5
G İ R İ Ş
XX əsrin sonunda “sağlam qidalanma” haqqında yeni dünya
konsepsiyası qəbul edilmişdir. Bu konsepsiyanın əsasını “probio-
tiklər və funksional qidalanma” proqramı təşkil edir.
Funksional qida məhsulları dünya miqyaslnda geniş şöhrət qa-
zanmışdır. Funksional məhsulların hazırlanmasına dair ilk layi-
hələrə 1984-cü ildə başlanılmış, 1987-ci ildə isə artıq 100 adda
məhsul istehsal olunmuşdu. Hal-hazırda funksional məhsullar
ümumi məhsulların 5%-ni təşkil eir. Mütəxəssislər belə hesab
edirlər ki, funksional məhsullar profilaktiki təbabətin ənənəvi dər-
man preparatlarının 40-50%-ni əvəz edir.
Funksional məhsullara dənli səhər yeməkləri, çörək-kökə, ma-
karon və qənnadı məmulatları, dəniz məhsulları, alkoqollu və
alkoqolsuz içkilər, meyvə şirələri, mədəni və yabanı bitki xammal-
larınıın ekstraktları, meyvə-tərəvəz məhsulları, ətin və südün emal
məhsulları, arıçılıq məhsulları aiddir. Ən böyük xüsusi çəkiyə (65-
70%) süd məhsulları malikdir.
Dövlətin qidalanma sahəsində elmi-texniki siyasəti xalqın
sağlamlığının möhkəmləndirilməsinə yönəldilməlidir. Bu məsələ-
nin həlli üçün yüksək keyfiyyətli məhsul istehsalı tələb olunur.
Kimyəvi tərkibinə görə tam keyfiyyətli olmayan qida xamma-
lının istifadəsi, texnoloji işlənməsi və digər səbəblər nəticəsində
insan orqanizmi lazım olan miqdarda əvəzolunmayan komponent-
ləri qəbul edə bilmir.
Tərəvəzlərdə nutrientlər optimal nisbətdə olur. Məlum olmuş-
dur ki, tərəvəzlərin qida rasionuna daxil edilməsi, orqanizmdən
zərərli maddələrin kənarlaşmasına kömək edir.
Yabanı bitkilər əlavə qida məhsulları sayılır. Onlar bir
tərəfdən qida rasionunda müxtəliflik yaradır, digər tərəfdən isə
onu bioloji aktiv maddələrlə zənginləşdirir.
Bitki aləmini öyrənən tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, zəngin bit-
ki aləmi haqqında olan bilgilər nəinki insanı qida məhsulları ilə
təmin edir, eyni zamanda onun, mühit amillərinə optimal psixo-
fizioloji uyğunlaşmasına təminat verir.
6
Funksional qida məhsullarının yaradılması zamanı mütləq
xammalın kimyəvi tərkibi, qidalılıq dəyəri, xüsusi texnoloji emal
üsulları haqqında məlumata malik olunmalıdır.
Funksional qida məhsulları və onların komponentləri insan
orqanizmindəki metabolizmi modifikasiya etməklə müxtəlif xəs-
təliklərin əmələ gəlməsinin qarşısının alınmasında mühüm rol
oynayır.
Bu gün qida sənayesi bütün dünyada qibtə ediləcək bir təşəb-
büslə üçüncü minilliyin yeni funksional qida məhsullarının yara-
dılması üçün çalışmaqdadır. Bu məhsullar antikanserogen, antiok-
sidant, iltihaba qarşı, xolesterin nizamlayıcısı və digər bu kimi xe-
yirli xüsusiyyətlərə malik olmalıdır.
Ətraf mühitinn kimyalaşdırlması, qida əvəzedicilərinin qəbu-
lu, qida rasionunun balanslaşdırılmaması, xəstələnməyə, vaxtsız
qocalmaya və həyatın qısalmasına səbəb olur. Bu vəziyyət əhali-
nin səmərəli qidalanma mədəniyyəti məsələlərinin aşağı səviyyə-
də olması, sağlam həyat tərzi vərdişlərinin olmaması ilə əlaqədar
olaraq dərinləşir.
