Cabbar Mämmädov Dİplomatik psixologiYA

daha böyük amplitudaya malik olmuş olur vä faktik olaraq, informasiya solitonu mäzmunu käsb edir). «25-ci kadr effekti» 
metodunda äsas informasiya arasına bu cür älavä siqnallar dövri olaraq yerläşdirildiyindän, ümumilikdä bütün bunlar beyinä 
soliton  rezonansları  şäklindä  periferik  informasiya  axınını  tämin  etmiş  olur.  Mälum  olduğu  kimi  isä  tähtälşüur  ona  daxil 
olan istänilän informasiyanı ağına-bozuna baxmadan icra etmäk üçün müvafiq orqanlara göndärir, çünki beyinin mexanizmi 
elä qurulub  ki, tähtälşüura adi vaxta  yalnız şüurun analiz edib, ‘‘müsbät räy’’ verdiyi informasiyalar düşä bilir. Hämin bu 
«25-ci kadr» isä burada bir növ näzärdä tutulmayan ‘‘dal qapı’’ vä ya ‘‘älyeri’’dir (Adätän izahsız olan bu effektin verilän 
izahı bizä mäxsusdur). 
Metod  ilk  däfä  ABŞ-da  klublardan  birindä  film  nümayişi  zamanı  sınaqdan  keçirilib.  Burada  filmin  lentinä,  deyildiyi 
qayda ilä «Koka-kola için!» ämri yerläşdirilir. Film qurtaranda isä aşkar olur ki, klubun häyätindäki köşklärdä bütün digär 
içkilär satılmamış qaldığı halda bir dänä dä olsun koka-kola qalmayıb. 
Bugünkü  gündä  metoddan  müxtälif  videofilmlär,  peyk  translyasiyaları  vä s.  xätti  ilä  insanların  beyninä  lazımi 
ideologiyaları, baxışları, stimulları, motivläri vä s. yerläşdirmäk üçün geniş istifadä edilir. 
Hazırda  metodun  säs  üçün  dä  xüsusi  modifikasiyası  işlänib-hazırlanıb,  yäni  lazımi  kodlar  müvafiq  auditoriyanın 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
94 
beyninä, onların özünün xäbäri olmadan, müxtälif radiostansiyaları dinlädiyi mäqamda da yeridilä bilir. 
Sülhmäramlı mäqsädlär üçün bu metoddan hazırda sürätli xarici dil öyränmä metodu kimi aktiv istifadä olunur. Qeyd 
edäk ki, adi hipnozda olduğu kimi bu metodun da bädäl-hipnoz (posthipnoz) deyilän xüsusi müräkkäb variantı mövcuddur 
ki, bu halda tälqin bir növ xüsusi kodlar vasitäsi ilä häyata keçirilir. Bunun üçün individ vä  ya  kütläyä här hansı bir fikir 
tälqin edildikdän  sonra bu  onun  beynindä xüsusi  «parolla» blokirovkalandırılır.  Belä  ki,  onun beyninä  här hansı  daha bir 
işarä  tälqin  edilir  ki,  sonradan  tälqin  obyekti  olan  färd  vä  ya  kütlä  äsas  tälqin  materialını  yalnız  bu  işarä  –  kodla 
rastlaşdıqdan  sonra  xatırlayır  (bu  material  onun  beynindä  ondan  sonra  aktivläşir)  vä  özündän  asılı  olmayaraq  icrasına 
başlayır. Bunun geniş yayılmış variantı vaxtdan parol vasitäsi kimi istifadä etmäkdir. Belä ki, bu halda obyektä tälqin edilir 
ki, tapşırığı filan müddät sonra vä ya ümumiyyätcä, filan vaxt icra et. Tälqin olunan vaxt çatdıqda assosiativ olaraq tälqin 
materialı  aktivläşir.  Bunun  äväzindä  här  hansı  bir  hadisädän,  şäkildän,  räqämdän  vä s.-dän  istifadä  taktikası  da  geniş 
