“Qİda məhsullarinin texnologiyasi” kafedrasi

İnkişaf etmiş ölkələrdə 

 

 

 

Ümumi zülal istehlakı 

85,6 

89,4 

92,4 

o cümlədən heyvanat mənşəli zülal 

45,3 

50,6 

54,6 

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə 

 

 

 

Ümumi zülal istehlakı 

54,8 

61,5 

67,1 

o cümlədən heyvanat mənşəli zülal 

10,9 

14,0 

17,5 

 

Normalara görə isə adambaşına gündəlik zülal tələbatı 80-100 q hesabı ilə 50 q heyvanat mənşəli, 

30-50 q bitki mənşəli olmalıdır. 

 

Cədvəl məlumatlarından göründüyü kimi, inkişaf etmiş ölkələrdə adambaşına 

zülal istehlakı xeyli dərəcədə üstün olmuş, heyvanat mənşəli zülalların adambaşına 

gündəlik  qəbulu  isə,  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrə  nisbətən  4-5  dəfə  artıq 

olmuşdur.  Bu  ölkələrdə  qida  rasionunda  kaloriliyin  daha  aşağı  olmasını  nəzərə 

aldıqda isə göstərilən zülal defisiti daha acınacaqlı görünür. 

Zülal  çatışmazlığı  isə  insanın  fiziki  vəziyyətinin  pisləşməsinə,  əqli  və  zehni 

qabiliyyətinin zəifləməsinə, infeksion  xəstəliklərə qarşı  müqavimətin zəifləməsinə 

gətirib çıxarır. 

Beləliklə,  zülal  defisiti  nəinki  indiki  nəslə,  hətta  gələcək  nəsillərin  ölkələrdə 

inkişafına  mənfi  təsir  göstərir.  Ona  görə  də  zülal  problemi  mərkəzi  milli  və 

beynəlxalq  problem  kimi  bütün  elm  və  istehsal  aləminin  problemlərindən  hesab 

olunur. 

---

12 

 

Zülal  çatışmazlığının  həllində,  qida  məhsulları  istehsalının  texnoloji 

aspektlərinə  nəzər  saldıqda  isə,  zülal  qıtlığına  səbəb  olan  (onun  artımını 

məhdudlaşdıran)  şərtlərdən  ən  əsası  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalında  tətbiq 

edilən  texnoloji  sxemlərin  hələ  də  (min  illər  ərzində)  təxminən  eyni  qaydada 

aparılmasıdır. 

Burada  digər  səbəb  kənd  təsərrüfatı  istehsalının  mövsümiliyi  və  ərzaq 

məhsullarının pis saxlanmasıdır. Təbii olaraq, saxlanma zamanı onların itkisi 25%-

dən artıq olur. Bu məqsədlə çəkilən xərclərin bahalığı da buna mənfi təsir göstərir 

(soyuğun tətbiqi, yığım və daşıma xərcləri və s.). 

Saxlanma, emal və konservləşdirmə zamanı isə bir sıra fiziki-kimyəvi təsirlər 

altında  (qurutma,  qızdırılma,  sürətlə  dondurma,  şüalanma  və  s.),  antiseptik  və 

antioksidləşdiricilərin  işlədilməsi,  qatqıların  əlavə  edilməsi  və  s.  nəticəsində 

ərzağın  orqanoleptiki,  istehlak  xassələrinin  və  qidalıq  dəyərinin  mənfi  istiqamətə 

dəyişilməsinə səbəb olur. Başqa sözlə, keyfiyyət də aşağı düşür.  

Bir  də  onu  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  istər  heyvanat  ərzağı,  istərsə  də  bitki 

xammalı ümumilikdə qeyri-standart məhsullardır. 

Belə  bir  qeyri-standartlıq  isə  məhsulun  emalını,  saxlanmasını,  təkrar  emalını 

bahalaşdırır və xərcləri artırır, əl əməyinin tətbiqini artırır. 

Başqa sözlə, ənənəvi (mövcud) istehsal metodları qida məhsullarından itkinin 

çoxaldılmasına  səbəb  olur.  Orqanizmin  bioloji  tələbatının  ödənilməsi  baxımından 

isə bu tullantılar çox zaman məhsulun özündən qiymətli sayılırlar. 

Məsələn,  bitki  yağları,  kərə  yağı,  pendir,  nişasta  istehsalında  zülalla  zəngin 

məhsullar  tullantı  kimi  (cecə,  zərdab  və  s.)  daha  çox  olur.  Əksər  hallarda  bu 

məhsul  tullantıları  heç  yem  kimi  istifadəyə  də  yaramırlar,  texniki  məqsədlərə 

yönəldilirlər. 

Ənənəvi  istehsalın  digər  bir  xarakterik  xüsusiyyəti  istehlakla  əlaqədar  qida 

zəncirinin  çoxsəviyyəli  olmasıdır.  Bu  üsulda  bitki  zülallarının  yalnız  bir  hissəsi 

---

13 

 

qida ilə xammal kimi qəbul edilir, digər çox hissəsi isə birbaşa olmayan metodlarla 

emala uğradılır. Başqa sözlə, bitkiçilik → heyvandarlıq → qida məhsulu zənciri ilə 

ərzaq  istehsalı  çoxlu  itkilərə  gətirib  çıxarır.  Bu  halda  isə  zülalın  95%  itirilməsi, 

karbohidratların 100%-ə qədər itkisinə gətirib çıxarır. 

Heyvanat  mənşəli  məhsullar  istehsalında  yem  zülallarının  konversiya 

olunması üzrə məlumatları aşağıdakı cədvəl məlumatlarından görmək olar: 

Cədvəl 2