T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

4.4.4.5
 
Özel Kibarlık Đfadesi              
         DUDEN  Grammatik’e  (2009:  520-521)    göre,  dilek  kipi  (Konjunktiv  II)  aynı 
zamanda mesafeli kibarlık biçimi olarak  da kullanılır. Kiplik fiiller,  özel bir kibarlık 
ifadesi (Ausdruck besonderer Höflichkeit) anlamsal ulamında  dilek kipinde kullanılır. 
Genel olarak kiplik fiiller, dilek kipi II (Konjunktiv II) olarak bu anlamı yansıtırlar.   
                 1) Dürfte ich Sie etwas fragen? 
 Size bir şey sorabilir miydim?/sorabilir miyim/sormam mümkün müydü? 
                  2) Könnten Sie mir helfen? 
 Bana yardım eder miydiniz?/edebilir misiniz/edebilir miydiniz? 
           Mögen  fiilinin   dilek  kipi   olarak   ifadesi   olan  ”möchten”   ile  bir şey  
aşağıdaki örnekteki gibi kibarca istenir.  
                  3) Ich möchte  ein Glas Tee.  
Bir bardak çay istiyorum. 
 

---

 
266 
         4)    “Ich wäre Ihnen dankbar, wenn Sie mir behilflich sein könnten, ein  
                  Zimmer für  sie zu finden.”  (BÖLL; 2006: 14) 
               “Bana yardımcı olur da  kendisi  için  bir  oda  bulabilirseniz  size  çok  
                müteşekkir  olurum.” (SELĐMOĞLU, 1998: 16)    
 
           Yukarıdaki  4)  nolu  Almanca  metinde  [könnten],  dilek  kipindedir  (Konjunktiv 
II).  Cümle  yapısı  dilek-şart  yan  cümle  içerir.  Bu  kiplik  fiil  için  verilen    [olur  da] 
karşılığı,    kiplik  fiildeki  dilek-şart  anlamını  içermemektedir.  Aşağıdaki  cümlede 
zu+Infinitiv  yan  cümle,  wenn  koşul  cümlesine  anlamsal  olarak  bağlanarak,  hemen 
ardından  temel  cümle  anlamı  verilmelidir.  Bu  ifade,      [-AbĐl]  biçimbirimi  ile  birlikte 
kiplik anlamı daha açık belirtmektedir.  Bu bağlamda aşağıdaki cümle önerilebilir: 
           “Bana kendisi için bir oda bulmak konusunda yardımcı olabilirseniz, size çok  
            müteşekkir  olurdum.” 
           “[-sE]  biçimbirimi  genellikle  birden  çok  önermeyi  bir  koşulla  birbirine 
bağlayan dilek-koşul kipi biçimbirimidir.”(AKSAN, 2009: 190-191) Yukarıda önerilen 
Türkçe karşılıkta [-sE] biçimbirimi bu anlamı içerir.                                                          
           Bu  kategoride  dilek  kipi  Konjunktiv’in  kullanılması  daha  da  kibar  bir  anlatım 
tarzıdır,  yüksek  üsluptur,  aynı  soruların  haber  kipi  ile  yöneltilmesinde  de  elbette  ki 
nezaket biçimi  vardır, ama Konjunktiv II daha dikkatli , daha nazik ve kibar anlatım 
biçimidir.  Mesafeli  (distanziert),  ölçülü  ifade  tarzıdır.  Örn.  dikkatli  davet  ve  çağrıda  
müsste/sollte birbiri yerine kullanılabilir, aynı şekilde dolaylı anlatım (indirekte Rede) 
biçimlerinde de solle/müsse normal bir dolaylı anlatımı ifade eder.  Möge   daha kibar  
dolaylı  anlatımlarda  kullanılır.  Buradan  sollen-müssen  fiillerinin  birbirine  bazı 
kategorilerde  yakın  anlamda  oldukları    sonucunu  çıkarabiliriz.  Bu  aynı  zamanda 

---

 
267 
möchte-wollte  örneğinde  de  vardır.  Ama  burada  anlamsal  bir  nüans  söz  konusudur. 
Möchte ile istenilen bir şeyde bu istemin bir dilek ve arzu olduğu, wollte ile istemin de 
kararlı  bir  istek  olduğu  anlaşılır.  Bazı  bağlamlarda  bu  anlamsal  yakınlık  können-
dürfen  arasında  da  söz  konusudur.  Örn.  izin  istemlerinde  können,  dürfen  yerine 
kullanılabilir.  Dürfen’deki  izin  daha  kibar  ve    nazik  bir  biçimdir.  Können  ile  izin 
istemleri  ise  genelde  yakın  arkadaştan  izin  isterken,  mesafeli  olmayan  ifade 
biçimlerinde  ya  da  çarşı,  mağaza  gibi  ortamlarda  söz  konusudur.  Aynı  şekilde 
Türkçede  de  istemek-talep  etmek  ve  arzu  etmek,  dilemek  arasında  nüans  vardır. 
Đ
stemek-talep etmek daha kesin, kararlı ve   bazen de resmi ifadelerde kullanılır. Örn. 
daha  nazik  bir  şekilde  [Soru    sorabilir  miydim?  Soru  sormam  mümkün  mü?]  gibi  
ifadeleri kullanırız.  
 
         Türkçede  gereklilik-zorunluluk  kipsel  olarak  dilbilgisel  ifade  araçlarıyla  tam 
olarak  ayrılmadığı  için  [gerek,  lâzım,  şart]  gibi  sözcüksel  birimler  birbiri  yerine 
kullanılır. Ama [mecbur, mecburi, zaruri, elzem, zorunlu, zorunda] gibi ifadeler genel 
olarak zorunluluk ifade eder ve müssen fiilinin anlatımında kullanılır.  
 
           Almancada  dilek  ve  temennileri,  dilek  kipi  (Konjunktiv  I)  olarak  anlatım 
oldukça azdır. Yalnızca mögen ve wollen fiilleri bunu ifade eder. Türkçede bu bağlamı 
ifade etmek için istek kipi  biçimbirimi [-A] kullanılır.  
 
           Tavsiye  ve  sitem  anlamlarında  sollte/müsste  anlamsal  olarak  birbirine  yakındır 
ve bu bağlamda tavsiyelerde könnte de kullanılabilir. Türkçede bu anlamsal bağlamları 
ifade   eden   zengin   sözcüksel   birim   ve   biçimbirimler   vardır.   Örn.  [ -mAlIsIn,  

---

 
268 
-mAmAlIsIn,    -mAlIyDIn,   -EbĐlĐrsĐn,   -EbĐlĐrdĐn,   -mAn  gerekli, -mAmAn   gerekli, 
lâzım, şart], vb. 
           Zan  ve  tahmin  anlamında  müssen  en  kuvvetli  tahmini,  emin  olmayı,  dürfen 
kuvvetli  tahmini,  können  orta  düzeyde  bir  emin  olmayı,  mögen  ise  zayıf  bir  tahmini 
dile  getirir.  Bu  anlamları  genelde  Türkçede  [-mXş  olmalı,  -mXşmXş,  -mXş    olması 
muhtemel,  olası],  vb.  birimlerle  ifade  ederiz.  Türkçede  kiplik  sözcüklerle    örn. 
kuvvetle  muhtemel,  olası  güçlü  tahminleri;  herhalde,  belki  ile  orta  düzey  tahminleri; 
sanırım, galiba  ile de zayıf tahminleri ifade ederiz. Bu tahmin ve olasılıkların dilimize 
aktarılmasında  bunlara  dikkat  edilmesi  önerilebilir.  Ama  yine  de  Almancada  ve 
Türkçede  bu  husus  tahmin  ve  olasılık  içeren  kiplik  sözcükler  bazında  tam  olarak 
dilbilgisel  olarak  ayrımlanmamış  ve  kesin  anlamsal  ifade  araçlarıyla  ayırt 
edilmemiştir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
269