yayılmış  metodlardandır  ki,  bu  zaman  zäruri  komanda  bunlarla  blokirovkalandırılır.  Komanda  yalnız  obyektin  hämin  bu 
hadisä,  şäkil,  räqäm  vä s.-lä  rastlaşmasından  vä  ya  qäsdän  rastlaşdırılmasından  sonra  aktivläşir  (älavä  olaraq  bax: 
burada, säh. 63–66); 
b) ‘‘V-666’’ virusu
: Beyinin fäaliyyätini käskin keçidlärlä (sıçrayışlarla) passivläşdirib, aktivläşdirän, bununla da beyin 
damarlarında spazma yaradaraq ölüm törädän kompüter virusudur. Son 10 il ärzindä Rusiyada minlärlä adamın bu virusdan 
öldüyü qeydä alınıb. Virusun, älälxüsus rusdilli proqramlarda, özü dä äsasän siyasät, härb vä iqtisadiyyatın idaräçiliyinin ali 
orqanlarında  istifadä  olunan  proqramlarda  aşkarlandığı  qeyd  edilir  («666»-nın  İblis  räqämi  olduğunu,  yäqin,  oxucu 
bilmämiş deyil); 
c) ‘‘Pokemon’’  virusu:  Qırmızı  işığın  saniyädä  10-3030  tezlikli  titräyişläri  dä  beyin  damarlarının  spazmasını  törädib, 
huşun itmäsi vä boğulma kimi näticälärä gätirib çıxardığı müäyyänläşdirilib. Äsasında bu prinsipin dayandığı bu virus da, 
yuxarıdakı här iki virus kimi, istär kompüter vä istärsä dä adi televiziya ekranları vasitäsilä yayımlana bilir. Mäs., 01.12.199 
tarixdä qäfildän eyni gündä Yaponiyanın xästäxanalarına epileptik tutmalarla 700-dän çox uşaq daxil oldu ki, sonradan bu 
uşaqların  hamısının  hämin  gün  televiziyada  «Pokemon»  (‘‘Cib  ifriti’’)  adlı  cizgi  filminä  (multfilmä)  baxdıqları 
müäyyänläşdirildi. Sän demä, multfilmin lentindä mähz deyilän bu virus var imiş; 
d) Bu qäbildän olan sair növ viruslar: Deyilänlär, älälxüsus vizual kanallarla beyinä ötürülän texniki virus növläri idi. 
Bundan älavä, insanın digär hissiyyat orqanları vasitäsilä, o cümlädän, eşitmä, iybilmä, dadbilmä, lamisä, eläcä dä, istiliyi, 
elektrik  vä  maqnit  sahälärini,  qravitasiyanı  (täcili)  vä s.  hiss  edän  kanallarla  da,  ätraf  dünyadan  aldığı  siqnalların  bu 
xarakterli  kombinasiyasını tapmaq üzärindä xüsusi tädqiqatlar  gedir  ki,  onlar psixika üçün  virus xarakteri  käsb edib,  onu 
idarä  etmäyä  vä  ya  mähv  etmäyä  imkan  vermälidir.  Daktil  kanal  (lamisä)  üçün  aqupunktura  (iynäbatırma)  vä  nöqtä 
masajının bu kateqoriyadan olan xüsusi variantları artıq tapılıb (yäni bu prinsiplä konkret meridianlar üzrä orqanizmin ayrı-
ayrı  nahiyälärindäki  sinir  ucluqlarına  vä  ya  belä  deyilsä,  aktiv  zonalarına,  müäyyän  proqram  ardıcıllığı  ilä  täsir 
göstärmäklä ciddi psixi effektlär äldä etmäk mümkün olur). «25-ci kadr effekti» metodu ilä beyinä ötürülän vizual virusun 
säs  üçün  xüsusi  modifikasiyasının  artıq  yaradıldığı  isä  yuxarıda  qeyd  olunmuşdu.  Hazırda  här  iki  variantın 
täkmilläşdirilmäsi, eläcä dä, digär hiss kanalları ilä qäbul edilän siqnalların bu cür virus säciyyä daşıyan növlärinin axtarışı 
istiqamätindä aktiv iş gedir. 
