Sual Azərbaycan iqtisadiyyatında iqtisadi islahatların səmərəliliyi. Azərbaycan iqtisadiyyatmm «keçid dövründə»
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1
Sual 1. Azərbaycan iqtisadiyyatında iqtisadi islahatların səmərəliliyi. Azərbaycan iqtisadiyyatmm «keçid dövründə» iqtisadi islahatlar, onların zəruriliyi və reallaşmasının xüsusiyyətləri mövzunun öyrənilməsində təsnif edilərək aşağıdakı kimi qruplaşdırdmaqdadır: • XX əsrdə Azərbaycan xalqmm taleyinə iki dəfə keçid dövrünü yaşamaq qismət olmuşdur. Bunlardan biri kapitalizmdən sosializmə (1920-1937-ci illər), digəri isə sosialist 'sistemi dağıldıqdan sonra (1991-ci il) sosializmdən kapitalizmə olan keçid dövrüdür. Hər iki inkişaf mərhələsi çoxlu çətinliklərlə və mürəkkəb proseslərlə zəngindir. Bunlar keçid dövrünün xarakterindən və qarşıya qoyduğu məqsəddən irəli gəlir. Azərbaycan xalqı çox çətin olan keçid dövründə digər keçid iqtisadiyyatlı dövlətlərə nisbətən çoxlu və ağlagəlməz problemlərlə qarşılaşmışdır. Bu bir tərəfdən marksist-leninçi iqtisadi təliminin qeyri-elmiliyi, digər tərəfdən rus şovinizminin erməni xəyanəti və nankor- luğu birləşərək Azərbaycam Qafqazda bir dövlət kimi yox etmək niyyətinin olması ilə əlaqədardır. •Hər iki keçid dövrünün ümumi və fərqli cəhətləri vardır. Bıma hər şeydən əvvəl mülkiyyət münasibətlərinin formalaşması nöqteyi-nəzərindən baxmaq lazımdu. Çünki mülkiyyət münasibətləri iqtisadi münasibətlərin əsasmda dayanır və iqtisadi sistemin və iqtisadi münasibətlərin dəyişməsi deməkdir. Hər iki keçid dövrünün ümumi cəhətləri ilə yanaşı fəırqli tərəfləri də vardır. Fərqli cəhətlərdən biri odur ki, birinci keçid dövründə mülkiyyət dəyişikliyi asan və qısa müddətdə başa çatdığı halda ikinci keçid dövründə bu dəyişiklü; çətin olmaqla bərabər uzun müddətli prosesdir və onun vaxtım müəyyən etmək olmaz. Daxili və xarici şəraitdən, millətin mənəvi saflığmdan, dövlətin rəhbərinin istedadmdan asılı olaraq bu dövr uzım və ya nisbətən qısa ola bilər. Məsələn, Azərbaycanm zorla Ermənistan Uə müharibəyə cəlb edilməsi və kommunistlərin yaratdığı Qarabağ problemi Azərbaycanda keçid dövrünün vəzifələrini uğurla yerinə yetirməkdə ən böyük maneələrdən biridir. • Azərbaycanm ikinci keçid dövrü birinci keçid dövründən perspektivliyi baxımmdan da fərqlidir. Birincisi, ona görə ki, əgər birinci keçid dövrü mütərəqqi iqtisadi sistemdən mürtəce iqtisadi sistemə keçməyi qarşısma məqsəd qoymuşdursa, ikinci keçid dövründə inzibati-amirlik sistemindən daha mütərəqqi olan bazar iqtisadi sisteminə keçməyi Azərbaycan dövləti strateji məqsəd kimi qəbul etmişdir. İkincisi, əgər Azərbaycan birinci keçid dövründə sabiq SSRİ-nin müstəmləkəsi idisə, ikinci keçid dövründə müstəqil dövlət kimi
2
istehsalm strukturunun qurulması və məhsuldar qüvvələrin səmərəli yerləşdirilməsmi Azərbaycanm milli mənafeyinə uyğun həyata keçirməyə imkan tapnuşdır. Üçüncüsü, əgər birinci keçid dövründə marksist- leninçi iqtisadi təlimi ilə silahlanmış bolşeviklər və kommunistlər sahibkarları, ziyalıları məhv etmək, iqtisadi fəaliyyət azadlığım onların əllərindən almaq yolunu seçərək qısa müddətdə kapitalizmdən sosializmə keçməyi» qarşılarına məqsəd qoymuşdularsa ikinci keçid dövründə Azərbaycan dövləti iqtisadi fəaliyyət azadlığına şərait yaradıb, bazar iqtisadi sisteminm inkişafmı təmin edən qanunlar qəbul edib və onun həyata keçirilməsinə məhdudiyyət qoyulmayıb və təkamül mkişaf yolu ilə bazar iqtisadi sisteminin formalaşdırılmasma əlverişli şərait yaradılıb. •Azərbaycanda birinci keçid dövrü ilə ikinci keçid dövrünün bir fərqli xüsusiyy əti də ondan ibarətdir ki, birincinin perspektivinin olmadığı gözlənildiyi halda ikinci keçid dövrünün gələcəyinin yaxşı olması gözləniləndir və daha ümidvericidir. Bu cümləni ona görə ehtiyatla yazırıq ki, hər bir dövlətin sağlam milli iqtisadiyyatmm formalaşması və inkişafı onun öz əlindədir. Bunun üçün Azərbaycanm hər cür şəraiti vardır. Çünki o həm müstəqil dövlətdir, həm də iqtisadiyyatın inkişafına əngəllər törədən sovet iqtisadi sistemindən xilas olmuşdur. Təəssüf ki, bunu Azərbaycan vətəndaşlarınm hamısı düzgün qiymətləndirmir. •Sosializmin sovet modeli sistemində yaşayan bütün xalqlar və millətlər, o cümlədən Azərbaycan xalqı öz təcrübəsində gördü ki, bazar iqtisadi sistemi inzibati-amirlik sistemindən daha mütərəqqi quruluşdu. Ona görə də sabiq SSRİ süqut etdikdən sonra Azərbaycan dövləti sosializm adlanan inzibati-amirlik sistemindən bazar iqtisadi sistemə keçməyi öz qarşısına əsas məqsəd qoymuşdur. •Bazar iqtisadiyyatma keçid dövründə Azərbaycan dövləti bazar iqtisadi sistemini formalaşdırmaq və inkişaf etdirmək üçün azaci salıibkarlığm inkişafına lazım olan şəraiti yaratmışdır. Ona görə ki, azad sahibkarlıq bazar iqtisadi sisteminin əsasmı təşkil edir. Azad sahibkarlıq isə iqtisadi azadlığa əsaslanır. İqtisadi cəhətdən azad olmaq üçün aşağıdakı şərtlər lazımdır. •İqtisadi fəaliyyətlə məşğul olmaq istəyənlər və cəmiyyətin qalan üzvləri şəxsən azad olmalıdır ki, onlar istədikləri kimi fəaliyyət göstərə bilsinlər. •İqtisadi azadlığı təmin edən hüquqi aktlar, qanunlar olmalıdır. 3
•İqtisadi fəaliyyətlə məşğul olmaq istəyən hüquqi və fiziki şəxslər istehsalm maddi amilinin (istehsal vasitələrinin) sahibi, mülkiyyətçisi və tələb olunan miqdarda pul sərvətinə malik olmahdır. Bu isə öz başlanğıcım ilkin kapital yığımı prosesindən götürüb. •Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra yuxarıda göstərilən üç şərtin birinci və ikincisinin təmin edilməsi Azərbaycan dövləti üçün elə bir çətinlik törətməmiş və qısa müddətdə onlara nail olunmuşdur. Belə ki, dövlət sistem dağılan kimi Azərbaycan özünün müstəqilliyini və Azərbaycanm sovet iqtisadi sistemindən bazar iqtisadi sisteminə keçməyi strateji məqsədi olduğunu bəyan etdi. Bımunla da Azərbaycanda söz, mətbuat və başqa sahələrdə azadlıqla bərabər iqtisadi fəaliyyət azadhğı üçün də əlverişli şərait yaradıldı. •Keçid dövrünün başlanğıcında azad sahibkarlığm hüquqi əsaslarınm yaradılması da nisbətən qısa müddətdə və heç bir müqavimətə rast gəlmədən öz həllini tapmışdır. Məsələn, 1992-ci ildə «Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqmda» Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildikdən sonra irəliyə gedərək sahibkarlığın inkişafına yol açan Azərbaycan Konstitusiyası qəbul olundu. Azərbaycan Respublikasmda 1995-ci ildə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin Dövlət Proqramı qəbul edildi və sonra bu proqrama qanun statusu verildi, «Aqrar islahatın əsasları haqqında» və «Sovxoz və kolxozlarm islahata haqqında», «Torpaq islahata haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunları qəbul edildi. Bunlarla yanaşı, sahibkarlığın inkişafına kömək məqsədilə Azərbaycan prezidentinin bir neçə fərmanı olmuş və onun təşəbbüsü ilə 1994-cü ilin sentyabr aymda Bakıda «Sahibkarlıq strategiyası və iqtisadi yenidənqurma» mövzusunda beynəlxalq konfrans keçirilmiş, 1995-ci ildə Londonda Adam Smit İnstitutimda konfrans və Bakıda Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi əlaqələrinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans, sahibkarlarla görüş və s. bu kimi çoxsaylı tədbirlər Azərbaycanda sahibkarhq fəaliyyətinin formalaşması və inkişafında böyük rol oynamış və oynayacaqdır. Sonrakı illərdə də bu sahədə çoxlu qanunlar, fərmanlar və başqa hüquqi sənədlər qəbul edilmiş və sahibkarlıq fəaliyyətinin genişlənməsi üçün zəruri olan hüquqi baza yaradılmışdır.
Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|