Sual Azərbaycan iqtisadiyyatında iqtisadi islahatların səmərəliliyi. Azərbaycan iqtisadiyyatmm «keçid dövründə»
Sual 4. Azərbaycan iqtisadiyyatının dövlət tənzimləməsi
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sual 4. Azərbaycan iqtisadiyyatının dövlət tənzimləməsi.
Bu mövzunım şərhi prosesində mövzuların ardıcıllığının aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq məqsədə uyğundur: •Xarici iqtisadi əlacplərin inkişafı ayrı-ayrı ölkələrin milli iqtisadiyyatmm beynəlxalq təsərrüfat miqyasmda in- teqrasiyasmm sürətləndirilməsinin əsas şərtidir. Ölkələr iqtisadi inteqrasiya axmlarma qoşularaq bu yolla öz istehsal güclərini, istehsalın səmərəliliyini və bütün bunlarm nəti- cəsiadə isə əhalinin ümumi rifah səviyyəsini artırmağa çalışırlar. Beynəlxalq əmək bölgüsünün üstünlüklərindən maksimum istifadə edilmədən, xarici iqtisadi əlaqələrin bütün formaları intensiv şəkildə genişləndirilmədən ölkə iqtisadiyyatının mkişafmda əsaslı dönüş aparmaq mümkün deyildir. Dünya ölkələrindən heç biri öz inkişafının xarici ölkələrdən təcrid olunmuş şəkildə təmin edə bilmədiyinə görə 9
öz aralarında beynəlxalq və regional səviyyədə iqtisadi əlaqələr yaratmağa çalışırlar. •Müstəqil Azərbaycan Respublikasmda müxtəlif mülkiyyət formalarmın inkişafı, iqtisadiyyatm yüksək maddi- texniki bazaya malik olması, əmək bölgüsü və kooperasiya- smm geniş vüsət alması və s. milli iqtisadiyyatımızm bey- nəbcalq əməkdaşlıqda mövqeyinin daha da artmasma obyektiv zərurət yaradır. •Azərbaycanda kifayət qədər ixtisaslı kadrm olması və ölkənin böyük enerji, mineral resursları, nadir iqlimin potensialı ona milli iqtisadiyyatm sürətlə inkişaf etdirilməsi və qarşılıqlı faydalı şərtlərlə dünya öllsələri ilə iqtisadi ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi və eləcə də xarici investisiya- nm ölkəyə axını üçün əlverişli şərait yaradır. •Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra xarici iqtisadi siyasətini artıq özü müəyy^ən etməyə başlamışdır. Ölkəmizin Asiya və Avropanm kəsişməsində çox əlverişH coğrafi mövqedə yerləşməsi bu siyasətin uğurla həyata keçirilməsinə müsbət təsirini göstərmişdir. •Xarici ticarət siyasəti Azərbaycanm xarici iqtisadi siyasətinin mühüm hissəsi kimi çıxış edir ki, o da özündə iki yanaşmanı əks etdirir: dövlətin əmtəə mübadiləsi sferasma müdaxiləsi dərəcəsindən asılı olaraq azad ticarət və ya proteksionizm. Azərbaycanm müstəqilliyinin ilk illərində azad ticarət prinsipləri üstünlük təşkil etsə də, hazırda getdikcə hər iki yanaşmanın optimal nisbətindən istifadəyə çalışdır. •Azərbaycanm sosial-iqtisadi inkişaf proqramında xarici iqtisadi siyasət əsasən dörd istiqamətlərdə həyata keçirilir. Onlar aşağıd akdardan ibarətdir: Xarici ticarət siyasəti; Ödəniş balansı siyasəti; Xarici investisiya siyasəti; Xarici yardım siyasəti. •Müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycam Respub- likasmm xarici ticarət siyasəti yeni maliyyə mənbələrinin yaradılması və istifadə olunmasma xidmət edir. Bu siyasətin əsas təsir vasitəsi tarif və qeyri-tarif tənzimləmələridir. Ölkə iqtisadiyyatmm və əhalinin gündəlik tələbat mallarma olan ehtiyacmm ödənilməsində xarici ticarətin tarif tənzimlənməsinin istiqlaliyyət əldə edildikdən sonra böyük əhəmiyyət verilir. Real həyatda dövlətlər xarici ticarətə bu və ya digər şəkildə müdaxilə edirlər. Xarici ticarətə müdaxilə etmək üçün istifadə edilən ən mühüm vasitələrdən biri gömrük tarifləridir. 10
• Azərbaycanda xarici ticarət siyasətinin hüquqi təminatı «Azərbaycan Respublikasında xarici ticarət səmərəliliyinin artırılması tədbirləri haqqında» 1994-cü il tarixli prezident fərmanı ilə formalaşdırılmağa başlanmışdır. Fərmanm verilməsində əsas məqsəd keçid iqtisadiyyatı şəraitində ölkənin ixracat potensialından istifadə səmərəliliyinin artırılması, hesablaşmalar sisteminin qaydaya salmması və daxili bazarm mühafizəsinin gücləndirilməsindən ibarət olmuşdur. Barter əməliyyatlarının məhdudlaşdırılması və strateji mallarm ixracmm yalnız prezidentin icazəsi ilə həyata keçirilməsini nəzərdə tuturdu. Sözügedən fərman bazar iqtisadiyyatına keçid dövrünün başlaması ilə əlaqədar olaraq xarici ticarət sferasmda müşahidə olunan 'əyintilərin aradan c|aldırılmasına yönəldilmişdir. • 10 iyun 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasmda Gömrük Məcəlləsi qəbul edildikdən sonra 20 iyun 1995-ci ildə qəbul edilmiş «Gömrük tarifi haqqmda Azərbaycan Respublikasmın Qanunu» qüvvəyə minmişdir. Bu qanun, əsasən, daxili bazarm xarici bazarla səmərəli əlaqəsini təmin etməklə, xarici ticarətin dövlət tənzimlənməsinin mühüm vasitəsi olan gömrük tarifinin formalaşdırılması və tətbiqi, həmçinin Azərbaycan Respublikasmm gömrük sərhədindən keçən mallardan rüsum tutulması qaydalarmı müəyyən edir. •Gömrük tarifi Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilən mallara tətbiq edilir və xarici iqtisadi fəaliyyətin əmtəə nomenklaturasına uyğun olaraq sistemləşdirilmiş gömrük rüsumu dərəcələrinin məcmusudur. • İdxal və ixrac gömrük rüsumlannm dərəcələri və eyni zamanda əlverişli ticarət rejimi tətbiq olxman ölkələrin siyahısı Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilir. Əlverişli ticarət rejimi tətbiq olunmayan ölkələrin mallarma və ölkə mənşəyi müəyyənləşdirilməyən mallara idxal gömrük rüsumlarmm dərəcələri iki dəfə artırılır. • Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı gömrük rüsumları tətbiq edilir: -Aävalor - malların gömrük dəyərinə görə faizlə hesablanan gömrük rüsumu; -Spesifik rüsum - mal vahidinə görə müəyyən olunmuş dəyərlə hesablanan gömrük rüsumu; -Kombinə edilmiş rüsum - hər iki növü birləşdirməklə hesablanan gömrük rüsumu.
11
•Mallarm ixracmı və idxalmı operativ tənzimləmək üçün bəzi mallara, mövsümi rüsumların 6 aya qədər tətbiq olunmasma qanun icazə verir. • Azərbaycan Respublikasmm iqtisadi mənafeyini qorumaq üçün idxal edilən mallara müvəqqəti olaraq aşağıdakı xüsusi növ rüsumlar tətbiq oluna bilər: xüsusi rüsumlar, antidempinq rüsumları, kompensasiya rüsumları. • Qanunda gömrük rüsumlarmdan, gömrük dərəcələrinin aşağı salmması halları konkret olaraq müəyyənləşdirilmişdir. •Azərbaycan Respublikasından ixrac olunan mallar, onlarm növündən asılı olmayaraq gömrük ixrac rüsumuna cəlb olunmur. Ölkəyə gətirilən mallara gömrük idxal rüsumu sadələşdirilmişdir. Gömrük idxal rüsumuna cəlb olunan mallarm növlərindən asılı olmayaraq mallarm gömrük dəyəri 15% həcmində qəbul edilmişdir. • Mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasmdan asılı olmayaraq Azərbaycan Respublikasınm hüquqi şəxsləri strateji məhsulları ölkə hüdudlarmdan kənara sərbəst dönərli valyuta ilə satarkən ixracat vergisinə aşağıdakı məhsullar cəlb edilir: neft və neft məhsulları, yüksək təzyiqli polieti- len, sulfanol, kaustik soda, ilkin alüminium, alüminium prokatı-qırmtısı, polad borular, dəmir konsentratı, bürünc məmulatı, pambıq məhsulu, qara kürü. Milli Məclislə razılaşdırmaqla Nazirlər Kabineti bu siyahıya də3dşikliklər edə büər. İxracatçılar strateji məhsulları öz hüdudlarmdan kənara satarkən həmin məhsullar üzrə əlavə dəyər vergisini, aksiz vergisini, gömrük rüsumunu, dövlət yol fonduna ayırmaları ödəmirlər. •Qeyri-tarif tənzimlənməsi xarici ticarətin liberallaşdı- rılmasma və qeyri- iqtisadi amillərin məhdudlaşdırılmasma yönəldilmişdir. «Azərbaycan Respublikasmda xarici ticarətin tənzimlənməsi haqqında» 6 avqust 1996-cı il tarixli fərmana 24 sentyabr 1996-cı il tarixli fərmanla edilən düzəliş və əlavələr ölkədə xarici ticarətin liberallaşdırılmasınm sistemli şəkildə tətbiqinə imkan vermişdir. Xarici ticarətin dövlət tərəfindən inzibati tənzimlənməsi əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salmmış, idxal-bcrac əməliyyatlarmı həyata keçirən subyektlərin fəaliyyəti sərbəstləşdirilmiş, strateji malların sayı 17-dən 4-ə endirilmişdir. Eləcə də, idxalı və ixracı Nazirlər Kabinetinin sərəncamı əsasmda aparılan mallarm, o cümlədən bu əməliyyatlarda müvafiq dövlət orqanlarmm rəyi alman məhsulların siyahısı beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmışdır. 12
•Azərbaycanın ÜTT-yə qoşulması yə onun perspektivləri. Azərbaycanm ÜTT-yə daxil olmasından əldə ediləcək ən mühüm nailiyyətlər. Azərbaycan mallarmm dünya ba- zarma çıxarılmasına mövcud şərtlərdən daha yaxşı şərtlərin tətbiqi. ÜTT-nin ticarət iqtisadi normalarmm Azərbaycan qanım veri çiliyində təsbit olunmasıyla ölkədə beynəlxalq investisiyalar m əlverişli cəlb olunma mühitinin yaradılması. Azərbayccmh investorlarm UTT-yə üzv olan dövlətlərdə fəaliyyət sferasmm genişləndirilməsi, milli bazarda Azərbaycan mallarmm və xidmət sahələrinin çeşidinin artırılması və rəqabət qabihyyətinin təmin olunması. Azərbaycanın dünyada beynəlxalq ticarətin bərabər hüquqlu subyekti kimi daha yaxşı tanınması, ona olan inamın etimad.
Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|