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
6
6
.
.
2
2
.
.
 
 
P
P
s
s
i
i
x
x
o
o
t
t
r
r
o
o
p
p
 
 
p
p
r
r
e
e
p
p
a
a
r
r
a
a
t
t
l
l
a
a
r
r
 
 
Normal  vä  ya  anormal  psixi  fäaliyyätä  münasibätdä  seçici  aktivlik  göstärän  kimyävi  vä  ya  täbii  maddälär  qrupudur. 
Beyinin  funksiyasına  onun  kimyävi  tärkibini  däyişmäk  yolu  ilä  täsir  göstärir.  Tipik  nümunäsi  adi  zähärlär  vä  narkotik 
maddälärdir.  Ümumi  olaraq  kimyävi  tärkibinä,  farmakoloji  dinamikasına,  göstärdiyi  effektä  vä s.  äsasän  psixotrop 
preparatların  çoxsaylı  täsnifat  variantları  mövcuddur  ki,  biz  burada  da,  bütün  bu  kitab  boyu  äsas  götürdüyümüz,  hämin 
dördlü  prinsipi  äsas  götüräräk,  psixotrop  preparatları  hissiyyata,  emosiyaya,  intellektä  vä  iradäyä  täsir  edänlär  olmaqla 
aşağıdakı variantda qruplaşdırırıq: 
   IV.2.3.2.6.2.1) Hissiyyatın requlyatoru olan psixotrop preparatlar: 
Bu  kateqoriyaya  äsasän  elmdä  psixodizleptiklär,  psixodeliklär,  psixotomimetiklär  vä  ya  elä-belä,  hallyusinogenlär 
adlandırılan neyromediatorlar aiddir. Xüsusi effektiv nümunäläri aşağıdakılardır: 
—  Dietil-lizergin  turşusu  (yaxud,  LSD-25.  Preparat  çovdar  mahmızı  [Claviceps  purpyrea  Tulas]  bitkisindän  alınır), 
meskalin  (preparat  peyotl  [Echinocactuc  williamsii]  adlı  kaktusdan  alınır),  psilosibin  (preparat  teonanakatl 
[Psilosibis]  adlı  göbäläkdän  alınır),  psilasin,  dimetiltriptamin  (DRT),  bufotenin,  civä  buxarı,  benaktizin,  delizid, 
hämçinin nisbätän azeffektli vasitälärdän – kannabinoidlär (mäs., xaş-xaş), bäzi psixoaktiv vä sintetik preparatlar (mäs., 
sernil, ditron...), vä indol ailäsindän olan digär preparatlar. 
Bunlar elmdä başlıca hallyusinogen (qarabasmatörädän) maddälär kimi tanınır. Müasir tibbdä bu hal hämin maddälärin 
beyinin  kimyävi  tärkibini  däyişmäsi  faktı  ilä  izah  edilir.  Göstärilän  xüsusiyyätinä  görä,  hämin  qäbildän  olan  preparatlar 
altıncı hissiyyatı oyadan, ilahi dünyaya  yol açan, müqäddäs varlıqları görmäyä imkan  verän vä s. vasitä kimi qädim cadu 
ayinlärindä  aktivliklä  istifadä  edilib  (hätta  sadalanan  bu  maddälärdän  hazırlanmış  boyalardan  tatuirovka  rängi  kimi 
istifadä olunmasının özü dä, qanı käskin yoluxduraraq ciddi psixi pozuntular, fäsadlar törädir, hallyusinasiyalar yaradır); 
   IV.2.3.2.6.2.2) Emosiyaların requlyatoru olan psixotrop preparatlar: 
Müxtälif  emosiyaları  induksiya  etdirmäk  vä  ya  neytrallaşdırmaq  mäqsädinä  xidmät  edän  neyromediatorlar  qrupudur. 
