ƏSRƏ BƏrabər bġR ĠLĠn salnaməSĠ
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ARTIRMA " -…Siz o vaxt kənd təsərrüfatı müĢavirəsindəki çıxıĢınızda demiĢdiniz ki, pambıq yığılıb, məhsul yetiĢib; istəyirsiniz yığın, istəyirsiniz yığmayın. Allah verib bu bərəkəti sizə, niyə yığmamalısınız? Bu iĢi camaatın öz öhdəsinə buraxmağınızı indi də bir çoxları qınayır ki, prezident niyə zor etmədi? - Düzdür. Ancaq mən o zaman zor edə bilməzdim. Yəni Ģagirdləri aparıb tarlada ac-susuz saxlamaqla yığdırılan pambıqdan pambıq olmaz. Ġməciliklə dövlət qurulmaz. Kütləni aparıb iĢlətməklə məhsul olmaz. Hərənin öz iĢi var. Kəndçi pambığı becərib, belləyib, qoy özü də yığsın. Sonra da getsin, dövlətdən əməyinin pulunu alsın. Biz o zaman belə də etdik. Ola bilər ki, onda 10 min tona yaxın pambıq batdı. Fikir verin, indi istəyirlər zorla yığdırsınlar, ancaq bizdən 3 qat az yığıblar. Bunların ağlı gedib sovet dövrünə - hərbi polis diktaturasıdır, küçədən, yeməkxanadan camaatı zorla, döyə-döyə aparacaqsan pambıq tarlasına. Bu, qul əməyiydi. Bizsə qul tərbiyə etmək istəmirdik. Əksinə, milləti qul olmaqdan qurtarmağa çalıĢırdıq. Buna görə də eybi yoxdur - bu gün dövlət 10 min ton pambıq zərərinə düĢə bilər, amma bununla o, normal sosial münasibətlər formalaĢdırar. Azad Ģagird pambığa getməyərək oturub dərsini oxuyacaq, azad müəllim gündəlik dərsini deyəcək. Hərə öz iĢini görəndə kəndçi də pambığı özü yığmalı olacaq, əməyinin də qədrini biləcək. Müəllimin nə iĢi var pambıq yığmaqda, taxıl yığmaqda? Əməyi düzgün qiymətləndirmək lazımdır. Biz öncə səhv edərək pambığa az pul qoyduq - sovet dövründəkinə nisbətən iki qat az. Amma pambığın müəyyən hissəsi yığılandan sonra baĢa düĢdük ki, camaatın marağı azdır. Sonra 1 kilosunun yığım qiymətini 3 qat artırdıq, maraq çoxaldı. Amma artıq gecdi - payız bizi yaxaladı. Deməli, artımı əvvəlcədən eləməliydik. O zaman Pənah bəylə danıĢdıq ki, pulun qiyməti dəyiĢilə bilər, gəl dollarla hesablayaq ki, 1 ton pambığın qiyməti, məsələn, 50 dollar olsun; camaat haqqın dəyiĢmədiyini görəndə (onda inflyasiya gedirdi) pambığı daha həvəslə yığacaq. O zaman müəyyən nailiyyət əldə etdik, amma bir çox yerlərdə maaĢları verə bilmədik, yubatdıq, bəzi yerlərdə də pulu alıb qoydular ciblərinə, camaata vermədilər. Bunların hamısını tənzimləyə bilmədik - tənzimləyici, nəzarətedici aparatımız yoxdu. Ġkinci ildə onu hökmən yaradacaqdıq ". (Ə.Elçibəyin Ə.Tahirzadə ilə söhbətindən. - "Elçibəylə 13 saat üz-üzə", Bakı, 1999, s.54-55). Əbülfəz bəy Sabirabadda təsərrüfat müəssisələrində oldu, rayon sakinləriylə görüĢdü. Pambıqçılığın yenidən qurulmasının problemləriylə bağlı yerli mütəxəssislərin, əməkçilərin düĢüncələrini öyrəndi. O, adamların gün-güzəranıyla doğma bir adam kimi maraqlandı. Bir qoca kiĢi ona yanaĢıb dedi ki, unun 50 kiloqramını 2 min rubla alırıq, halbuki dövlətdə 12 rubldur. [Müqayisədən ötrü: 6 oktyabrda 1 dollar 342 rubldu; baĢqa sözlə, 50 kiloqramlıq un kisəsini 5,8 dollara (!) almaq mümkündü]. Bəy bunun səbəblərini səbirlə həmin kiĢiyə baĢa saldı. GörüĢlərin birində o, maĢından düĢən kimi əlində məktəb çantası olan nimdaĢ paltarlı bir oğlan uĢağı qəflətən prezidentin üstünə qaçdı, onunla əl verib görüĢdü. Əbülfəz bəy onu öpüb adını soruĢdu, dərsləriylə maraqlandı. Prezidentlə görüĢün belə asanlığından ürəklənən yoldaĢları da Bəyin yanına gəldilər. Bu görüĢü bir müxbir belə təsvir edirdi: "Ağsaqqallar isə qıraqdan mat-məəttəl baxırdılar. Onlar uĢaq olanda dövlət adamları da belə adi və doğma olmayıb". Prezidentin cangüdəni Ədalət Məmmədov danıĢır ki, Sabirabadda olarkən bir qoca kiĢi Bəyə Ģikayətləndi ki, iki inəyim vardı, ailəmi onlarla saxlayırdım. Ġkisini də oğurladılar. Rayon rəhbərlərinə Ģikayət etsəm də heç bir xeyri olmayıb. Bəy rayonun icra baĢçısına tapĢırdı ki, kolxoz əmlakından bu kiĢiyə təcili bir inək və ehtiyac duyursa otlaqçün yer də verin. Böyük-kiçikliyindən asılı olmayaraq bütün soydaĢlarıyla Elçibəyin belə sadə və qayğıkeĢliklə davranması onun içərisindən gəlirdi - prezident bu insanları öz ailəsinin üzvlərindən seçmir, onların dərdlərini ən yaxın adamlarının dərdi sayırdı. Ancaq bu məhrəm münasibət həm də ondan doğurdu ki, prezident öz ailəsinin üzvlərini də sıravi vətəndaĢlardan qətiyyən seçmir, qohum-qardaĢlarına heç bir imtiyaz qazandırmırdı. Əbülfəz bəyə həyatda ən yaxın və əziz insanlardan biri olan, onun özünə bacı saydığı, Kələkidə yaĢayan Xumar Əhmədova aralarındakı bir söhbəti belə xatırlayır: "Elçibəy prezident olanda da, təbii ki, bir yaxın qohumu və ailə adamı kimi tez-tez gedib onun yanında qalırdım. Bəyin ailəsi qardaĢı Almuradın Yasamaldakı evində onun ailəsi ilə bir yerdə çox darısqal Ģəraitdə yaĢayırdı. Ev həmiĢə qonaq-qaralı olurdu. UĢaqlıqdan Bəyin xasiyyətinə yaxĢı bələd olmuĢam. O, hər hansı bir sözdən xoĢlanmırdısa həmən an alnında düyünlər əmələ gəlirdi. Bir gün mən ona çox yumĢaq tərzdə, ancaq xeyli çəkinə-çəkinə söylədim ki, qardaĢ, iki ailə üçün bir yerdə çox çətindir. UĢaq dərslərini hazırlamaqda çox çətinlik çəkir. ("UĢaq" deyiləndə Çilənayı nəzərdə tuturdum. O, əlaçı olduğuna görə dərslərindən geri qalmasını istəmirdim). Sənin ailən üçün də bir ev olsaydı yaxĢı olardı. Mənim sözlərimin ona necə təsir göstərməsi üzündəki ifadədən bəlli oldu - üz-gözünü turĢutmuĢdu. Sanki pis bir iĢ tutmuĢdum; tənəli-tənəli üzümə baxıb dilləndi: -Elə günlər olub ki, o mənzilə 30 nəfər