Fəsil 3: TƏHSILDƏ İKT-NIN ISTIFADƏSININ SƏMƏRƏLILIYI
3.1. Yeni və interaktiv təlim texnologiyalarında İKT-dən istifadənin
üstünlükləri, ənənəvi və interaktiv təlimin səciyyəvi xüsusiyyətləri və onların
müqaisəli təhlili
İ
nformasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə tətbiq olunarkən
onun əvəzolunmaz, yeni imkanları özünü faydalı şəkildə göstərməkdədir. Bunlar
tədris zamanı müəllim və şagird arasındakı interaktivlik, zamandan səmərəli istifadə
edilərək, vaxta qənaət, təhsil alanların daha optimal və obyektiv şəkildə
qiymətləndirilməsinin nəticəsidir.
Müasir dünyada informasiya-kommunikasiya
56
texnologiyalarının (İKT) tədrisə tətbiqi təhsilin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Artıq
təhsil müəssisələrini informasiya-kommunikasiya texnologiyaları olmadan təsəvvür
etmək mümkün deyil. Tədrisdə kompüterdən istifadə hər şeylə maraqlanan, çox və
daha dərin məlumat almağa çalışan şagird üçün informasiya mühitinin yaranmasına
kömək edir. Kompüter müəllim və şagird arasında elektron vasitəçi rolunu oynayır,
tədris prosesini daha maraqlı, rəngarəng, əyani edir, onu intensivləşdirir.Məlumdur
ki, İKT-dən istifadə etməklə müasir və interaktiv təhsil modelinin həyata keçirilməsi
məktəbin və müəllim heyətinin qarşısına yeni tələblər qoyur. Pedaqoji heyətin İKT
savadlılığını
artırmadan,
təlim-tədris
prosesinə
innovativ
yanaşmasını
formalaşdırmadan İKT-nin təhsil sisteminə səmərəli tətbiqinə nail olmaq qeyri-
mümkündür. Bütün müasir dövrün tələblərindən irəli gələn dəyişikliklərin
məktəblərdə uğurla və səmərəli tətbiq edilməsi avtomatik olaraq müəllimin də tədris
prosesinə fərqli yanaşmasını zəruri edir. Bu səbəbdən də müəllimlərin İKT
bacarıqlarına yiyələnməsi, tədris prosesində İKT bacarıqlarından pedaqoji alət kimi
istifadə etməsi artıq zəruri prosesdir.
Müasir müəllim:
1.
şagirdə öyrənmə yollarını öyrətməli, onlarda sərbəst olaraq onun üçün lazım
olan informasiyanı düzgün mənbələrdən və vaxt itkisinə yol vermədən
axtarmaq, tapılmış informasiyanı sistemləşdirmək və özü üçün daha yararlı
informasiyaları seçmək, seçilmiş informasiyaları analiz etmək və əldə edilmiş
informasiyanı özününküləşdirərək məsələyə şəxsi münasibətini bildirmək
bacarığı formalaşdırmalıdır;
2.
şagirdə özünə inam hissini aşılamalı və auditoriya qarşısında özfikirlərini
sərbəst təqdimetmə bacarığı formalaşdırmalıdır;
3.
istənilən fənnin tədrisində yuxarıda sadalananların həyata keçməsi üçün
ş
agirdləri daim yeni informasiya texnologiyalarından istifadəyə yönəltməlidir.
İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının köməyi ilə şagird informasiyanı
sərbəst əldə etməyə çalışır, onun düşüncəsi və psixoloji bacarığı inkişaf edir. Ən əsası,
ş
agird tədris prosesinin aktiv iştirakçısına çevrilir. Bununla yanaşı olaraq, kompüter
57
texnologiyalarından istifadə müəllimi şagirdlər üçün yeganə həqiqət söyləyən
informasiya mənbəyi olmaqdan azad edir, o, şagird üçün artıq əməkdaşa çevrilir. İKT-
nin tədris zamanı tətbiqi müəllim üçün də bir çox imkanlar yaratmışdır. Belə ki, o,
dərsdə vaxta qənaət edir, informasiyanı dəqiq çatdırır, müxtəlif texniki təlim
vasitələrindən eyni zamanda istifadə edir, daha böyük həcmdə informasiyanı çatdırır,
müxtəlif prosesləri, xüsusilə məktəb laboratoriyalarında həyata keçirilməsi mümkün
olmayan prosesləri modelləşdirir. Bundan başqa, informasiyanı istənilən kimi - qrafik,
cədvəl, şəkil təqdim edir, müəllimə həmkarları tərəfindən hazırlanmış metodiki
üsullardan istifadə etməyə və onların tətbiqinə kömək edir, dərsə uyğun olaraq hazır
işdən istifadə edir. Məhz bu göstəricilərə görə informasiya-kommunikasiya
texnologiyaları ilə tədris ənənəvi tədris üsulundan daha üstündür. Hazırda müəllimlər
İ
KT-nin tədrisdə tətbiqinin müsbət nəticələr verdiyini vurğulayırlar. Belə ki, yeni
texnologiyaların tədrisdə tətbiqi dərsi canlandırdığı üçün sinifdə hətta ən zəif oxuyan
ş
agird belə prosesdən kənarda qalmır. Dərsin informasiya texnologiyalarının tətbiqi
sayəsində daha maraqlı aparılması istənilən şagirdin diqqətini tədrisə yönəldir.
Məsələn, yeni elektron, interaktiv “MİMİO” qurğuları təlim-tədris prosesini yalnız
ş
agirdlər deyil, həm də müəllimlər üçün bir növ əyləncəyə çevirir. Ona görə də
yeniliklər həm təlim, həm də tərbiyə prosesinin kamilləşməsinə kömək edir.
Ümumiyyətlə, artıq kompüterlər tədricən təhsildə yalnız informatika kursunun
tədrisaləti olmaqdan çıxaraq bütövlükdə təlim-tədris kompleksinin güclü inkişaf
vasitəsinə çevrilmişdir.
İnformasiya texnologiyalarının təhsildə sistemli tətbiqi zamanı əldə edilən
nəticələr göstərir ki, informasiya texnologiyaları təhsildə mühiti tam dəyişdirir,dərs
prosesinin yeni mərhələyə qalxmasına imkan yaradır. İnformasiya kommunikasiya
texnologiyalarının geniş və hərtərəfli tətbiqi nəticəsində insan fəaliyyəti, bütövlükdə
cəmiyyət dəyişikliklərə məruz qalır, tamamilə yeni reallıqlar, dəyərlər, sosial-
psixoloji mühit formalaşır. Ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “
Ümumtəhsil məktəblərinin İKT ilə təminatı Proqramı ” bu istiqamətdə atılmış ən
ə
həmiyyətli addım olmuşdur.
58
Müasir dərsin bütün mərhələləri şagirdin maraq dairəsinə, yaş səviyyəsinə
uyğun qurulmalıdır. Müasir dərsi İKT-siz təsəvvür etmək çətindir. Müasir dərs
dedikdə, ilk növbədə, göz önündə İKT bacarıqları olan müəllim və kompüter,
proyektorla təchiz olunmuş, müasir tələblərə cavab verən sinif otağı canlanır.
İ
nformasiya və kommunikasiya vasitələrinin köməyi ilə şagirdlərdə həm intellektual
və yaradıcılıq bacarıqları, həm də müxtəlif informasiya növləri ilə işləmək
bacarıqları inkişaf edir. Müasir şəraitdə müəllimdən şagirdlərin şəxsi
keyfiyyətlərinə arxalanan üsullardan istifadə edilməsi tələb olunur.Müasir müəllim
tədris zamanı müasir tələblərə cavab verən dərs hazırlamaq üçün İKT-ni effektli
tətbiq etməlidir.Həmçinin dərsin gedişi zamanı internet resurslarından istifadəyə
üstünlük verərək şagirdləri internetdən düzgün istifadə etməklə kreativ biliklərə
yiyələnməyə sövq etməlidir.Elektron əyani metodik vəsaitlər fənn müəlliminin
resursudur, ona dərsə hazırlıq zamanı metodik kömək göstərir.Elektron dərsin
üstünlüklərindən biri də odur ki, dərsin bütün mərhələləri slaydlarda öz əksini
tapir.Bu da dərsin operativliyini ve marağını artırır. Dərs zamanı İKT-nin son
yeniliklərindən biri olan “ağıllı” lövhədən istifadə edilməsi isə şagirdlərin dərs
prosesinə diqqət və marağını artırır,onları axtarışa sövq edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, rəqəmsal tədris resursları yazılı vəziyyətdə təqdim oluna
bilməz. Əks halda onun didaktik keyfiyyəti itirilmiş olar.
Ənənəvi metodikada müəllim müəyyən bilikləri verməyə və onları tələb etməyə
vərdiş idi, lakin interaktiv tədrisin istifadəsində fərqli olaraq şagird özü əsas rol
oynayır və biliklərin mənimsənilməsinə özü yol açır. Bu da onların tədris
motivasiyasına təsir edir. Müəllim bu situasiyada aktiv köməkçi kimi çıxış edir və
onun başlıca funksiyası tədris prosesinin təşkili və stimullaşdırılmasıdır.
Təhsilin informatlaşması,yeni pedaqoji texnologiyalardan istifadə ənənəvi
təhsiliyeni çalarlarla zənginləşdirir. Ənənəvi təlimdə əks-əlaqənin həyata keçirilməsi
baxımından informasiya-qarşılıqlı əlaqə yaradılmasında 2 fəal tərəf var: öyrədən və
öyrənən. İKT əsaslı təlim prosesində isə operativ əks-əlaqə baxımından öyrədən və
öyrənənin yeni interaktiv tərəfdaşı meydana gəlir. Artıq müəllim şagird üçün
59
informasiya mənbəyi deyil.Müəllimin əks-əlaqə yaratmaq, sagirdin biliyini
qiymətləndirmək imkanı tədricən məhdudlaşır, bu imkanların bir qismi İKT
vasitələrinə transfer olunur. Bu zaman öyrədən daha çox məsləhətçi-tyutor
funksiyası daşıyır. Müəllim şagirdlərinə informasiya ötürülməsinə vaxt sərf etmir.