Psixikaya  tam  differensial  formada  täsir  göstärir,  yäni  här  biri  färqli  emosiyanı  induksiya  etdirmäk  vä  neytrallaşdırmaq 
funksiyası daşıyır. Başlıca nümayändäläri aşağıdakılardır: 
—  Sevinc  hissini  neytrallaşdıran,  yaxud  kädär  hissi  formalaşdıran  psixotrop  preparatlar  (psixoleptiklär  vä  ya 
neyroleptiklär):  (1)  Antipsixotik  vasitälär  –  fenotiazinin,  butirofenomun,  tioksantinin,  klozapinin,  rauvolfin, 
difenilbutil-piperidinin  vä b.  törämäläri;  (2)  Trankvilizatorlar  (anksiolitik  vasitälär)  –  benzodiazepinin,  qlikolun, 
trimetoksibenzoy  turşusunun,  propandiol  vä  difenilmetanın  vä b.  törämäläri;  (3)  Normotimiklär  –  litium  duzunun 
müxtälif törämäläri vä s; 
—  Kädär  hissini  neytrallaşdıran,  yaxud  sevinc  hissi  formalaşdıran  psixotrop  preparatlar  (psixoanaleptiklär):  (1) 
Antidepressantlar  (timoleptiklär)  –  (a)  trisiklik  vä  tetrasiklik  antidepressantlar  (imipramin,  amitriptilin  vä s.),  (b) 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
95 
MAO (monoaminoksidaza) fermentinin inhibitorları;... (2) Psixostimulyatorlar – purinin, fenilalkilaminin, sidnonimin 
törämäläri;... (3) Vä s. 
—  Qorxu hissi formalaşdıran psixotrop preparatlar: trimetin... 
—  Qorxu  hissini  neytrallaşdıran  psixotrop  preparatlar  (timolitik  vasitälär):  trankvilizatorlar  –  sefedrin,  trazodon, 
ftorasizin, trioksazin, mebikar, meprotan vä s.; 
—  Aqressiya hissi formalaşdıran psixotrop preparatlar: Bi-zet preparatı; 
—  Aqressiya hissini neytrallaşdıran psixotrop preparatlar: Psixoleptik vä antidepressant preparatların kombinasiyası; 
   IV.2.3.2.6.2.3) İntellektin requlyatoru olan psixotrop preparatlar: 
İntellektual fäaliyyäti, yaddaşı, diqqäti vä s. aktivläşdirib passivläşdirmäk mäqsädinä xidmät edän preparatlar qrupudur. 
Täqribi üzvläri aşağıdakılardır: 
—  İntellekti aktivläşdiräni psixotrop preparatlar: nootrop vä qamgerkik maddälär; 
—  İntellekti  passivläşdirän  psixotrop  preparatlar:  benzodiazepinin,  dibenzodiazepinin,  fenotiazinin,  tioksantenin  vä b. 
törämäläri  (mäs.,  eunoktin,  fenazepam,  propazin,  aminazin,  teralen,  tizersin,  sonapaks,  xlorprotiksen,  leponeks, 
atropin, skoqolamin vä s.), hämçinin, bromkarbaminlär, barbituratlar vä i.a. 
Bundan älavä, düşüncä prosesinin biokimyävi mexanizm üzrä baş vermäsi versiyasına äsaslanaraq, konkret fikirläri 
generasiya etdirib, söndürä bilän maddälärin axtarışı istiqamätindä dä aktiv iş gedir ki, hälälik bu sahädä äsaslı uğurdan 
danışmaq mümkün deyil; 
   IV.2.3.2.6.2.4) İradänin requlyatoru olan psixotrop preparatlar: 
Vazomotor aktivliyi blokirovka edän vä ya stimullaşdıran preparatlar qrupudur: 
—  İflicedici preparatlar: Tabun, zarin, zoman vä V-qazlar; 
—  Qıcolma äleyhinä olan preparatlar: Karbamazepin, klonazepam, morquksimid, pufemid, suksilep vä s
8
... 
 
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
6
6
.
.
3
3
.
.
 
 
P
P
a
a
r
r
t
t
l
l
a
a
y
y
ı
ı
c
c
ı
ı
 
 
m
m
a
a
d
d
d
d
ä
ä
l
l
ä
ä
r
r
 
 
(
(
e
e
k
k
s
s
p
p
l
l
o
o
z
z
i
i
v
v
l
l
ä
ä
r
r
)
)
:
:
 
 
Bizä mälum olan ädäbiyyatlarda, adätän partlayış törädän maddälärin heç bir täsnifatı aparılmır vä onlar hamısı birlikdä 
partlayış  törädän  maddälär  sırasına  aid  edilir.  Lakin  biz  daha  aydın  täsävvür  üçün  partlayıcılıq  xüsusiyyätinä  malik  olan 
maddäläri aşağıdakı 4 kateqoriyaya ayırırıq: 
  Birinci  kateqoriya  partlayıcı  maddälär:  Partlayıcı  civä,  qurğuşun-azid,  qurğuşun-trinitro-rezorsinat,  tetrozen,  pikrin 
turşusu (melinit), diazodinitrofenol (vä ya onların qarışığı); 
  İkinci kateqoriya partlayıcı maddälär: 
—  Nitratlar:  ammoniya  nitratı  –  mäs.,  azot  turşusunun  duzu;  spirt  nitratları  –  mäs.,  nitro-gliserin,  nitroqlükol, 
nitrosellüloza (tüstüsüz barıt) vä s.; 
—  Nitrobirläşmälär: trotil, nitrometan, nitrobenzol vä s. vä polinitrobirläşmälär: trinitrotoluol, trinitrofenol vä s.; 
—  Nitroaminlär: tetril, heksagen, oktagen, etilendinitroamin vä s. vä i.a. 
  Üçüncü  kateqoriya  partlayıcı  maddälär:  Transuran  elementlär  vä  ya  aktinoidlär.  Başqa  sözlä,  nüvä  partlayıcıları. 
Partlayış nüvä parçalanması halında baş verir. 
  Dördüncü  kateqoriya  partlayıcı  maddälär:  Hidrogenin  ağır  izotopu  olan  –  tritium  (
H
3
).  Partlayış  –  nüvä  sintezi 
halında baş verir.  
Partlayıcı  maddälärin  bu  täsnifatının  müällifliyi  bizä  mäxsusdur.  Täsnifat  –  maddälärin  täsirähässaslığı  vä  partlayış 
gücünä äsasän aparılıb. Belä ki, här növbäti kateqoriya partlayıcılar özündän ävvälkinä nisbätän bir neçä yüz, vä hätta bir 
neçä  min  däfä  artıq  partlayıcılıq  gücünä  malikdir,  ancaq  ki,  onun  häräkätä  gälmäsi,  yäni  partlaması  üçün  isä,  özündän 
ävvälki kateqoriyanın maddälärinä nisbätän qat-qat artıq impuls («detonasiya») lazımdır. Buna görä dä, här bir kateqoriyaya 
aid  olan  maddälär,  öz  väzifäsindän  älavä,  häm  dä  öz  kateqoriyasından  sonrakı  maddälärin  detonatoru  yerindä  istifadä 
olunur. 
Mäs.,  I  kateqoriya  partlayıcılar  ifrat  hässasdırlar  –  onlar  adi  zärbädän,  sürtünmädän,  qığılcımdan  vä s.  partlayırlar, 
ancaq ki, çox kiçik gücä malikdirlär. Yäni onların partlayışı elä böyük dağıdıcılıq törätmir. Buna görä dä, onlardan, äsasän 
uşaq  oyuncaq-tüfänglärindä,  bayram  pistonlarında,  feyerverklärdä,  pirotexniki  effekt  (tüstü,  işıq,  säs  vä s.)  yaradan 
fişänglärdä vä s., istifadä olunur. Hämçinin, bunlardan, yuxarıdakı täsnifatdakı II kateqoriyada duran partlayıcıları häräkätä 
gätirmäk, yäni partlatmaq üçün, onların detonatorları, kapsulları, pistonları vä s. yerindä istifadä olunur.  