sığıĢıb. Bəs indi necə olur ki, mən prezidentəm deyə biz yerə-göyə sığmırıq? Bu gün 5 uĢaqlı qaçqın ananı qəbul edəndən sonra hələ də özümə gələ bilmirəm. Onun balaları çadırda yaĢayır. Ondan baĢqa, çadırlarda neçə yüz min qaçqın uĢağı var. Mənim balalarımın nəyi onlardan artıqdır? Onlar yerdən çıxıb?.. Mən bu sözləri ona dediyimə indi də peĢmanam" . ("Savalanda görüĢənədək, Bəy!". Bakı, 2000, s.62). Çox təəssüf ki, Gəncə-Tərtər səfəri kimi Sabirabad səfəri də televiziya və mətbuatda çox yarıtmaz təbliğ edildi. "Azərbaycan" qəzeti öz hesabatını hətta bu cür kinayəli baĢlıq altında verdi: "Prezidentin bir gəliĢi ilə Sabirabad abad olmayacaq, amma Əbülfəz Elçibəy öz səfəri ilə HEÇ OLMAZSA vəziyyətlə tanıĢ oldu, kiminə ümid, kiminə iĢ verdi"... Yeri gəlmiĢkən. Ə.Məmmədov mənə bunu da söyləyib ki, onda Sabirabadın polis rəisi vaxtilə Bəyin tələbəsi olmuĢ Bağırdı (soyadını unutmuĢam). Çox tərbiyəli adamdı. Bəy Sabirabadda olanda onu yanına çağırsa da yenə prezidentin yanında görünməyə utanır, əsasən bizim uĢaqlarla gəzirdi. Ġ.Həmidov onun Bəylə yaxınlığını bilən kimi iĢdən çıxartdı… MDB RƏDD EDĠLDĠ! Dövlət katibi P.Hüseynov prezident Ə.Elçibəyin göstəriĢiylə 6-7 oktyabrda Moskvada olaraq Rusiyanın təhlükəsizlik naziri R.N.Barannikovla Rusiyanın Azərbaycandakı sərhəd qoĢunlarının statusu və onların ölkəmizdən çıxarılması haqqında saziĢ imzaladı. Bu vaxt Azərbaycanın MDB-yə girməsi Rusiyanın ən böyük istəklərindəndi. Yeni hakimiyyət məsələni Milli Məclis səviyyəsində müzakirəyə çıxarmalı oldu. 7 oktyabrda prezident Əbülfəz Elçibəyin də qatıldığı, Ġsa Qəmbərin sədrlik etdiyi Milli Məclis yığıncağı "Müstəqil Dövlətlər Birliyi haqqında saziĢ barədə" belə qərar qəbul etdi: "1991-ci il dekabrın 21-də Alma-Ata Ģəhərində Azərbaycan Respublikası adından imzalanmıĢ Müstəqil Dövlətlər Birliyi haqqında saziĢ təsdiq edilməsin". Bununla da Elçibəy iqtidarı bu quruma öz rəsmi münasibətini birdəfəlik bildirdi. MDB ölkələri dövlət və hökumət baĢçılarının 9 oktyabrda BiĢkekdə keçirilən iclasına dəvət almıĢ Azərbaycan oraya baĢ nazirin I müavininin baĢçılığıyla bir heyəti müĢahidəçi kimi göndərdi. Azərbaycanın Rusiyadakı keçmiĢ səfiri Hikmət Hacızadə yazır: "Elçibəy hökuməti ölkənin xarici siyasət kursunu kəskin dəyiĢdi - MDB-yə girməkdən imtina etdi və NATO ölkələri ilə, ilk növbədə Türkiyə ilə əlaqələri sürətlə inkiĢaf etdirməyə baĢladı. 1993-cü ilin mayında Elçibəy hökumətinin və parlamentin təzyiqləri altında sonuncu Rusiya qoĢunları Azərbaycan ərazisini tərk etdi, halbuki onlar keçmiĢ SSRĠ-nin Pribaltikadan baĢqa bütün respublikalarında indiyədək qalmaqdadır. Bu cür xarici siyasət Dağlıq Qarabağ uğrunda müharibədə Ermənistana kömək etməklə Azərbaycana təzyiq göstərməyə cəhd edən Rusiyanı qəzəbləndirdi. 1993-cü ilin iyununda Rusiya xüsusi xidmətlərinin dəstəyi ilə ölkədə hərbi çevriliĢ baĢ verdi və Elçibəy öz postunu tərk etdi…" . ("Savalanda görüĢənədək, Bəy!". Bakı, 2000, s.55). Elçibəy hakimiyyətinin ən mühüm iĢlər gördüyü sahələrdən biri də təhsil sistemidir. Cəmiyyt və dövlət inkiĢafının əsasında duran milli təhsili strateji əhəmiyyətli və üstün inkiĢaf etdirilən fəaliyyət sahəsi sayan prezident Əbülfəz Elçibəy köklü islahatlara hüquqi zəmin yaratmaqdan ötrü ölkə tarixində ilk dəfə olaraq 7 oktyabr 1992-ci ildə "Təhsil haqqında qanun"u imzaladı. Bu qanunun qəbul edilməsi, doğrudan da, çox mühüm hadisəydi. GERÇƏKLƏġMĠġ ƏN MÜQƏDDƏS DĠLƏK MDB baĢçılarının BiĢkekdə toplaĢdıqları həmin gün Əbülfəz bəy Bakıda Azərbaycan Milli Ordusunun yaradılmasını bayram edirdi. Azadlıq meydanında ordumuzun paradını görmək Bəyin indiyədək ürəyində bəslədiyi ən müqəddəs arzularındandı. Bu əziz gündə Türkiyənin müdafiə naziri Nevzat Ayazın nazirliyin əməkdaĢlarıyla birgə Azərbaycanda qonaq olmasısa 1918-in sentyabrında Bakının daĢnak-bolĢevik iĢğalçılarından təmizlənməsində müstəsna xidmətlər göstərmiĢ türk komandanı Nuru PaĢanın bu Ģəhərdə ordumuzun ilk paradında iĢtirakı haqqında xoĢ xatirələri yenidən canlandırırdı. (Bu qardaĢlığa dözməyən 7 oktyabr 1992 tarixli "Literaturnaya qazeta" yazırdı ki, Türkiyə Qarabağ münaqiĢəsində guya hərbi vasitələrlə, 6 min əsgərlə birbaĢa iĢtirak edir). ../../images/Arxiv/1992_1009_Parad01.JPG Azərbaycan Respublikasının prezidenti, Ali BaĢ Komandan Əbülfəz Elçibəy MÜSTƏQĠL AZƏRBAYCANIN paytaxtında - AZADLIQ meydanında keçirilən ilk hərbi paradımızı qəbul edərək nitq söylədi. Müstəqilliyimizin memarı dedi: "Həyatımızın bütün çətinliklərinə baxmayaraq biz paradın keçirilməsini qətiyyətlə qərara aldıq. Çünki XALQ ÖZ ORDUSUNU GÖRMƏLĠ, ONDAN ĠLHAM ALMALIDIR. Bu gün sərrast addımlarla bu meydandan keçən əsgər və zabitlərimiz MĠLLƏTĠN ÜRƏYĠNĠ RUHLANDIRACAQ, DÜġMƏNĠN BAĞRINI YARACAQLAR". Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaradılması prosesini müstəqil dövlətin qurulmasının mühüm tərkib hissəsi sayan prezident xalqa hesabat verdi: "Azərbaycan Respublikasının Milli Ordusu nizami ordu kimi formalaĢmaqda davam edir. Ordunun keyfiyyətcə yeni quruculuq mərhələsi baĢlanmıĢdır. [...] Xalqımızın mənafeyinə xidmət etmək Ģərti ilə hərbi sahədə xarici dövlətlərlə - Türkiyə, Rusiya, Amerika, Ġngiltərə, Ukrayna, Qazaxıstan, Orta Asiya dövlətləri və digər dövlətlərlə əməkdaĢlıq edəcəyik". Ali BaĢ Komandan öz çıxıĢında mühüm bir nöqtəyə də toxundu: "Silahlı Qüvvələrin quruculuğunda bir vacib prinsip - ORDUNUN SĠYASƏTDƏN UZAQ OLMASI prinsipi də Azərbaycan Milli Ordusunda bərqərar olmalıdır" . "YaĢasın müstəqil Azərbaycan Silahlı Qüvvələri!" Ģüarıyla çıxıĢını bitirən Əbülfəz Elçibəyin ürəyində bu an hansı duyğunun - sevincinmi, yoxsa kədərinmi daha çox olduğunu tapmaq çox çətindi. Doğrudur, o, həyatda ən böyük diləklərindən birinə yetərək müstəqil dövlətimizin ilk paradını qəbul etdi və onunçün Tanrının bundan ulu, bundan yüksək mükafatını heç düĢünməzdi də. Ancaq... Bu gün ordunun gücü xalqa göstərilsə də prezident onun necə gücsüz olduğunu hamıdan yaxĢı bilirdi. Rəhim Qazıyev və Surət Hüseynov ordunu döyüĢən qüvvəyə yox, rusların milyardlar qazandığı nəhəng bazara çevirmiĢdilər. Formal sayı yüz mini keçən silahlı qüvvələrdə bundan bir neçə dəfə az adam vardı (qalanların bütün xərci mənimsənilirdi). Ġntizam deyilən Ģeydən əsər-əlamət yoxdu. Bütün bunlara görə oktyabr ayında Laçın- Kəlbəcər istiqamətində hücum baĢlananda prezidentin hərbi müĢaviri YaĢar PaĢa bundan bir Ģey çıxmayacağını həyəcanla bildirmiĢdi. Ancaq ruslara arxayın olan Rəhim Qazıyev söz vermiĢdi ki, parad gününədək Laçın bizdə olacaq. Ġlk günlər, doğrudan da, müəyyən uğurlar olsa da minlərcə əsgərin və yüzlərcə hərbi texnikanın cəlb edildiyi Laçın əməliyyatı 5-6 oktyabrda məğlubiyyətə uğradı. Bu dəhĢətli məğlubiyyət xalqdan gizlədildi. Prezident məhz paradın xatirinə öz iradəsinin əleyhinə getməyə vadar olaraq 8 oktyabrda Laçın əməliyyatının məğlub "sərkərdə"ləri Surət Hüseynova Milli Qəhrəman adı, Rəhim Qazıyev və Nurəddin Sadıqovasa AR Fəxri Fərmanı verməli olmuĢdu (R.Qazıyev əks halda paradı pozacağıyla Ģantaj etmiĢdi). ARTIRMA "-S.Hüseynov Sizin Ali BaĢ Komandan kimi Laçın dəhlizini bağlamaq haqqında əmr verdiyinizdən danıĢarkən bu əmrin yerinə yetirilməməsinin səbəbini batalyon komandirinin Laçının yaxınlığında həlak olması və bütün döyüĢçülərin onun yasına getməsiylə izah edir. [Bildirir ki, briqada komandiri Nüsrət Namazov bu hücum üçün heç bir lazımi tədbir görməmiĢdi]. -…Bəli, mən əmr vermiĢdim ki, Laçın dəhlizi nəyin bahasına olursa-olsun bağlanmalıdır. Bundan sonra biz ġuĢanı azad etmək fikrində idik və Laçın dəhlizinin bağlanması bunu təmin edəcəkdi. QoĢunlarımız düz Laçın Ģəhərinədək gedib çıxmıĢ, onun kəndlərini azad etmiĢdilər. Bu iĢdə ordumuzun əsgərləriylə yanaĢı yerli özünümüdafiə qüvvələri də iĢtirak edirdi. Oradakı qüvvələr ikicə gün də dayansaydılar biz Laçını geri qaytaracaqdıq. Ancaq müəyyən qüvvələr yenə xəyanət etdilər, hücumun gediĢi müddətində dağlara çəkildilər. Rusiyanın Ermənistandakı qoĢun hissələri də ermənilərlə birgə Laçına hücum etdi və bizimkilər onların qarĢısında dura bilməyərək məğlub oldular ". ("Mən istiqlalımızı hakimiyyətdən üstün tutdum!". Əbülfəz Elçibəylə onun mətbuat katibi Ədalət Tahirzadənin söhbəti. -"Azadlıq" qəzeti, 20 iyun 1998). Paraddan bir gün öncə - 8 oktyabrda ermənilər Azərbaycanla bütün sərhəd boyunca Laçın və Zəngilan rayonlarına geniĢ hücuma keçdilər. Prezidentin mətbuat xidməti bununla bağlı bəyanatda bildirdi: "Azərbaycan Respublikası prezidenti Əbülfəz Elçibəyin Moskvaya səfəri ərəfəsində Ermənistanın hərbi əməliyyatları gücləndirməsi sübut edir ki, düĢmən tərəf Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaĢdırılmasına və möhkəmləndirilməsinə var qüvvəsi ilə mane olmağa çalıĢır". YELTSĠN ELÇĠBƏYĠ BƏRABƏRHÜQUQLU PREZĠDENT KĠMĠ QƏBUL ETMƏLĠ OLDU 12-13 oktyabr 1992-də Azərbaycan prezidenti Əbülfəz Elçibəyin Rusiyaya rəsmi səfəri oldu. Moskva səfərində Azərbaycan prezidentini dövlət katibi P.Hüseynov, dövlət müĢavirləri V.Axundov, Ġ.ġirinov, baĢ nazirin birinci müavinləri A.Abbasov, V.Əhmədov, müdafiə naziri R.Qazıyev, baĢ nazirin müavini, respublikanın Moskvadakı səlahiyyətli nümayəndəsi H.Hacızadə, xarici iĢlər naziri T.Qasımov, prezidentin mətbuat xidmətinin rəhbəri N.Ġbrahimov, baĢqa rəsmi Ģəxslər müĢayiət edirdilər. Birinci gün Rusiya prezidenti Boris Yeltsin Əbülfəz Elçibəyi Kremldə qəbul etdi. Prezident Elçibəy Kremlə girəndə ilk zalda Leninin Sovet hakimiyyəti qurulduğunu elan edən böyük bir məĢhur tablonun yanından keçəndə səfirimiz, AXC-nin keçmiĢ Ġdarə Heyətinin üzvü Hikmət Hacızadəyə zarafatla dedi ki, görürsən, Lenin AXC-nin yaranmasını elan edir… Öncə Yeltsinlə Elçibəyin bağlı qapılar arxasında təkbətək görüĢü oldu. GörüĢdə Ermənistan- Azərbaycan müharibəsi, Qafqazda yaranmaqda olan yeni geosiyasi Ģərait və b. məsələlər müzakirə edildi. Prezidentin köməkçisi Oqtay Qasımovun mənə bildirdiinə görə, həmin söhbətdə B.Yeltsinin müzakirə obyektinə çevirərək saziĢ imzalağa çalıĢdığı Xəzərin statusu, Azərbaycanda rus hərbi bazalarının yaradılması, rus sərhədçilərinin Azərbaycanda saxlanılması, Xəzərdə birgə balıq ovu, neftin Rusiya Ģirkətləri tərəfindən çıxarılması və s. kimi Azərbaycanın dövlət maraqlarına zidd olan məsələləri Azərbaycan prezidenti Ə.Elçibəy qətiyyətlə rədd edib və onların heç birinə razılıq verməyib. ../../images/Arxiv/1992_1012_Yeltsin01.JPG Elə həmin gün Kremlin Georgi zalında bərabərhüquqlu dövlətlərin prezidentləri Əbülfəz Elçibəy və Boris Yeltsin "Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında dostluq, əməkdaĢlıq və qarĢılıqlı təhlükəsizlik haqqında müqavilə"ni imzaladılar. Ġmzalanma törənində Rusiyanın bütün dövlət və hökumət adamları: vitse-prezident Rutskoy, baĢ nazir əvəzi Qaydar, dövlət katibi Burbulis, xarici iĢlər naziri Kozırev, müdafiə naziri Qraçov və b. iĢtirak