ƏSRƏF QULİYEV (25.4.1920 - 10.2.1994)
Yaradıcılığa aktyorluqla başlayıb. Hazırladığı tamaşalara qaralama eskizləri özü çəkir və
sonra rəssamla bu qaralamalar əsasında yaradıcılıq axtarışları aparırdı. Rejissor yaradıcılığının ilkin
dövründə romantik monumental üsluba meyil göstərib. Tədricən istər klassik, istərsə də müasir
əsərlərin tamaşalarında realist forma-üslubu üstün tutub. Lirik-psixoloji üslubda da tamaşalar
hazırlayıb.
Əşrəf Hacı oğlu Quliyev 25 aprel 1924-cü ildə Bakıda doğulub. Yeddiillik təhsili bitirəndən
sonra Azərbaycan Dövlət Teatr Məktəbində oxuyub. Teatr məktəbində oxuya-oxuya MDT-nin
tamaşalarında kütləvi səhnələrə çıxıb. 1938-ci ildə təhsilini başa vurub və təyinatla İrəvan Dövlət
Azərbaycan Dram Teatrında aktyor işləməyə göndərilib. Böyük Vətən müharibəsində iştirak edib
(1941-1945). Müharibədən qayıtdıqdan sonra az müddət İrəvan teatrında işləyib və sonra yenicə
açılmış Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun rejissorluq fakültəsinə daxil olub. 1952-ci ildən
Akademik Milli Dram Teatrında rejissor işləyib. Əvvəlcə assistent və ikinci rejissor kimi müxtəlif
tamaşaların hazırlanmasında çalışan Əşrəf Quliyev 1956-cı ildən müstəqil quruluşlar verib.
MDT-də Əşrəf Quliyev dramaturqlardan Vasili Şkvarkinin "Özgə uşağı" (8 sentyabr 1956),
Yuri Osnos və Viktor Vinnikovun "Hind gözəli" (2 oktyabr 1959), Həsən Seyidbəylinin "Bağlı
qapılar" (3 iyun 1961), Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara" (26 oktyabr 1962), Sabit Rəhmanın
"Toy" (14 dekabr 1963), Cavad Fəhmi Başqutun "Köç" (19 sentyabr 1964), Mirzə İbrahimovun
"Yaxşı adam" (24 aprel 1965), "Kəndçi qızı" (15 may 1976), Cəfər Cabbarlının "Oqtay Eloğlu" (29
iyun 1966), İlyas Əfəndiyevin "Mənim günahım" (5 may 1967), Bernard Şounun "Şeytanın şagirdi"
(23 dekabr 1967), Bəxtiyar Vahabzadənin "İkinci səs" (19 aprel 1969), "Yollara iz düşür" (30
oktyabr 1977), Anatoli Safronovun "Kişilərə inanmayın" (13 iyun 1970), "Gecənin sirri" (2 sentyabr
1982), Nəbi Xəzrinin "Sən yanmasan..." (2 fevral 1972), "Əks-səda" (14 fevral 1975), Aleksandr
Ostrovskinin "Müdriklər" (19 may 1973), Vilyam Şekspirin "Heç nədən hay-küy" (10 mart 1979),
Sabit Rəhmanın "Əliqulu evlənir" (3 oktyabr 1980) dram, faciə və komediyalarını tamaşaya
hazırlayıb.
Rejissor 1984-cü il yanvar ayının 2-dən yalnız Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda
işləyib və burada aktyor və rejissor sənətindən dərs deyib. Müxtəlif illərdə Lənkəran və Gəncə
teatrlarında tamaşalara quruluşlar verib. 1974-cü il iyun ayının 1-də Azərbaycan Respublikasının
əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülüb.
Əşrəf Quliyev 10 fevral 1994-cü ildə Bakıda vəfat edib.
* * *
Psixoloji realizm üslubunun estetik səciyyələri əsasında Nəsir Sadıqzadə qəhrəmanlıq
mövzusunda Süleyman Rüstəmin "Qaçaq Nəbi" (19 sentyabr 1962), Tofiq Ağayev Samuil Alyoşinin
mənəvi-əxlaqi problemli "Palata" (28 aprel 1963), Məmmədkamal Kazımov rus dramaturqu Aleksey
Arbuzovun lirik-dramatik üslubda yazılmış "Tanya" (27 may 1964), türkmən ədibi Hüseyn
Muxtarovun "Kimdir müqəssir?" (11 dekabr 1964), Hüseyn Sultanov qırğız dramaturqu Çingiz
Aytmatovun ailə-məişət münasibətlərini fəlsəfi dərinliklə təcəssüm etdirən "Ana torpağı" (28 dekabr
1966) əsərlərinə səhnə quruluşları veriblər.
Cəmiyyət və şəxsiyyət, borc və hiss kimi aktual, ictimai xarakterli mövzularda Ənvər
Behbudovun hazırladığı Maksim Qorkinin "Zikovlar" (27 mart 1968), Fikrət Sultanovun səhnə
təfsiri verdiyi Raço Stoyanovun "Qısqanc ürəklər" (26 dekabr 1970), Həsən Əblucun hazırladığı
rumın yazıçısı Mixail Sebastianın "Adsız ulduz" (3 dekabr 1972), Ramiz Fətəliyevin "Vəkil
neyləsin..." (26 dekabr 1976), kino rejissoru Rasim Ocaqovun quruluş verdiyi dramaturq Rüstəm
İbrahimbəyovun "İstintaq" (18 mart 1978), Fuad və Zəminə Hacıyevlərin işlədikləri Cəfər
Cabbarlının "Sevil" (18 noyabr 1978), diplomçu Oqtay Salamovun rejissoru olduğu Braziliya
dramaturqu Raymondo Juniyorun "Bu qadın mənimdir" (30 dekabr 1979) əsərlərinin tamaşaları
üslub axtarışlarında müəyyən əhəmiyyət kəsb ediblər.
Satirik komediya, ictimai-sosial məsxərə, məişət yumoru, lirik komediya janrlarında
Məmmədkamal Kazımov dramaturqlar Qriqori Qorinin və Arkadi Arkanovun "Görünməmiş toy"
(10 fevral 1967), Fikrət Sultanov yumor ustası Sabit Rəhmanın "Xoşbəxtlər" (8 may 1968), Lütfi
Məmmədbəyov italyan yazıçısı Raffaele Vivianinin "Çarəsiz dələduz" (29 mart 1969), tatar ədibi
Hay Vahidin "Bağ qonşuları" (12 sentyabr 1969), Fuad Hacıyev macar Mlkolaş Dyarfaşın
"Füsunkar qız" (28 mart 1971), Məmmədkamal Kazımov Mirzə Fətəli Axundzadənin "Xırs
quldurbasan" (19 iyun 1972), Emil Braginski və Eldar Ryazanovun "Sevgi... sevgi..." (30 iyun
1973), Seyfəddin Dağlının "Kölgələr pıçıldaşır" (5 iyun 1976), Ağakişi Kazımov gürcü Nodar
Dumbadzenin "Darıxma, ana!" (27 mart 1972), İlyas Əfəndiyevin "Qəribə oğlan" (8 aprel 1973)
pyeslərinə, bəziləri mübahisəli görünsə də, maraqlı səhnə həlli tapıblar.
Bütövlükdə bu dövrdə teatrın əsas üslubunu ilk növbədə monumental romantizmdə Ədil
İsgəndərovun, fəlsəfi məzmunlu monumentallıqda Mehdi Məmmədovun və lirik-psixoloji janrda
Tofiq Kazımovun rejissurası müəyyənləşdirib.
Dostları ilə paylaş: |