II kateqoriya partlayıcılar – müasir dünyada mövcud olan nüvä vä termonüvä silahlarından savayı, digär bütün növ odlu 
silahların  äsas  özäyini  täşkil  edir.  Aviasiya  bombalarından  tutmuş,  alazanlara,  stingerlärä,  äl  qumbaralarına,  top  vä  tank 
märmilärinä vä s.-ä qädär hamısı bu partlayıcılarla işläyir. Ancaq ki, onlar yuxarıdakı kimi adi zärbädän, sürtünmädän vä s. 
häräkätä  gälib  partlamırlar.  Xeyr.  Onların  partlaması  üçün  bir  qädär  artıq  güc  (detonasiya)  lazımdır  ki,  bu  mäqsädlä  dä, 
onların detonatorları yerindä, müxtälif vasitälärdän, o cümlädän elektrik qığılcımından savayı, häm dä bu birinci kateqoriya 
maddälärin partlamasından istifadä olunur.  
III  kateqoriya  partlayıcılara,  sadä  dillä  desäk,  adi  nüvä  bombaları,  bir  qädär  elmi  terminlärlä  ifadä  etsäk  isä  – 
Mendeleyevin dövri sisteminin axırlarında yerläşän elementlär aiddir (bu cädvälin axırlarına doğru getdikcä, elementlärin 
atomunun dayanıqlığı zäifläyir). Elmdä bunlara transuran maddälär, yäni hämin cädväldä uran elementindän sonra yerläşän 
maddälär  deyilir. Hämin  maddäläri adi  väziyyätdän çıxarıb, böhran  väziyyätinä,  yäni  partlayıcılıq  häddinä  gätirmäk üçün 
çox-çox  böyük  detonasiya,  yäni  ilkin  impuls  zäruridir.  Mähz  hämin  häddi  äldä  etmäk  üçün  bu  bombaların  da  içärisindä, 
bizim  yuxarıdakı  täsnifatda  II  kateqoriyaya  aid  etdiyimiz  maddäläri,  yäni  adi  bombaları  partladırlar.  Başqa  sözlä,  nüvä 
bombalarının  detonatoru  rolunda  adi  bombalar  çıxış  edir.  Nüvä  bombasının  içärisindä  böyük  gücä  malik  bu  bombaların 
partlaması,  sadä  sxemlä  ifadä  etsäk,  hämin  nüvä  maddäsinin  bir-neçä  atomunu  parçalayıb  dağıdır,  yäni  bu  atomların 
elektron, proton, neytron vä s. mikrozärräciklärini bir-birindän aralayır. Bunlarsa öz növbäsindä kiçik qälpäläri xatırladıb, 
digär atomları bu cür partladıb-dağıdır, onların da här biri – digärlärini, beläcä «zäncirvari reaksiya» deyilän akt baş verir
9
. 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
96 
IV  kateqoriya  kimi  täsnif  etdiyimiz  partlayıcılara,  sadä  dillä  desäk  «hidrogen  bombası»,  elmi  dillä  desäk,  nüvä 
silahından bir neçä yüz vä hätta bir neçä min däfä güclü olan termonüvä silahları aiddir.  Ägär nüvä bombalarının äsasında 
Mendeleyev  cädvälinin  sonlarında  yerläşän  maddälär  dururdusa,  termonüvä  bombalarının  äsasında  bu  cädvälin  ävvälindä 
yerläşän maddälär (äsasän, hidrogen, daha doğrusu onun izotopları – deyterium, tritium, Li
6
) durur. Elä buradan da aydın 
görünür ki, bu 2 növ bombaların partlayışının fiziki sxemi tam şäkildä bir-birindän färqlänmälidir vä mähz ona görä dä, biz 