edirdilər. Azərbaycanın yüksək səviyyəli nümayəndə heyəti də buradaydı. Tərəflər bir-birinin suverenliyini tanıyaraq dövlətlərin demokratik inkiĢaf xəttini müdafiə etdilər və insan hüquqlarına, milli azlıqların hüquqlarına əməl etməyi öhdələrinə götürdülər. Sənəddə deyilirdi ki, siyasi vəziyyət pisləĢdikdə Rusiya və Azərbaycan bir-birinin köməyinə gələ bilər. Onlar siyasi Ģəraitin inkiĢafını dəyərləndirməkdən ötrü müntəzəm məsləhətləĢmələr aparacaqlarını təsdiqlədilər. Ġmzalama mərasimindən sonra çıxıĢ edən prezidentlər Rusiya və Azərbaycan arasındakı münasibətləri TARĠXDƏ ĠLK DƏFƏ MÜSTƏQĠL DÖVLƏTLƏRĠN MÜNASĠBƏTLƏRĠ KĠMĠ tənzimləyən sənədə yüksək qiymət verdilər. Əbülfəz bəy müqaviləni demokratik Rusiyayla demokratik Azərbaycan arasında münasibətlər yaratmaq sahəsində ĠLK ADDIM adlandırdı. Yeltsin də göstərdi ki, Rusiyanın Azərbaycanla çoxillik münasibətləri tarixində belə miqyaslı müqavilə ĠLK DƏFƏ imzalanır və onun hazırlanması asanlıqla baĢa gəlməyib. O dedi: "Daha nə "böyük" qardaĢlar, nə də "kiçik" qardaĢlar vardır" . Jurnalistlərin suallarını cavablandıran Yeltsin bildirdi: Azərbaycan prezidentiylə razılığa gəldik ki, Qarabağ probleminə dair danıĢıqlar "daha yüksək səviyyəli" Ģəxslərin iĢtirakıyla aparılsın. Məsələn, Corc BuĢ, Fransua Mitteran və Helmut Kol kimi görkəmli siyasi xadimləri danıĢıqlar prosesinə cəlb etmək məsələsi nəzərdən keçirilir. (Əlbəttə, bu təklifin müəllifi Bəydi və Yeltsin onunla razılaĢmalı olmuĢdu). Prezidentin cangüdəni Ədalət Məmmədov danıĢır ki, dövlətlərarası müqavilə imzalandıqdan sonra prezident Boris Yeltsin Azərbaycan prezidentinin Ģərəfinə ziyafət verdi. Georgi zalından YaĢıl zala, oradan Qırmızı zala keçilir. Qırmızı zaldan ziyafət zalına (onun adı yoxdur) keçəndə biz mühafizəçiləri daha ora buraxmadılar. Ziyafət zalında yalnız ən hörmətli qonaqlara (BuĢa, Kola və b.) qonaqlıq verilir. Təxminən saat yarım çəkən ziyafətdə həm Azərbaycan, həm də Rusiya tərəfdən yalnız ən yüksək vəzifəli dövlət rəhbərləri iĢtirak edirdi. (Hikmət Hacızadənin mənə bildirdiyinə görə, ziyafətdə Elçibəy və Yeltsin bir-birinin ünvanına səmimiyyətlə ən xoĢ sözlər söylədilər). Ziyafət bitəndən sonra yolasalma mərasimi oldu. Biz mühafizəçilər artıq pilləkənlərin aĢağısında gözləyirdik. Ziyafət zalından çıxanlar pillələrlə qoĢa-qoĢa çox səmimi Ģəkildə söhbət edə-edə aĢağı enirdilər - prezident prezidentlə, baĢ nazir baĢ nazirlə (Y.Qaydar - R.Hüseynov), dövlət katibi dövlət katibiylə (G.Burbulis - P.Hüseynov), nazir nazirlə (P.Qraçov - R.Qazıyev, A.Kozırev - T.Qasımov), səfir səfirlə (V.ġoniya - H.Hacızadə). Pilləkənin qurtaracağında protokol rəisi B.Yeltsinə yanaĢıb bildirdi ki, rəsmi yolasalma burada bitir. Yeltsin əliylə onu kənarlaĢdırdı və Elçibəyi düz qapıyadək ötürdü. Həmin gün axĢamdan xeyli keçmiĢ Bəy jurnalistlərlə görüĢdü. O, bəyan etdi ki, Qarabağ münaqiĢəsini aradan qaldırmaqçün MDB ölkələrinin sülhməramlı hərbi bölmələri Azərbaycana gələ bilməz, çünki Azərbaycan bu birliyin üzvü deyil. Prezident yenə də bu fikrinin üstündə durdu ki, MDB-nin GƏLƏCƏYĠNĠ GÖRMÜR. Azərbaycanın indiki rəhbərliyi xarici siyasətini qarĢılıqlı fayda və təhlükəsizlik əsasında qurmaq istəyir və Rusiyayla müqavilə bağlayanda da bu prinsiplər rəhbər tutulub. Ukraynayla bağladığımız iqtisadi müqaviləyə yaxın gələcəkdə qarĢılıqlı əməkdaĢlıq və təhlükəsizlik haqqında müqavilə də əlavə olunacaq. Türkiyə, ABġ, Böyük Britaniya, Misir və Ġsraillə də əməkdaĢlıq haqqında sənədlər hazırlanmaqdadır. Bəy xüsusi vurğuladı ki, biz "dünyanın demokratik ölkələri ilə elə müqavilələr imzalamağa çalıĢırıq ki, bu, Azərbaycanda demokratik proseslərin inkiĢafına müsbət təsir göstərsin". Ġslam təməlçiliyinin Azərbaycanda baĢ tuta bilməyəcəyini göstərən Bəy qeyd etdi ki, Azərbaycan "gələcək siyasi inkiĢafında ġƏRQ və QƏRB ĠSTĠQAMƏTLƏRĠNĠN SĠNTEZĠNDƏN istifadə etməlidir". Elçibəy Moskvada meĢənin içində - SSRĠ Nazirlər Sovetinin sədri A.N.Kosıginin keçmiĢ iqamətgahında yerləĢmiĢdi. 13 oktyabrda o, burada Rusiyanın vitse-prezidenti Aleksandr Rutskoyla da görüĢdü. Bu görüĢ vitse-prezidentin təkidli xahiĢlərindən sonra keçirilmiĢdi. Rutskoy özünü Rusiyanın sabahkı sahibi kimi göstərməyə cəhd göstərsə də Əbülfəz bəy çox ustalıqla onu yerində oturtmuĢdu. Elə həmin gün Bakıya dönən Azərbaycan prezidenti təyyarədə Azərbaycan televiziyasına müsahibə verərkən bildirdi ki, bu dövlətlərarası müqavilənin bağlanması Azərbaycanla Rusiyanın bütün qurumlarının gələcək birgə səmərəli iĢinə əlveriĢli Ģərait yaradır. Azərbaycan prezidenti Elçibəyin Rusiyaya bu rəsmi səfəri iki ölkə arasında ikitərəfli əməkdaĢlığın sağlam özülünü qoydu. Bəy keçmiĢ SSRĠ respublikalarının baĢçıları içərisində Rusiyayla bərabərhüquqlu müqavilə bağlayan ĠLK PREZĠDENTDĠ. Kremlə müstəqil bir dövlətin rəhbəri kimi Ģəstlə girən Əbülfəz bəy burada təmsil etdiyi dövlətin mənafelərini azman Rusiya qarĢısında qeyrətlə qorudu və Moskvanı eyni qürurla da tərk etdi. Yeri gəlmiĢkən, dövlət maraqlarının yaratdığı bəzən çox ciddi ziddiyyətlərə baxmayaraq, Yeltsinlə Əbülfəz bəy arasında qarĢılıqlı səmimi münasibət də yarandı və məhz bu səmimiyyət Azərbaycanı gözləyən bir çox dəhĢətli fəlakətlərin qarĢısını aldı, yaxud onların təsir gücünü xeyli azaltdı. Məhz bunun nəticəsidir ki, Yeltsin onu Azərbaycana səfərə çağıran Əbülfəz bəyin dəvətinə məmnuniyyətlə razılıq verdi; onlar hətta Azərbaycanın rayonlarını birgə gəzmək