Azad İsa oğlu Qurbanov, Elçin Musa oğlu Məmmədov, Aygün Seyfəddin qızı Hüseynova
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sistem proqramları
Sistem proqramları əməliyyat və istifadəçi interfeysi mühitinin yaradılmasını, kompüterin qurğularının və digər proqramların birgə fəaliyyətini, kompüter şəbəkəsinin idarə olunmasını, diaqnostika və profilaktika, bir sıra köməkçi 51 texnoloji əməliyyatların (məsələn, informasiyanı arxivləşdirmə, ehtiyat surətinin yaradılması və s.) yerinə yetirilməsini təmin edir. Bu kateqoriyaya aid proqramlar kompüterin arxitekturasını nəzərə almaqla və keyfiyyət standartlarına 1 uyğun hazırlanır. Sistem proqramlarını şərti olaraq iki qrupa bölmək olar: 1. Əməliyyat sistemləri 2. Xidməti proqramlar Əməliyyatlar sistemi hər bir kompüter üçün zəruri olan, onun informasiya, proqram və aparat təminatını idarə edən, istifadəçi ilə kompüter arasında dialoqu təmin edən proqramlar kompleksindən ibarətdir. Əməliyyatlar sistemi adətən xarici yaddaş qurğusunda saxlanılır və kompüter elektrik dövriyyəsinə qoşulduqda operativ yaddaşa yüklənərək, məsələnin həlli üçün tələb olunan fiziki və məntiqi ehtiyatlar 2 ayırır və istifadəçiyə rahat və sadə işçi interfeysi təklif edir. Xarici yaddaş qurğusu olmadığından ilk fərdi kompüterlər əməliyyatlar sisteminə malik olmamışlar. Yalnız bu qurğular yaradıldıqdan sonra faylların idarə olunması üçün əməliyyatlar sisteminin yaranması zərurəti yaranmışdır. Qeyd edək ki, fərdi kompüterlər üçün ilk əməliyyatlar sistemi Harri Kilde 3 tərəfindən yaradılan CP/M (Control Program/Microcomputer) əməliyyatlar sistemi hesab olunur. IBM PC tipli kompüterlər 1982-ci ildən 1995-ci ilə qədər əsasən MS-DOS (Microsoft Discs Operating System) 4 , PC DOS 5 , sonradan isə Windows seriyasında olan Windows- 1 Sistem proqramlarının keyfiyyəti onun etibarlılığı ilə, çoxfunksiyalılığı ilə, istifadə üçün rahat və effektiv olması ilə təyin edilir. 2 Fiziki ehtiyatlara kompüterin qurğuları və perferiya qurğuları, məntiqi ehtiyatlara isə proqramlar, fayllar və s. aiddir. 3 Sonradan o, Digital Research kompaniyasını yaratmışdır. 4 Bu 15 ildə o, MS-DOS 1.0 versiyasından MS-DOS 6.22-yə böyük təkamül yolu keçmişdir. 5 PC DOS əməliyyatlar sistemini IBM və DR DOS firmaları birgə tərtib etmişdir. 52 95/98/2000/XP 1 , Windows Vista UNIX, OS/2, Linux əməliyyatlar sistemindən istifadə edilir. Apple PC kompüterləri isə Macintosh əməliyyatlar sistemindən istifadə edir. Kompüterlərdə müxtəlif arxitekturalı və funksional imkanlı əməliyyatlar sistemlərindən istifadə olunur. Əməliyyatlar sisteminin normal iş rejimi müvafiq konfiqurasiyalı aparat təminatı olduqda təmin olunur. Məsələn, maynfreymlərdə və fərdi kompüterlərdə fərqli əməliyyatlar sistemləri istifadə olunur. Əməliyyatlar sistemində əməliyyatların yerinə yetirilməsi sürəti kompüterin operativ yaddaşından və istifadə etdiyi prosessordan asılıdır. Bu baxımdan, əməliyyatlar sisteminin istifadə etdiyi prosessorun tərtibinə görə təsnifatını vermək olar. Fərdi kompüterlərdə 16, 32, 64 -tərtibli əməliyyatlar sistemlərindən istifadə olunur. Məsələn, İBM tipli kompüterlərdə istifadə olunan MS-DOS, PC-DOS, FreeDOS əməliyyatlar sistemləri 16 tərtibli, Windows 2000 sistemi 32 tərtibli, Windows XP 64 Bit Editon sistemi 64 tərtibli əməliyyatlar sistemidir. Əməliyyatlar sistemi yerinə yetirdikləri məsələlərin miqdarına görə birməsələli və çoxməsələli sistemlərə bölünür. Birməsələli əməliyyatlar sistemində cari anda yalnız bir məsələ yerinə yetirilir. Bu cür əməliyyatlar sistemlərinin tipik nümunəsi kimi MS-DOS əməliyyatlar sistemini misal göstərmək olar. Çoxməsələli əməliyyatlar sistemi kompüterdən istifadəçilərin multiproqram vaxt bölgüsü rejimində kollektiv istifadəni təmin edir. Bu zaman cari anda kompüterin operativ yaddaşında bir neçə proqram və məsələlər toplusu ola bilər ki, mikroprosessor kompüterin ehtiyatlarını onların arasında effektiv bölüşdürür. Belə əməliyyatlar sisteminə misal olaraq UNIX, OS/2, Windows 9x/Xp/Vista, Windows NT/Server və digər əməliyyatlar sistemlərini göstərmək olar. 1 Windows-95. Yüz milyonlarla insanlar üçün «elektron informasiya dünyasına pəncərə» açmışdır. 53 İstənilən bir məsələni kompüterdə həll edərkən çoxsaylı elementar əməliyyatları yerinə yetirmək tələb olunur. Əməliyyatlar sistemi belə elementar, amma mürəkkəb əməliyyatları kompüterin daxilində olan qurğularda həll edərək bütün iş prosesini istifadəçidən gizli saxlayır, istifadəçiyə kompüterdə işləmək üçün əlverişli interfeys yaradır. İstifadəçiyə təklif etdiyi işçi interfeysinə görə əməliyyatlar sistemləri əmr və qrafiki interfeysli əməliyyatlar sistemlərinə bölünür. Əmr interfeysli əməliyyatlar sistemlərində hər bir əməliyyat müvafiq əmri klaviaturadan daxil etməklə yerinə yetirilir. Qrafiki əməliyyatlar sistemində əmrlər əsas və kontekst menyu sistemi, alətlər panelləri və dialoq pəncərələri 1 vasitəsilə yerinə yetirilir. Qrafiki əməliyyatlar sistemi daha rahat və sadə işçi interfeysinə malikdir. İlk qrafiki əməliyyat sistemi 1983-cü ildə Apple firmasında Apple PC kompüterləri üçün hazırlanmış Macintosh 2 əməliyyatlar sistemi olmuşdur. İBM PC tipli kompüterlər üçün isə ilk qrafiki əməliyyatlar sistemi Windows- 95 əməliyyatlar sistemi hesab olunur. Hal-hazırda bu tip kompüterlərdə Windows ailəsindən olan Windows- 98/2000/Xp 3 , Windows Vista və Linux əməliyyatlar sistemindən istifadə edilir. Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|