onları  färqli  kateqoriya  partlayıcılar  kimi  täsnif  edirik.  Vä  häqiqätdä  dä,  ägär  ävvälincilärdä  partlayış  atomların  öz 
qälpälärinä parçalanması formasında gedirdisä, burada äksinä, ayrı-ayrı hidrogen atomlarına färqli qälpälär kimi baxılır vä 
bu qälpälär birläşmäyä vadar ediläräk yeni maddä (äsasän, Mendeleyev cädvälindä hidrogendän sonra yerläşän heliumun 
müxtälif  izotopları)  yaradılır.  Kvant  fizikası  dili  ilä  ifadä  olunsa,  burada  nüvä  sintezi  prosesi  baş  verir.  Yaranmış  yeni 
elementin nüväsi,  özünü dayanıqlı  väziyyätä  gätirmäk  üçün atom  daxilindäki nukleidlärin  yeni  balansını formalaşdırır  ki, 
näticädä atomdaxili energetik säviyyälär däyişir vä termonüvä partlayışı baş verir. Deyildiyi kimi, bütün bunlar üçün färqli 
hidrogen  atomunu  bir  atom  şäklindä  sintez  olunmağa  vadar  etmäk  gäräkdir.  Bu  isä  adi  mäsälä  deyil.  Nüvä  daxilindäki 
elektrostatik itälämä qüvväsini däf edib, 2 färqli elementin protonunu nüvä cazibäsinin täsir göstärdiyi mäsafäyä qädär bir-
birinä yaxınlaşdırmaq üçün olduqca böyük täzyiq gäräkdir. Kvant fizikası bu problemi çox asan yolla häll edir: bunun üçün 
hidrogen  bombasının  içärisindä  kiçicik  atom  bombası  partlatmaq  gäräkdir.  Atom  bombası,  bir  täräfdän  olduqca  böyük 
täzyiq,  digär  täräfdän  nüvä  sintezinin  baş  vermäsi  üçün  gäräk  olan  milyard  däräcä  istiliyi  verir.  Beläliklä,  termonüvä 
bombaların  detonatoru  rolunda  da,  yuxarıdakı  täsnifatda  bizim  ondan  ävvälki  kateqoriyaya  aid  etdiyimiz  nüvä  bombaları 
çıxış edir. 
 
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
6
6
.
.
4
4
.
.
 
 
K
K
i
i
m
m
y
y
ä
ä
v
v
i
i
 
 
s
s
i
i
l
l
a
a
h
h
l
l
a
a
r
r
 
 
Müxtälif  toksin  xarakterli  maddälärdän  vä  onların  daşıyıcılarından  ibarät  vasitälär  kompleksidir.  Qaz  vä  ya  aerozol 
şäklindä  yayılaraq  täkcä  havanı  deyil,  eyni  zamanda,  qidanı,  su  mänbälärini  zähärläyir,  hämçinin  orqanizmin  açıq  qalan 
bütün säthläri vasitäsilä xäsarät toxundurur. Hädäfä müxtälif raket, fuqas, märmi, mina, qumbara, xüsusi säpmä qurğuları 
aviasiya  vä  artilleriya  döyüş  sursatları  vä s.  vasitäsilä  vä  ya  su  mänbälärini,  qida  anbarlarını  yoluxdurmaqla  çatdırılır. 
Başlıca növläri aşağıdakılardır: 
   IV.2.3.2.6.4.1)  Ümumi  täsirli  zähärläyici  maddälär:  Bütün  növ  sintetik  vä  täbii  zähärlär  bu  kateqoriyaya  aid  oluna 
bilär. Lakin härbi sferada bunlardan yalnız xüsusi täsirli olan aşağıdakılar «kimyävi silah» kimi tädqiq olunur vä ayrı-
ayrı märhälälärdä tätbiq olunub: sianid turşusu, xlorsian, arsin, fosfin vä s. 
   IV.2.3.2.6.4.2)  Boğucu  maddälär:  Bu  kateqoriyaya,  älälxüsus  fosgen,  difosgen  vä  xlorpikrin  aiddir.  Bunlar  havanı 
zähärläyäräk  tänäffüs  vasitäsilä  orqanizmä  keçir  vä  mäxsusi  olaraq  tänäffüs  orqanlarını,  o  cümlädän,  ağciyär 
toxumalarını  zädäläyir,  dağıdır  ki,  bu  da  tezliklä  boğulma  törädib  ölümlä  näticälänir.  Täsir  däräcäläri  färqlidir,  o 
cümlädän,  xlorpikrinin  effekti  minimumdur.  Qeyd  olunmalıdır  ki,  yuxarıda  izah  olunan  «ümumi  täsirli  zähärläyici 
maddälär»  dä,  sair  effektlärindän  savayı,  orqanizmä  äsasän  tänäffüs  orqanları  vasitäsilä  daxil  olub,  analoji  dağıntılar 
törädirlär; 
   IV.2.3.2.6.4.3) Siniriflicedici preparatlar: Tabun, zarin, zoman vä V-qazlar; 
   IV.2.3.2.6.4.4)  Däri  irinläşdirici  zähärlär:  Äsasän  iprit,  azotlu  iprit,  lüizit  vä b.-dan  ibarät  olan  bu  kateqoriyaya 
zähärlär  müäyyän  ferment  sistemlärini  mähv  edäräk,  hüceyrädaxili  biokimyävi  maddälär  mübadiläsini  käsir  vä 
hüceyrälärin  ölmäsinä  gätirib  çıxarır.  Yuxarıdakı  maddälärdän  färqli  olaraq,  gizli  täsiretmä  qabiliyyätinä  malikdirlär. 
Belä  ki, täsirin ilk älamätläri özünü  yalnız 2-12 saatdan sonra büruzä verir. Kumulyasiya täsiri vä antidotları  yoxdur. 
Döyüş  şäraitindä  buxar-aerozol  vä  damcı-maye  şäklindä  tätbiq  edilir.  Zähärläyici  vä  digär  fiziki-kimyävi 
xüsusiyyätlärinä  görä  bütün  növ  döyüş  sursatlarında  aktivliklä  istifadä  oluna  bilir.  Yüksäk  dozası  märkäzi  sinir 
sistemini mähv edäräk ölüm törädir; 
   IV.2.3.2.6.4.5) Qıcıqlandırıcı-zähärläyici maddälär: Müväqqäti  olaraq  sıradan çıxaran zähärläyici maddälärdir. Geniş 
dairädä  bunlar  äsasän  gözyaşardıcı  vä  burun  udlağı  qıcıqlandıran  qazlar  kimi  tanınır.  Äslindä  isä,  bunlar  adamsit, 
xlorasatefenon vä s. maddäläridir. 
Bunlar  «Kimyävi  silah»  kateqoriyasından  olan  än  äsas  maddälärdir  vä  döyüş  zamanı  müxtälif  şaşkalar,  säpmä 
qurğuları,  aviasiya  vä  artilleriya  döyüş  sursatları  vä s.  vasitäsilä  tätbiq  edilirlär.  Böyük  hava  sahäsinä  vä  äraziyä  yayıla 
bilmäsi, kimyävi mühafizä qurğuları olmayan sığınacaq vä tikililärä, tank vä döyüş maşınlarına daxil ola bilmäsinä, yalnız 
canlılara  täsir  göstärib  maddi  nemätläri  mähv  etmämäsinä,  eläcä  dä,  «maya  däyärinin»  ifrat  aşağı  olmasına  görä  bir  sıra 
mütäxässislär  kimyävi  silahları  nüvä  silahından  daha  effektli  silah  növü  kimi  qäbul  edirlär.  Yeganä  alternativi  «bioloji 
silahdır». 
 
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2