arzularını da dilə gətirmiĢdilər (təəssüf ki, Azərbaycandakı daxili durumun gərginləĢməsi Yeltsinin ölkəmizə gəliĢinə əngəl törətdi). Oktyabrın 15-ində Azərbaycan prezidenti mətbuat konfransı keçirərək Rusiya səfərinin nəticələrini açıqladı. Rusiyayla Azərbaycan arasında münasibətlərin ikitərəfli müqavilə və Azərbaycanın suveren dövlət olduğunu qəbul etmək prinsipi üzərində qurulduğunu göstərən Bəy Yeltsinlə görüĢdə IV ordu, sərhədlər məsələsi və b. mövzular haqqında da danıĢıqlar getdiyini bildirdi. O dedi: Ümumiyyətlə, müqaviləni bağlayarkən çalıĢdıq ki, Ģərtlər dünya səviyyəsində və müstəqil dövlətlər arasında bağlanan kimi olsun, çünki "bu, çox çətin idi və biz yuxarıdan baxıĢ psixologiyasını da qırmalı idik". Prezident daha sonra bildirdi: "Rusiya bizimlə ALĠ TƏRƏF və MÜSTƏQĠL DÖVLƏT kimi müqavilə bağladı". Rusiya səfərinin uğurlu nəticələri Əbülfəz Elçibəyin artıq prezidentliyinin dörd ayında dövlət idarəçiliyinə əməlli-baĢlı bələd olduğunu və yetərincə diplomatik ustalığa yiyələndiyini təsdiqlədi. Moskvadan dönənin ertəsi günü - 14 oktyabrda Bəy Bakıya ikigünlük səfərə gələn Dağlıq Qarabağ üzrə Roma görüĢlərində ABġ nümayəndə heyətinin baĢçısı Cek Mareskanı qəbul etdi. "QARġIMIZDA DURAN VƏZĠFƏLƏRĠN ƏN BAġLICASI HÜQUQĠ DÖVLƏT YARATMAQDIR" Oktyabrın 15-ində prezident Əbülfəz Elçibəy yeni baĢ prokuror Ġxtiyar ġirinovu təqdim edərkən çıxıĢ etdi. Azərbaycan dövlətinin daxili siyasətinə toxunarkən o bildirdi: "QarĢımızda duran vəzifələrin ən baĢlıcası hüquqi dövlət yaratmaqdır. [...] Təəssüf ki, son vaxtlar respublikamızda hüquq pozuntuları nəinki azalmır, hətta getdikcə çoxalır. Prokurorluq orqanlarının əsas vəzifəsi qətiyyətli olmaq, cinayətlərin üstünü peĢəkarlıqla açmaq, xüsusilə Yanvar faciəsinin, Xocalı, DaĢaltı, ġuĢa və Laçın hadisələrinin və bir neçə ziyalımızın qətlə yetirilməsinin günahkarlarını üzə çıxarmaqdır". "Ziyalılar" dedikdə Bəy əsasən Aydın Məmmədov, Dilarə Əliyeva, Arif Abdullayev və Əjdər Xanbabayevi nəzərdə tuturdu. Çox təəssüf ki, nəinki bu adamların qatillərinin tapılmasında, bütövlükdə Azərbaycanda hüquq islahatlarının aparılmasında Əbülfəz Elçibəyin arzuları gerçəkləĢmədi - istər məhkəmə, istər prokurorluq, istərsə də polis sistemində hüquqi dövlətin tələblərinə cavab verə biləcək heç bir köklü dəyiĢiklik edilmədi. Bu, görünür, hər Ģeydən öncə, həmin islahatları apara biləcək kadr potensialının hələ yetiĢməməsindən irəli gəlirdi. Düzünə qalanda, elə bugünkü təyinatın özü də kadr yoxluğundan yaranmıĢdı - Ġxtiyar ġirinovun respublikanın baĢ prokuroru edilməsi onun yüksək peĢəkarlığından, yaxud müstəsna fərdi keyfiyyətlərindən yox, əlacsızlıqdan irəli gəlmiĢdi. Bu vəzifəyə çoxlu namizəd irəli sürülsə də heç biri bəyənilməmiĢdi. Belə ki, Murad Babayevin hakimiyyətə sədaqəti Ģübhə doğururdu, Ġlyas Ġsmayılov baĢ prokuror olduğu zaman öz bağını yandıranları tapa bilməmiĢdi, respublika baĢ prokurorunun birinci müavini Mətləb Mütəllimov baĢ prokuroru əvəz edərkən onu kabinetindən iki polis iĢçisi Daxili ĠĢlər Nazirliyinə aparmıĢdı, Çingiz Qəniyev Bakı Ģəhər prokuroru kimi yenicə iĢə baĢlamıĢdı, cəbhəçilər Qurban Məmmədovla Qulamhüseyn Əliyevin heç bir prokurorluq təcrübəsi yoxdu… Belə bir durumda əksəriyyət vaxtilə rayon prokuroru olmuĢ, indisə Prezident Aparatının yüksək vəzifəli əməkdaĢı iĢləyən Ġxtiyar ġirinovun üzərində dayanmağa məcbur olmuĢdu… Ölkədə baĢ verən hüquq pozuntularına gəlincə, Bəy konkret ünvan göstərdi: "Respublikada bütün qanun pozuntuları prokurorluq, məhkəmə sisteminin dəqiq iĢləməməsi və Daxili ĠĢlər Nazirliyinin müəyyən səhvləri ilə bağlıdır" . Ali Məhkəmənin 16 oktyabrda keçirilən plenumunda da Bəy bildirdi ki, sıravi vətəndaĢdan tutmuĢ prezidentədək hamımızı qanun idarə etməlidir. Bununçünsə mükəmməl qanunlar qəbul edilməli və sözün əsl mənasında Ģəxsiyyət kimi formalaĢmıĢ adamlar hakim seçilməlidir. YERĠ GƏLMĠġKƏN: "Elçibəy hökumətinin devrilməsinin səbəblərindən biri həmin dövrdə cəzanın olmamasıdır. Cinayət vardı, cəza yoxdu. Heydər Əliyev hakimiyyətində tərsinədir - cəza var, cinayət yoxdur. Bunların hər ikisi cəmiyyətə bəlkə də eyni dərəcədə zərərlidir. Hesab edirəm ki, bu məsələdə Elçibəy daha qətiyyətli mövqe tutmalıydı, yalnız etimad göstərməklə kifayətlənməməliydi… Elçibəy çox insaflıydı. O, zülmkar deyildi. Ancaq Elçibəyin bu dərəcədə insaflı olmasını cəmiyyət, xüsusilə onun opponentləri tam qəbul, dərk edə bilmirdilər, buna gücləri çatmırdı" (keçmiĢ dövlət müĢaviri Arif Hacıyev). Artıq üçüncü gün dalbadal hüquq problemləriylə məĢğul olan prezident oktyabrın 17-sində ölkənin hüquq-mühafizə və inzibati orqanlarının rəhbər kadrlarıyla ilk iĢçi görüĢ - müĢavirə keçirdi. Burada DĠN, MTN, Ədliyyə Nazirliyi və baĢqa bir sıra nazirliklərin baĢçıları, prokurorluq, məhkəmə orqanları, Prezident Aparatı rəhbərləri və b. iĢtirak edirdi. Ölkədəki ictimai-siyasi durumla və yeni iqtidarın xarici və daxili siyasətiylə bağlı geniĢ nitq söyləyən prezident indiki mərhələdə hüquqi dövlət quruculuğunda konkret vəzifələr üzərində dayandı. Bəy bildirdi ki, cəbhədəki uğurlar ümumən daxili vəziyyətə təsir edir, dövlətin möhkəmləndirilməsi, əhalinin güzəranının yaxĢılaĢdırılması və iqtisadiyyatın yenidən qurulması üçün imkanlar yaradır. Yanacaq və çörəklə bağlı təxribatların qarĢısının alındığını deyən prezident qeyd etdi ki, etnik məsələlərdən də təxribatçün yararlananlar var. Prezident bir daha qətiyyətlə bəyan etdi ki, bizim geriyə yolumuz yoxdur - dünyəvi və demokratik dövlət qurmaq xəttini daha qəti və möhkəm siyasətlə davam etdirəcəyik. Dünya bizi bu yolda alqıĢlayır və mənəvi arxa durur. Örnək olaraq Bəy bildirdi ki, Azərbaycanda parlament seçkiləri demokratik keçirilərsə Ġngiltərə hökuməti Azərbaycan nümayəndə heyətini Londona dəvət edəcək. Milli valyutamızdan danıĢan Əbülfəz bəy xəbərdarlıq etdi ki, onun tətbiqində ehtiyatlı olmalıyıq - Ukraynada olduğu kimi bizdə də rus rublu milli valyutanı dövriyyədən sıxıĢdıra bilər. Kənd təsərrüfatı məhsullarının yığımına da toxunan Bəy təkcə pambıq və üzümün toplanmasına 8 milyard rubla yaxın pul ayrıldığını bildirdi. O, gömrük xidmətinin yarıtmaz olduğunu və bunun nəticəsində ölkədə mal-qara qalmadığını, hər cür lazımlı Ģeyin Ġran və Türkiyəyə daĢındığını təəssüflə dilə gətirdi. Hərbi məsələdən söz açan prezident bütün dövlət qurumlarının birləĢərək mütəĢəkkilliklə ön cəbhəyə kömək göstərməsini tələb etdi. O, məlumat verdi ki, Qubadlıda ordu təxribat nəticəsində geri çəkilib. Müdafiə naziri Rəhim Qazıyev də təxribat məsələsinə toxundu. O bildirdi ki, qoĢunlarımız Laçını, demək olar ki, alıbmıĢ - müxtəlif istiqamətlərdən hərəkətə keçən qüvvələrimizin birləĢməsinə bircə kilometr (!) məsafə qalıbmıĢ, ancaq müəyyən adamlar bu bölgəyə gələrək Ģayiələr yaymaq və təxribat əməlləri törətməklə qoĢunları geri çəkilməyə təhrik ediblər. Laçın təxribatında iki deputatın da əli olduğunu və onların adını da açıqlayan daxili iĢlər naziri Ġsgəndər Həmidov bunu da bildirdi ki, DĠN öz gücünün hələlik 60 faizindən istifadə edir. O söylədi ki, Ağdam və Füzulidə müəyyən qüvvələr bir günlüyə də olsa həmin Ģəhərləri düĢmənə vermək və öz yeyintilərini ört-basdır etmək niyyətindədirlər. Laçın əməliyyatından söz düĢmüĢkən, bu, Surət Hüseynov - Rəhim Qazıyev cütlüyünün Azərbaycan ordusuna vurduğu ən ağır zərbələrdən biridir. Bu haqda Pənah Hüseynov "Cinayətimiz məğlubiyyətimizdir" əsərində belə yazır: "...Həmin əməliyyat əvvəlcədən məğlubiyyətə məhkum idi. Ümumiyyətlə, bu məğlubiyyətin əsası Ağdərə əməliyyatı zamanı qoyulmuĢdu. Cəmi 6 nəfər itki ilə bütöv bir rayonu boĢaldan hərbi hissələr, sonradan Drambon, Aterk kimi alınmaz istehkamları götürən qoĢun bir qədər irəli gedib Sırxavəndi də azad etdi, ordakı ÇAYIN OBĠRĠ TƏRƏFĠNƏ KEÇSƏYDĠ HƏR ġEY QURTARMIġDI. Lakin bunun əvəzinə həmin bölgədəki hərbi hissələri birdən-birə (Kəlbəcər istiqamətindəki briqadanı) götürüb Laçın əməliyyatına cəlb edib ORADA MƏHV ETMƏK əsl cinayət kimi meydana çıxır. Hətta Laçın götürülsə belə, həmin yeri əldə saxlamaq müĢkül məsələ idi. Biz artıq Rəhim Qazıyevə "kömək" edən rus hərbi mütəxəssisləri barədə Ģübhələrimizi ona açıq bildirirdik. Burada artıq baĢa düĢülməməli heç nə yox idi: KÜLLĠ MĠQDARDA HƏRBĠ TEXNĠKANI VƏ SĠLAHI RƏHĠM QAZIYEVƏ TƏHVĠL VERMƏK, SONRA ONLARI DÖYÜġƏ CƏLB EDĠB MƏHV ETMƏK, HƏM NĠZAMĠ ORDUNUN YARADILMASININ QARġISINI ALMAQ, HƏM DƏ AZƏRBAYCANIN KÜLLĠ MĠQDARDA PULUNU MƏNĠMSƏMƏK. R.Qazıyev Moskva və Gəncəyə (general ġerbaka - Ə.T.) nə qədər pul, qızıl daĢıyıb, bir Allah bilir"... Gömrük Komitəsinin sədri Ġbrahim Vəliyev gömrük xidmətinin bərbad vəziyyətindən danıĢdı. Sonra məsul vəzifəli baĢqa Ģəxslər də çıxıĢ etdilər. Prezident Aparatı dövlət-hüquq Ģöbəsinin müdiri Fazil Mustafayev göstərdi ki, tezliklə ölkədə qanun boĢluğunun aradan qaldırılmasında və dövlətin idarə edilməsində ġƏXSĠYYƏTƏ MEYĠLLĠ idarəetmədən QANUNA MEYĠLLĠ idarəetməyə keçilməsi və nəticədə dövlətin möhkəmləndirilməsi zəruridir. Məncə, belə yüksək səviyyəli görüĢün indiyədək keçirilməməsini bəyənilməli hal kimi dəyərləndirmək olmaz və bu qədər gecikmənin səbəbini, Rusiya KĠV baĢçılarının da göstərdiyi kimi, Bəyin özünü hələ tam prezident kimi hiss etməməsində axtarmaq gərəkdir. Hədsiz səbirli və tədbirli insan olan Əbülfəz bəy, görünür, ona sədaqəti onsuz da ciddi Ģübhə doğuran kadrlarla çəkiĢməyə güc xərcləməyi hələlik gərəksiz sayaraq öz anını gözləyib və məhz uğurlu Rusiya səfəri onda özünə möhkəm inam yaratdıqdan sonra artıq güc qurumlarına nəzarəti də ələ keçirməyin vaxtı çatdığını qət edib. GöydəndüĢmə deyil ki, güc qurumlarının baĢçıları Bəyin "boz" üzünü ilk dəfəydi görürdülər. Yəqin ona görə də təsadüfi deyildi ki, aradan heç bir həftə keçməmiĢ Azərbaycanda "qəribə" hadisələr baĢ verməyə baĢladı... "MƏN ĠDEYANI GÖTÜRÜRƏM VƏ ONU MƏNTĠQĠ KAMĠLLĠYƏDƏK ÇATDIRIRAM" Azərbaycanın baĢqa ölkələrlə əlaqələrinin geniĢləndirilməsinə xüsusi önəm verən prezident Əbülfəz Elçibəy Moskvadan gələndən sonra da bu yöndə gərgin iĢ apardı. Oktyabrın 17-sində o, Moldovanın baĢ naziri Andrey Sangeli'nin baĢçılığıyla nümayəndə heyətini qəbul etdi. Həmin gün Moldova və Azərbaycan hökumətləri arasında iqtisadi əməkdaĢlıq haqqında saziĢ bağlandı. Elə həmin gün Bəy "Rusiya - Azərbaycan münasibətləri" mövzusunda "dəyirmi masa"da iĢtirak etməkçün Bakıya gəlmiĢ Rusiya deputatlarını da qəbul etdi və iki dövlət arasındakı münasibətlərin prinsipləri haqqında öz görüĢlərini bir daha açıqladı. Rusiyayla Azərbaycan arasındakı münasibətlərdə sanki bir ilıqlaĢma baĢlanmıĢdı. Oktyabrın 21-ində ölkədə həm rus filmlərinin festivalı, həm də "Rusiya - Azərbaycan münasibətləri" mövzusunda "dəyirmi masa" öz iĢinə baĢladı. Ayın 26-sındasa Moskvanın bələdiyyə baĢqanı Yuri Mixayloviç Lujkov Bakıya gəldi və prezident Əbülfəz bəy onu qəbul etdi. Oktyabrın 21-ini prezidentin səfirlərlə ünsiyyət günü saymaq olar. O, öncə ABġ səfiri Riçard Maylsla, sonra Türkiyə səfiri Altan Karamanoğluyla, iĢ gününün sonundasa ölkəmizə yeni təyin olunmuĢ Belçika səfiri baron Tyerri de Qrübe'nin, Ġtaliya səfiri Fernando Saleo'nun və isveç səfiri Eyran Berner'in etimadnamələrini qəbul etdikdən sonra Hollandiya səfiri Yoris Vos'la görüĢdü. Prezidentin köməkçisi Oqtay Qasımovun mənə bildirdiyinə görə, ABġ da Dağlıq Qarabağda Azərbaycan Ordusunun uğurlarından narahatdı. Bu üzdən də səfir R.Mayls prezidentdən soruĢmuĢdu: "Siz erməniləri genosidə uğratmaq istəyirsiniz?". Elçibəysə ona: "Yox, Dağlıq Qarabağda yerləĢmiĢ beynəlxalq terrorçuları və qanunsuz silahlı birləĢmələri ləğv etmək istəyirik" cavabı vermiĢdi. "Hearst" (ABġ) və "Ġzvestiya" (Rusiya) qəzetlərinin birgə yaratdıqları ortaq "We/Mı" müstəqil qəzetinin müxbiri elə həmin gün prezident Əbülfəz Elçibəylə görüĢüb söhbətləĢdi. Onun Bəydən götürdüyü müsahibə qəzetin oktyabr buraxılıĢında "Professor dövlətin sükanı arxasında" baĢlığı altında verilib. Fikrimcə, Elçibəyə Amerika və Rusiya stereotipləriylə yanaĢılan və onu həmin stereotiplərlə də Amerika və Rusiya oxucularına təqdim edən bu müsahibə prezidentə qarĢı çox da səmimi olmayan duyğular üstündə köklənib. Nəinki materialın özü, hətta onun səhifədə yerləĢdirilməsi və "qonĢu" materialların məzmunu da adamı bu nəticəyə gəlməyə vadar edir. Azərbaycana həsr edilmiĢ səhifənin (onun müəllifi qəzetin xüsusi müxbiri Piter Xlebnikovdur) yuxarısında "xalqın qızı", "Kennedidən demokratiya ideallarını öyrənmiĢ", "islam fundamentalizmiylə mübarizə aparan", "erməni analarının ağrılarını duymayan azərbaycanlı qadını qadın yox, diĢi canavar sayan", "Qərb ideyalarının daimi daĢıyıcısı" professor Zemfira Verdiyeva gurultulu sözlərlə öyülür, aĢağıdasa "utancaq" prezidentlə müsahibə və az qala Elçibəy iqtidarının simvolu kimi təqdim edilən, sıravi Rusiya və Amerika insanını qorxuya salan "boz qurdlar"ın böyüyü - daxili iĢlər naziri Ġsgəndər Həmidov haqqında ""Bakı "qurd"u" yazısı yanbayan verilib. Yeri gəlmiĢkən, hər iki Ģəxsin prezidentlə arasını vurmağa çalıĢan (bu, yazılardakı konkret cümlələrdən açıq-aydın duyulur) müxbir Ġ.Həmidov haqqında məqaləsini bu cümləylə bitirir: "Həmidov öz həmkarlarına bunları deməyi xoĢlayır: "Bizim baĢlıca məqsədimiz Azərbaycanda reketi məhv etməkdir. Yeganə reketçilər bizim özümüz olmalıyıq" (?!). Çox da xeyirxah saymadığım müxbir müsahibəyə prezidenti oxuculara təqdim etməklə baĢlayır: "...O, ürəyindəkiləri gizlətmir və idarəetmənin Qərb sisteminin tərəfdarıdır. Ancaq tənqidçilər onu bunda suçlayırlar ki, o, hakimiyyəti ÖLKƏNĠ ĠDARƏ ETMƏYƏ HAZIR OLMAYAN və ONU DEMOKRATĠYAYA NECƏ APARMAĞI PĠS TƏSƏVVÜR EDƏN RADĠKAL MĠLLƏTÇĠLƏRĠN ƏLĠNƏ TAPġIRIB". Əlbəttə, bu rəy xüsusən Amerika oxucularında Azərbaycan prezidenti və bütövlükdə Elçibəy iqtidarının mahiyyəti haqqında mənfi təsəvvür yaratmağa yönəldilib. (Elçibəy hakimiyyətini dünyaya demokratlarla yox, məhz "müxalifətin böyük qismini aradan götürmüĢ və Azərbaycanda az qala polis dövləti yaratmıĢ", jurnalistlərin "gələcək diktator" adlandırdığı Ġsgəndər Həmidovla tanıtdırmaq istəyi, nədənsə, 20 Yanvardan qabaq Qorbaçovun Azərbaycandakı azadlıq mücahidlərinin həqiqətən ekstremistlər olduğunu bütün dünyaya sübut etməkçün Nemət Pənahovlardan yararlanmasını yadıma salır...). Prezidentin səmimiyyətindən sui-istifadə edən müxbir bunun ardınca Azərbaycan rəhbərinin "bacarıqsız" imicini yaratmağa giriĢir: "Dövlət baĢçısı vəzifəsinə gəlməsinin 100 günü bitdikdən azca sonra Elçibəy "We/Mı"-ın müxbiriylə onun, üzü Xəzər dənizinə açılan kabinetində görüĢdü. O, Azərbaycanın dinc inkiĢafı proqramını açıqladığı müsahibəsində "Əgər prezidentə yaraĢmayan tərzdə danıĢsam lütfən bağıĢlayın" dedi". Müxbirin ilk sualı Amerika - Azərbaycan münasibətləri haqqındadır. Prezident bildirir: "Təəssüf ki, Azərbaycan və Amerika arasında geniĢ əlaqələr olduğundan danıĢa bilmərik. BirləĢmiĢ ġtatların ölkəmiz haqqında aldığı məlumatın 98 faizi Ermənistandan gedir. Bu məlumatın böyük hissəsi doğru deyil. Ancaq hiss edirik ki, əlaqələrimiz inkiĢaf edir. Amerika Azərbaycanda geniĢlənən demokratik hərəkata maraq göstərir. Elə bu gün mən ABġ-ın ölkəmizdəki ilk səfiriylə söhbətləĢdim". Azərbaycanda Ġranın təsiri, islam fundamentalizmi barəsində verilən suala cavabında Əbülfəz Elçibəy dünyanın Azərbaycan haqqında məlumatının bu cür azlığına təəssüflənir. Müxbirin Yeltsinlə imzalanmıĢ Azərbaycanla Rusiya arasındakı açıq sərhədlərin saxlanılması haqqında müqavilənin nə qədər sabit olacağı haqqında sualına cavabında Azərbaycan rəhbəri bəyan edir: "Biz Rusiyayla möhkəm düyünlərlə bağlanmıĢıq və sərhədləri mütləq açıq saxlayacağıq. Əgər onları indi bağlasaq tezliklə yenidən açmalı olarıq. Yeni "dəmir pərdə" nəyimizə gərəkdir? RUSĠYA BĠZĠM ƏN YAXġI VƏ ƏN MÜHÜM QARġIDAġIMIZ OLARAQ QALIR. Biz, məsələn, Böyük Britaniyaya hörmət edə bilərik, ancaq evlər tikməkçün bizə taxta- Ģalban lazım olanda onu Londonda axtarmayacağıq. Niyə ən yaxĢı qarĢıdaĢımızı itirək? Mən Rusiyayla, o sıradan Sankt-Peterburqla mədəni əlaqələri canlandırmağı planlaĢdırıram". "Azərbaycan MDB-yə girməyə hazırlaĢırmı?" sorğusunu prezident belə cavablandırır: "MDB böyük kolxozdur. Onun, demək olar ki, heç bir mexanizmi yoxdur və heç kəs bilmir ki, bu birlik hansı formada olacaq. O nədir: vertolyot, yoxsa dəvə? Heç kəs bilmir. Parlamentimiz tezliklə MDB-yə girmək məsələsini müzakirə edəcək, ancaq mən bir prezident kimi bu ideyanı dəstəkləmirəm". Təəccüb doğurmayan bu sualda və onun cavabında anlamadığım bircə Ģey var: Milli Məclis hələ 7 oktyabrda - Elçibəylə Yeltsinin müqavilə bağlamasından (12 oktyabr) 5 gün, bu söhbətin aparılmasındansa 2 həftə öncə Azərbaycanın MDB-dən imtina etməsi haqqında qərar çıxarmıĢdı. Məncə, bu faktı bilməyən müxbir Bəyin Milli Məclislə bağlı keçmiĢ zamanda dediyi sözləri gələcək zamanda iĢlədib. "Sizin Ermənistanla müharibədən çıxmaq planınız varmı?" sualına Əbülfəz bəy deyir: "Müharibə problemi bu gün, demək olar ki, həlledilməzdir. [...] Mən prezident kimi Azərbaycanın içində xarici dövlətin olmasının tərəfdarıdək çıxıĢ edə bilmərəm. Heç vaxt da buna getməyəcəyəm. Biz xoĢhallıqla ermənilərə bura gəlməyə və zavodlarımızı almağa imkan verərik, ancaq onlarsa bizim torpağımıza ağalıq etmək istəyirlər. Bununla biz razılaĢa bilmərik. Mən beynəlxalq təĢkilatların nəzarəti altında ləngitmədən atəĢin kəsilməsinin tərəfdarıyam. Mən hətta NATO-nun VASĠTƏÇĠLĠYĠNĠ QƏBUL ETMƏYƏ DƏ HAZIRAM". Müxbir soruĢur: "Qorxmursunuzmu ki, sizi müharibəni qızıĢdırmağa və hakimiyyəti hökumətdəki daha radikal ünsürlərə güzəĢtə getməyə vadar edə bilərlər?". Elçibəy cavab verir: "Mən Ģəxsən özümdən, öz siyasi, yaxud Ģəxsi taleyimdən qorxmuram. BaĢlıcası budur ki, insanlar bilsinlər: MƏNĠM ALNIM AÇIQDIR VƏ MOSKVANIN, YAXUD BAġQA PAYTAXTIN GÖSTƏRĠġĠYLƏ HƏRƏKƏT ETMĠRƏM". Müxbir müsahibənin sonunu da baĢlanğıcdakı ruhda qurtarır: "Biz xudahafizləĢəndə, qara kostyum və qalstuk geyinmiĢ, geniĢ kabinetində var-gəl edən prezident suallara "düzünəqulu" cavab verdiyinə görə üzr istədi. "Məni tez-tez diplomatiklikdən uzaq olmaqda günahlandırırlar ki, mən qeyri-prezident ifadələri iĢlədirəm; neyləyim, mən də beləyəm. Diplomatiya məktəbi qurtarmamıĢam. Məni xalqımın əsgəri adlandıra bilərsiniz. Mən belə iĢləyirəm. Mən ideyanı götürürəm və onu məntiqi kamilliyədək çatdırıram". Ölkədə iqtisadi islahatlar proqramlarının hazırlanmasını və həyata keçirilməsini, sosial yönəliĢli səmərəli bazar iqtisadiyyatı sisteminin bərqərar olmasını sürətləndirmək məqsədiylə Bəyin 24 oktyabr tarixli fərmanıyla prezident yanında Ġqtisadi ġura yaradıldı. Həmin Ģuranın yaradıcısı əslində dövlət katibi Pənah Hüseynovdu; o, Prezident Aparatında iqtisadiyyat problemləriylə məĢğul olan əsas Ģəxslərin: iqtisadi məsələlər üzrə dövlət müĢaviri Vahid Axundovun və strateji proqramlar üzrə dövlət müĢaviri Sabit Bağırovun iĢini "yüngülləĢdirmək" istəyirdi. Həmin Ģuranın hazırladığı "Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın inkiĢafı haqqında dövlət siyasətinin Əsas Ġstiqamətləri" layihəsi artıq 5 gün sonra - 29 oktyabrda mətbuatda dərc edildi. ġuranın təqdim etdiyi "Sahibkarlıq fəaliyyəti haqında" qanun layihəsi iĢıq üzü gördü. Bunlar prezidentin bazar iqtisadiyyatının geniĢləndirilməsinə necə tələbkarlıqla yanaĢdığını əyani təsdiqləyir. Əhalinin maddi vəziyyətini aramsız olaraq yaxĢılaĢdırmağa çalıĢan Əbülfəz bəy 28 oktyabrda əmək haqqının minimum məbləğinin ayda 1500 rubladək artırılması haqqında fərman verdi. Bu vaxt adambaĢına aylıq gəlir 700 rubldu. Ölkədə 1 milyon 856 min iĢləyən adam vardı. 4 ĠYUNA APARAN 24 OKTYABR MƏĞLUBĠYYƏTĠ Azərbaycan dünya siyasətində öz yerini daha dəqiq müəyyənləĢdirdikcə və bu yerin MDB-dən (baĢqa sözlə, Rusiyanın təsir dairəsindən) uzaqda olduğu daha aydın göründükcə, torpaqlarını ermənilərdən geri almaqçün onun əsla güzəĢtə getməyəcəyinə Ģübhə qalmadıqca, eyni zamanda ölkədə demokratik quruluĢlar (təsisatlar, institutlar) geniĢlənib kök atdıqca və belə mühitdə rüĢvətxorluğa, haramxorluğa yer olmadığı, kiflənmiĢ beyinli, bacarıqsız, rüĢvətxor kadrların gənc və savadlılarla əvəzlənməsi gündən-günə gerçəkliyə çevrildikcə Elçibəy iqtidarına göstərilən həm iç, həm dıĢ basqılar daha da güclənir, daha da amansızlaĢırdı. Əbülfəz Elçibəyin Moskva səfərindən on gün keçmiĢ və Ankara səfərinə üç gün qalmıĢ (24 oktyabrda) Azərbaycan hakimiyyətinə iki güclü zərbə endirildi - biri Amerikadan, ikincisi Naxçıvandan. Görünür, Azərbaycanın Avropayla, xüsusən Böyük Britaniyayla, eləcə də Rusiyanın özüylə daha doğma münasibətlər qurmaq niyyətini görən ABġ-da qısqanclıq yarandı, eyni zamanda o, dövlətimizin Dağlıq Qarabağ məsələsində ermənilərə güzəĢtə getməmək mövqeyindən əsəbiləĢərək, 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Cümhuriyyətinə bəslədiyi ermənipərəst rəftarı indi də eynilə təkrarladı - ABġ Konqresi sonralar bizdə "907-ci düzəliĢ" kimi tanınan Azadlığı Müdafiə Aktına 907-ci düzəliĢi qəbul etməklə Azərbaycana ABġ-ın dövlət yardımı göstərməsini yasaqladı. Doğrudur, Elçibəy iqtidarı xalqını əcnəbi yardımlarla bəsləmək, humanitar yardımlar dilənmək siyasətindən uzaqdı, ona görə də onun dövründə bu yasağın nəticəsi ciddi duyulmadı, ancaq ABġ-ın "dönüklüy"ünün Azərbaycanın beynəlxalq aləmdəki nüfuzuna zərbə endirməsisə danılmazdı. Fikrimcə, ABġ hakimiyyəti bu hərəkətiylə çox yanlıĢ yol tutdu və Azərbaycanın Rusiya tərəfindən boğulmasının, hələ möhkəmlənməmiĢ, çox kövrək demokratiyamızın avtoritar rejimlə əvəzlənməsinin baĢlanğıcını qoydu. Düzdür, ABġ o zaman Qafqazda Rusiyayla münasibətlərinə hələ tam aydınlıq gətirməmiĢdi, ancaq həyat sübut etdi ki, Elçibəy hakimiyyətinin taleyinə biganəlik göstərməklə o, strateji səhvə yol verdi. Yeri gəlmiĢkən, |