Tədris materialının şagirdlərə nəql edilməsi, fərdi qaydada mənimsənilmiş tədris
materiallarının onlardan qəbul edilməsi (tapşırıqların yoxlanılması, dərsin sorğusu və
s.) kimi mərhələlərə vaxt itirilmir. Qazanılan əlavə vaxt ərzində şagirdlər digər
yaradıcı məsələlərin həllinə imkan qazanırlar. Beləliklə, tədris-informativ qarşılıqlı
ə
laqənin strukturu tədricən dəyişir, informasiya - təhsil mühiti formalaşdıqca
öyrədən, öyrənən və İKT vasitələri arasında yeni səviyyəli informasiya mübadiləsi
imkanları yaranır.
Yeni pedaqoji texnologiyaların tətbiqində əsas məqsəd demokratikləşdirmə,
humanistləşdirmə, fərdiləşdirmə, inteqrasiya və humanitarlaşdırma prinsiplərini
həyata
keçirə
bilən,
müasir
tələblərə
cavab
verən
məktəblilərin
yetişdirilməsi, intellektual zənginliyə və potensial gücə malik olan nəslin
formalaşdırılmasıdır.Ölkəmizdə aparılan islahatların, təhsil quruculuğunun indiki
mərhələsində əsas diqqət qarşıya qoyulan vəzifəyə uyğun olaraq təhsilin
məzmununun yenişləşməsinə, yeni pedaqoji texnologiyalar əsasında həyata
keçirilməsinə yönəlmişdir.Qabaqcıl pedaqoqlar dünya təcrübəsinə əsaslanaraq yeni
pedaqoji texnologiyaların şəxsiyyətə yönəlmiş təlim,fəal idrak, inkişafetdirici
təlim,qabaqlayıcı təlim,təlim- tərbiyə sisteminin çevikliyi, əməkdaşlıq, dialoji təlim
prinsiplərini tədris prosesinə gətirmişlər.Pedaqoji texnologiyalardan istifadənin əsas
istiqamətləri innovasiyalarla əlaqədər biliyin, müvafiq anlayışların düzgün
mənilmsənilməsi, müasir təlim prinsipləri, təlim metodlarından öz yerində maksimum
səmərəli istifadə olunması ilə bağlıdır. Yeni pedaqoji texnologiyalardan istifadə edən
müəllimin novatorluğu, onun yenilikçi kimi dünya təcrübəsindən istifadə edərək, yeni
tədris metodları, dərs tiplərini müəyyənləşdirməsi təhsildə inkişaf üçün geniş
imkanlar yaradır. Yeni pedaqoji texnologiyalar fəal (interaktiv) təlimə əsaslanır. Fəal
təlim müəyyən olunan komponentlərlə şərtlənir. Bura fəal təlimin məzmunu,
60
metodları, öyrədici mühit,qiymətləndirmə daxildir. Fəal təlim müəllim və şagird
işgüzarlığının, şagird təfəkkürün inkişafında əsas rol oynayan təlim metodudur.
Ş
agirdlərdə inkişafedici mühitə yol açır. Tədris prosesinin səmərəsini artırır,
yeniliklərdən istifadə etməklə nəticənin əldə edilməsində köməkçi vasitə rolunu
oynayır, şagirdləri maraq və fəaliyyətə yönəldir,məqsədə çatmaqda aparıcı mövqeyə
malik olur. Dərs zamanı şagirdlərdə qazanılmış bilik və bacarıqların tətbiq edilməsi,
öz fikrini əsaslandırıb müdafiyə etməsi, sərbəst düşünmə qabiliyyətinin
formalaşdırılması təmin olunur. Şagirdlərin fəallığı, müstəqil olaraq bilikləri əldə
edib mənimsəmələri, öz qabliyyətlərinin gerçəkləşməsi və təşəbbüskarlığa cəhd
etmələri fəal təlimin əsas üstünlüklərindən sayıla bilər.
Təhsil
sistemində
aparılan
islahatlar
müasir
dərsin
məzmununun
təkmilləşdirilməsi, yeni təlim texnologiyalarının tətbiqini tələb edir. İnteraktiv təlim
metodlarından istifadə təhsilin keyfiyyətinə öz müsbət təsirini göstərir. Bu gün təlim-
tərbiyə prosesində şagirdlərə daha çox müstəqillik verilməli, öz fikirlərini sərbəst,
çəkinmədən
söyləməyə,
arzu
və
istəklərinə
müvafiq
məşğuliyyətlər seçməyə şərait yaradır. Təhsildə yeni təlim metod və
texnologiyalardan istifadə daha yüksək nəticələrin əldə edilməsinə gətirib çıxarır,
ş
agirdlərdə müstəqillik, işgüzarlıq, təfəkkür fəallığı, məsuliyyət kimi keyfiyyətlər
formalaşdırır. Yeni təlim texnologiyalarının tətbiqi ilə keçirilən müasir dərslər
ə
nənəvi dərslərdən bir çox üstün cəhətləri ilə fərqlənir.
Ə
Dostları ilə paylaş: |