başlu
Turı ayğırdan da güclüdür. Bu fikrin düzgünlüyü isə öz təsdiqini
ən azı “qoç toğludan güclüdür” tezisində tapır. “Qoç döyüşünə
qoç dözər” atalar sözü, eləcə də qoç sözünün igid, qoçaq kimi
Dostları ilə paylaş: