Sual Azərbaycan iqtisadiyyatında iqtisadi islahatların səmərəliliyi. Azərbaycan iqtisadiyyatmm «keçid dövründə»
Sual 6. Milli bazar və onun quruluşu
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sual 6. Milli bazar və onun quruluşu.
Milli bazar əmtəə istehsalı ilə əlaqədardır. Başqa sözlə, bazar əmtəə istehsalından törəmədir. Harada əmtəə istehsalı varsa, orada bazarın olması zəruridir. Bazarın həcmi əmtəə istehsalının səviyyəsindən asılıdır. Məsələn, quldarlıq və feodalizm cəmiyyətlərində təsərrüfatın əsas forması natural təsərrüfat olduğundan bazarın da həcmi kiçik olmuşdur. Lakin əmtəə təsərrüfatı natural təsərrüfatdan iqtisadi cəhət dən üstün olduğundan tədriclə inkişaf etmiş və təsərrüfatın hakim formasına çevrilmişdir. Məhz bazar iqtisadi sistemi nin əsası əmtəə istehsalıdır, bu sistemdə amtəə təsərrüfatı yüksək səviyyədə inkişaf etdiyinə görə bazarın da ona uyğun istiqamətdə inkişaf etməsi təbii və iqtisadi qanunauyğunlu qdur. Bu iqtisadi qanunauyğunluq xarici bazarın forma laşması və inkişafına da aiddir. İctimai əmək bölgüsünün bir neçə formaları vardır. Bunlardan biri də beynəlxalq əmək bölgüsüdür. Beynəlxalq əmək bölgüsü beynəlxalq dairədə əmək fəaliyyətinin ixtisas laşdırılmasının və kooperasiyalaşdırılmasının təzahürüdür. Xarici bazarın əsas cəhəti də budur. Başqa sözlə, əmtəə is tehsalının əsas cəhəti ictimai əmək bölgüsü olduğu kimi beynəlxalq əmtəə və xidmət tədavülünün də əsas cəhəti bey nəlxalq əmək bölgüsüdür. Bunu şərtləndirən əsas cəhət isə müxtəlif ölkələrdə təbii iqlim şəraitinin və istehsalın amillə rinin müxtəlif səviyyələrdə olmasıdır. Bir haldakı beynəlxalq miqyasda istehsalın ixtisaslaşması var, deməli, beynəlxalq bazarın da olması zəruridir. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra həm beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirak etməyə məhkumdur, həm də bunun üçün 14
əlverişli şərait yaranmışdır. Məhkum dur ona görə ki, beynəlxalq əmək bölgüsü qapalılıq və milli iqtisadiyyatın əlahəddiliyi ilə bir yerə sığmır. Bu prosesdə əlverişli şəraitin yaranması Azərbaycanın müstəqil dövlət olması ilə əlaqədardır. Çünki sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycan müstəqil dövlət olmadığından dünya təsərrüfat sisteminin subyekti kimi çıxış edə bilməzdi. Azərbaycanın beynəlxalq əmək bölgüsündə fəal iştirak etməsi xarici dövlətlərdən mütərəqqi texnika və texnologiya gətirməyə, bu prosesə yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin cəlb edilməsinə əlverişli şərait yaradır. Bu amil istehsalın struk turunu təkmilləşdirməyə, əlavə iş yerlərinin açılmasına, öl kənin valyuta gəlirlərinin artırılmasına imkan yaradır. Bun lar Azərbaycanın sağlam milli iqtisadiyyatının formalaşma sı və inkişafını təmin edən amillərdir. Bunun özü isə Azərbaycanı Dünya İqtisadi Birliyinə səmərəli şəkildə inteqrasiya olunmağa imkan yaradır. Bunlar qarşılıqlı vəhdətdədir və biri digərini şərtləndirir.Dövlətlər bu neft boru kəmərinin çəkilməsinə mane olmağa çalışsalar da, öz məqsədlərinə nail ola bilmədilər. 18 noyabr 2007-ci ildə Bakıda toplaşan türk dövlətlərinin əməkdaşlıq və dostluq qurultayında Azərbaycanın prezidenti İ.Əliyev demişdir ki, indiyə qədər bizim Avropa bazarlarına çıxışı mız yox idi, indi isə türk qardaşlarımız bizə bu yolu vermiş dir. Bundan iki gün sonra Gürcüstanda üç dövlətin Azər baycan, Türkiyə və Gürcüstanın prezidentləri Bakı-Tiflis Qars dəmir yolu layihəsinin bağlanmasının əsasını qoydu lar. Bundan sonra Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz boru kəmərinin çəkilişinin reallaşdırılması işinə başlanacaqdır. Bütün bun lar «Qədim ipək yolunun» bərpası deməkdir və bura istəni lən dövlət daxil ola bilər. Bu tədbirlərin həyata keçirilməsi adi çəkilən dövlətlərin deyil, bütün dünya dövlətlərinin iqti sadiyyatının inkişafında və Qafqazda əmin-amanlığın, sa bitliyin yaranmasında böyük əhəmiyyəti vardır. Təəssüf ki, Ermənistanın təcavüzkar siyasətini müdafiə edən dövlətlərin ədalətsizliyi bu prosesə mənfi təsir göstərir. Bu ilk növbədə Ermənistanın özünə ağır iqtisadi zərbə vurmuşdur. Belə ki, o bu layihələrdən kənardan qaldığı üçün iqtisadiyyatı iflic vəziyyətinə düşmüşdür. Lakin buna baxmayaraq Gürcü standa Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu layihəsinin təməli qoy ulma mərasimindəki nitqində Türkiyyə prezidenti Abdullah Gül Ermənistan təcəvüzkarlıq siyasətini dayandırarsa onun da bu layihədə iştirak etməyinə şərait yaradılacağına bəyan etmişdir. İstər ictimai əmək bölgüsü və istərsə də onun təzahür forması kimi iqtisadiyyatın strukturu əsasən ölkənin təbii potensialına və bu potensialın səmərəli şəkildə təsərrüfat və bazar dövriyyəsinə cəlb edilməsinə əsaslanır. Təbii sərvətlər ölkə ərazisində onların müxtəlif növlərinin çoxluğu və on lardan istifadə imkanları iqtisadi strukturların (təsərrüfat strukturlarına) formalaşmasına ciddi təsir göstərir. Təbii 15
potensiala əsaslanmaqla, ilk növbədə sənaye sahələrinin strukturu formalaşır və iqtisadiyyatın digər sahələrində də. Azərbaycan müstəqil bir ölkə kimi beynəlxalq əmək bölgüsü sisteminə qoşulmağa və dünya bazarına çıxmağa imkan bilən bir neçə istiqamətdə «müqayisəli verə üstünlüyə malikdir. Bu üstünlüklər aşağıdakılardan ibarət dir: 1) zəngin neft ehtiyatlarının olması; 2) əlverişli geopoli tik məkanda yerləşməsi; 3) ildə bir neçə dəfə müxtəlif növ məhsul götürməyə imkan verən əlverişli iqlimin olması; 4) ucuz işçi qüvvəsinin olması və s. Azərbaycanın milli bazarının formalaşması və inkişa fina onun əlverişli coğrafi mövqedə yerləşməsi müsbət təsir göstərən amillərdəndir. Azərbaycan dövləti bundan istifadə edərək nəqliyyat növlərinin bazar strukturunu formalaş dırmaqla yanaşı «Qədim ipək yolunun» üzərində yerləşən bir ölkə kimi özünün yeni beynəlxalq infrastrukturlarını da formalaşdırmalıdır. Bu sahədə Azərbaycan dövləti XXI əs rin əvvələrində regionlar və beynəlxalq əhəmiyyətli bir neçə layihələr işləyib hazırlınmış və uğurla həyata keçirmişdir. Bunlardan biri «Bakı-Tiflis-Ceyhan» neft boru kəmərinin işə düşməsidir. Bu nəinki Azərbaycan neftinin dünya baza rına çıxarılmasında, habelə Orta Asiyadakı türk dilli dövlət lərin neftinin Avropa bazarlarına çıxarılmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan dövlətinin əsas vəzifələrindən biri beynəlxalq əmək bölgüsündə fəal iştirak etmək və xarici bazarın üstünlüklərindən istifadə edərək sovet dövründə mənfi isti qamətdə formalaşmış istehsalın strukturunu yenidən Azər baycanın milli mənafeyinə uyğun formalaşdırmaqdır. Bu sahədə gecikmə Azərbaycanın sağlam milli iqtisadiyyatının formalaşmasının ləngiməsi və bir çox xoşagəlməz fəsadların meydana çıxması ilə nəticələnə bilər. Bunu dərk edən Azerbaycan dövləti Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələrini ge nişləndirmək, dünya dövlətləri ilə ticarət əlaqələri yaratmaq la çətin vəziyyəti aradan qaldırmağa üstünlük vermişdir. Lakin müstəqillik dövründən 18-19 il keçsə də, xalq təsərrü fatının əsas sahələrində köklü struktur dəyişiklikləri istəni lən səviyyədə deyil. Azərbaycanın beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirak et məkdə və dünya bazarına qovuşmaqda məqsədi bu amildən istifadə edərək istehsalın aşağıdakı optimal strukturunu qurmaqdır. Bunlar aşağıdakılardır: 1) bazar iqtisadiyyatına keçidi; 2) milli bazarın formalaşmasını; 3) iqtisadiyyatın müstəqil inkişafını; 4) təkrar istehsal prosesini; 5) beynəl xalq əmək bölgüsünün üstüklüklərindən istifadə etməni; və 6) ölkənin malik olduğu mütləq üstün sahələrinin inkişafına təminat verən bir struktur olmalıdır; 7) o ölkənin seçmiş ol duğu sosial-iqtisadi inkişaf modelinin reallaşdırılmasını tə min etməlidir; 8) ölkənin mövcud potensial imkanından isti fadə etməyə təminat yaradan struktur yaradılmalıdır; 9) 16
bütövlükdə cəmiyyətdə əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəl dilməsi, nəhayət; 10) ölkənin müdafiə qabiliyyətinin artırılmasını təmin edə bilən bir struktur olmalıdır. Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|