Bazar iqtisadiyyatı dövründə iqtisadi durum bu sosial prob-
lemlərin kəskinləşməsinə səbəb olur.
Adambaşına düşən heyvan mənşəli zülalın miqdarı böhran sə-
viyyəsinə (32 qram əvəzinə 30 qram) düşmüşdür. Nəticədə immu-
nitet zəifləməklə, hamilə qadınlarda anemiya, yeniyetmələrdə bə-
dən çəkisinin azalması və yeni doğulan körpələrdə fiziki parametr-
lərin aşağı düşməsi müşahidə olunur. Uşaqlarda erkən yaşlarda zü-
lallı maddələrin çatışmazlığı beynin formalaşmasında material ça-
tışmazlığına səbəb olur ki, bu da psixi cəhətdən tam formalaşmaya
təhlükə yaradır.
Qida rasionunda xaricdən gətirilən məhsulların istifadə edil-
məsi, orqanizmin yeni tərkibli qida məhsullarına uzun müddətli
adaptasiya olunma reaksiyasına səbəb olur ki, bu da stress və sağ-
lamlığın pozulması hallarını yaradır.
Qida sənayesi və ictimai iaşə məhsullarının rəqabətə davamlı-
ğını təmin etmək üçün, xammalın səmərəli kompleks emalını tə-
min edən yeni texnologiyalar işlənməlidir.
7
Bu, təkrar material ehtiyatlarından istifadədən asılıdır. Yeni
texnologiyaların tətbiqi yüksək keyfiyyətli təhlükəsiz qida məh-
sullarının yaradılmasına imkan verəcəkdir.
Qida sənayesi və ictimai iaşənin mühəndis texnoloqlarının
prioritet fəaliyyət istiqaməti, yerli təbii xammalın əsasında yeni
texnologiyaların işlənməsidir.
Qida məhsullarının keyfiyyətinin və təhlükəsizliyinin təmin
edilməsi sahəsində standartlara və tələblərə əməl olunmasına döv-
lət nəzarətinin həyata keçirilməsi qaydaları elm və aqrar sənaye
kompleksinin qarşısında əhalinin fizioloji təlabatını yüksək key-
fiyyətli bioloji qiymətli və təhlükəsiz qida məhsulları ilə təmin
edilməsi məsələsini qoyur. Bu qaydalar “Yeyinti məhsulları haq-
qında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi ilə
bağlı əlavə tədbirlər barədə Azərbaycan Respublikası Prezidenti-
nin 2003-cü il 23 oktyabr tarixli, 969 saylı Fərmanına və qüvvədə
olan digər qanunvericilik aktlarına əsasən hazırlanmışdır.
Sağlam qidalanmada dövlət siyasətinin əsas prinsipləri aşağı-
dakılardır:
1. Qida məhsulları insan sağlamlığına zərər vurmamalıdır
2. Uşaqların səmərəli qidalanması və onların sağlamlıqlarının
vəziyyəti dövlətin əsas diqqət predmeti olmalıdır
3. Havanın, su hövzələrinin və torpağın davamlı çirklənməsi
ilə əlaqədar olaraq qidalanma insan orqanizmini ətraf mühitin
əlverişsiz şəraitindən mühafizə etməlidir
4. Qidalanma tək insan orqanizminin qida maddələrinə və
enerjiyə olan fizioloji təlabatını ödəməməli, eyni zamanda
profilaktiki və müalicə məsələlərini də həll etməlidir.
Bütün bu məsələlər “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Res-
publikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair”
Dövlət Proqramında geniş şərh olunmaqla məqsəd və vəzifələr
müəyyənləşdirilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |