Alkoqolsuz içkilər. Funksional alkoqolsuz içkilərin ikinci
kateqoriyasına təbii xammalın funksional inqredientləri və bioloji
aktiv əlavələrlə bir daha zənginləşdirilmiş içkilər aiddir. Bunlara
qazlaşdırılmış və qazlaşdırılmamış içkilər aiddir. Alkoqolsuz içki-
lərin qidalılıq dəyəri onların istehsalı üçün istifadə edilən ilkin
xammalın tərkibi ilə müəyyən edilir. Bu zaman içkinin əsas kom-
ponenti su olur. İnsan orqanizmində bütün həyati proseslər su mü-
hitində baş verir. Buna görə də alkoqolsuz içkilərin istifadə edil-
məsi orqanizmdə bioloji balansı saxlamağa imkan verir (cədvəl
3.10).
Şəkər, şirə, ekstrakt və cövhər kimi təbii xammalın istifadə
edilməsi ilə içkilər karbohidratla, vitaminlə, üzvi turşular, mineral-
və digər maddələrlə zənginləşir.
102
103
Karbohidratların içkilərdə rolu çoxtərəflidir. Karbohidratlar
içkinin enerji dəyərini şərtləndirir və bununla yanaşı, beynin fun-
ksional işinin yaxşılaşmasına köməklik edir, əqli və fiziki iş
qabiliyyətini yaxşılaşdırır. Şirin dadın hiss edilməsi mərkəzi əsəb
sistemini tonuslaşdırır. Karbohidratlar dadın formalaşmasında
iştirak edir, ətirli maddələri sorbsiya edir və içkinin uzun müddət
saxlanması zamanı ətri saxlayır.
Alkoqolsuz içkilərdə ən geniş yayılan karbohidrat – saxaroza-
dır. 80-100 q saxarozaya malik olan içki orqanizmin karbohidrat-
lara olan gündəlik tələbatının 16-20 %-ni ödəyir. İçkilərin şəkərə
görə qidalılıq dəyəri, orta hesabla 40 kkal/100 sm
3
təşkil edir.
Cədvəl 3.10
Qazlaşdırılmış alkoqolsuz içkilərin qidalılıq dəyəri
İçki qrupları (100 ml)
Enerji dəyəri,
kkal
Karbohid-
ratlar, %
Üzvi
turşular,%
Sitrus cövhəri
33
7,5
0,1
Meyvə-giləmeyvə xammalı
46
9,5
1,8
Ətirli-ədviyyəli xammal
38
8,7
1,2
Içkilərdə karbohidratların olması onun dadının xoşagələn
olmasına və susuzluğun yaxşı yatırılmasına səbəb olur.
Alkoqolsuz içkilərdə şəkərin süni şirinləşdiricilərlə əvəz edil-
məsi, onun susuzluğu yatırmaq və təravətləndirici effektini aşağı
salır.
İçkilərin tərkibində olan üzvi turşular daim onları forma-
laşdıraraq təravətləndirici xüsusiyyət verir və həzm prosesində
iştirak edir. Üzvi turşulardan içkilərdə əsasən limon və karbon
turşusu, həmçinin xammaldan keçən üzvi turşular olur. Bundan
başqa içkilər süd, ortofosfat, şərab, alma turşularına malik olmaqla
turşuluğun və antioksidləşdiricinin hazırlanmasında iştirak edir.
Alkoqolsuz içkilərə funksional xüsusiyyətləri bu tip inqre-
dientlərlə zəngin olan xammal verir.
Alkoqolsuz içkilərin zənginləşdirilməsi üçün, meyvə və
tərəvəz şirələri, dərman bitkiləri, süd zərdabı, arıçılıq məhsulları,
dənli bitkilər, təbii müalicəvi-süfrə mineral suları xammal kimi
istifadə olunur (cədvəl 3.11).
104
İçkilərin tərkibinə meyvə-tərəvəz şirələrinin daxil edilməsi,
orijinal dad və yüksək qidalılıq dəyərinin formalaşmasına kömək-
lik edir. Şirələrdə karbohidratlar (monoşəkərlər, pektin maddələri,
qida lifləri) makro və mikro elementlər, dabbaq maddələri və üzvi
turşularla birlikdə insan orqanizminə müsbət təsir göstərir, müda-
fiə gücünü artırır, enerji ehtiyatını zənginləşdirir.
Cədvəl 3.11
Alkoqolsuz içkilərin və xammalın funksional
inqredientlərinin miqdarı
Funksional inqredientlər
Funksional inqredientli xammal
C, B qrupu, PP və s.
vitaminlər
Şirələr, dərman bitkiləri və dənli bitkilər,
arıçılıq məhsulları, süd zərdabı
Makro
və
mikro
elementlər
Şirələr, dərman bitkiləri və dənli bitkilər,
arıçılıq məhsulları, süd zərdabı, təbii
müalicəvi-süfrə mineral suları
Pektin maddələri
Şirələr, yabanı meyvə və giləmeyvələr, dənli
bitkilər
Fenol birləşmələri
Şirələr, dərman bitkiləri
Qlükozidlər
Dərman bitkiləri
Amin turşuları
Süd zərdabı, arıçılıq məhsulları (çiçək tozu)
Üzvi turşular
Şirələr, dərman bitkiləri, süd zərdabı, dənli
bitkilər
Əksər bitkilərdə olan dabbaq maddələri, mədə-bağırsaq xəstə-
likləri zamanı iltihab prosesinə müsbət təsir edə bilir. Ətirli dər-
man xammalının tərkibində olan efir yağları iltihab prosesinə,
mikrob və viruslara əks təsir göstərir. Onlardan bəziləri, ürək-da-
mar sisteminə və mərkəzi əsəb sisteminə təsir edir, təzyiqi aşağı
salır, mədə-bağırsaq sisteminin funksiyasını yaxşılaşdırır.
Dərman bitkilərinin qlükozidləri arasında ürək-damar sistemi-
ni möhkəmləndirən; iştahanı artıran, mədənin fəaliyyətini güclən-
dirən və ödqovucu təsirə malik olan saponinləri qeyd etmək olar.
Bəzi qlükozidlərin antioksidant xüsusiyyətləri də müəyyən
edilmişdir.
Şirələrin ekstraktla, texniki-dərman xammalı cövhəri ilə birgə
içkilər şəklində istifadə edilməsi, bitki florasının fizioloji müxtə-
lifliyi hesabına onun qidalılıq dəyərini artırır.
105
Arıçılıq məhsullarından bal və tozcuq fizioloji maddələrin
geniş spektrinə malikdir. Bal vitaminlər (B
1
, B
2
, B
3
, B
6
, C, PP, bio-
tin, provitamin – A, K, E) makro və mikro elementlər, fermentlər,
alkoloidlər, antibiotik və hormon maddələri ilə zəngindir. Bal
mübahisəsiz, müalicəvi-profilaktik və bakteriosid xüsusiyyətləri-
nə malik olub, ürək-damar sisteminin, həzm orqanlarının, xora
xəstəlikləri və digər bir çox xəstəliklərin müalicəsi zamanı istifadə
edilir.
Tozcuğun tərkibində bütün əvəzolunmayan amin turşuları,
vitaminlər kompleksi (B
1
, B
2
, PP, C, pantoten turşusu, fol turşusu,
biotin, rutin və s.) mikroelementlər, antibiotik maddələr olur.
Çiçək tozcuğu müalicə praktikasında geniş istifadə olunur. Onu
həddindən artıq yorulma, böyük əqli yüklənmə, qan azlığı, zülal
çatışmazlığı zamanı və bir çox xəstəliklərdən sonrakı bərpa olun-
ma dövründə geniş istifadə edirlər.
Süd zərdabı xeyli faydalı maddələr konsentratıdır. Onun tərki-
bində laktoza, makro və mikro elementlər, (kalium, natrium, fos-
for, maqnezium) , vitaminlər ( B qrupu vitaminləri, biotin, C, A),
əvəzolunmayan amin turşuları, peptidlər, yarımdoymamış yağ tur-
şuları vardır. Laktoza spesifik funksiyaya malikdir. O, orqanizmdə
yavaş-yavaş sorularaq yoğun bağırsağa çatır və bakteriyaların
həyat qabiliyyətini stimullaşdırır.
Dən xammalı (yulaf, arpa və s.) ekstrakt şəklində istifadə edi-
lərək alkoqolsuz içkiləri amin turşuları, vitaminlər, əsasən də B
qrupu vitaminləri və mineral maddələrlə zənginləşdirir.
Alkoqolsuz içkilərin funksionallığını içkilərin tərkibində olan
bioloji aktiv əlavələr (BAƏ) təmin edir. BAƏ içkilərdə özünü
əlavə nutrientlər mənbəyi kimi (vitaminlər, mineral və pektin
maddələri, bəzi amin turşuları və digər birləşmələr) göstərir.
Nutrientlərin içkilərin tərkibinə yeridilməsi qidalanmada ya-
ranan bioloji aktiv maddələr çatışmazlığının asan və tez aradan
qaldırılmasına imkan yaradır, orqanizmin ətraf mühitin əlverişsiz
amillərinə qarşı müdafiə gücünü artırır.
BAƏ təbii konsentrat və ya identik təbii bioloji aktiv maddə-
106
lərdir. Alkoqolsuz içkilərin ayrı-ayrı vitaminlərlə zənginləşdiril-
məsində çox vaxt C vitamini, mineral maddələrdən isə kalsium,
maqnezium, dəmir və yoddan istifadə edilir.
Vitaminlər kompleksi və mineral maddələrlə fizioloji istifadə
normasına uyğun olaraq balanslaşdırılaraq zənginləşdirilmiş alko-
qolsuz içkilər geniş şöhrət tapmişdır.
İçkilərin tərkibində BAƏ kimi ayrı-ayrı aminturşular, məsə-
lən, taurin istifadə edilə bilər. Taurin kükürdə malik olan amintur-
şusudur. O, zülalların sintezində iştirak etməsə də, orqanizimdə
vacib nizamlayıcı funksiyalar yerinə yetirir. Taurin membran
hüceyrələrinin stabilləşməsində, onların həyatilik qabiliyyətində
vacib rol oynayır. İmmunnizamlayıcı və antioksidant xüsusiyyət-
lərinə malikdir. Tədqiqatlarla sübut olunmuşdur ki, taurin ürək-
damar və onkoloji xəstəliklərdə müsbət təsirə malikdir. Taurin
inək südünün zərdabında olur. Funksional inredientlərlə zəngin-
ləşdirilmiş alkoqolsuz içkilərin istifadə edilməsi, qidalanmada
fizioloji dəyərə malik olan maddələrin kəskin çatışmazlığının
aradan qaldırılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir və əhalinin
sağlamlığının möhkəmləndirilməsinə imkan yaradır.
Dostları ilə paylaş: |