Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

D Ö R D Ü N C Ü   B Ö L Ü M Ü N   S O N U

---

5
Zihin Gücü veya İnsanın Hürlüğü Üzerine
En sonra, hürriyete veya ona götüren yola ulaşma tarzının söz konusu 
olduğu  Etika’nın  başka  bir  bölümüne  geçiyorum.  Orada  ben,  asıl  Aklın 
duygulanışlara  karşı  ne  yapabildiğini  ve  sonra  Ruh  hürriyeti  veya  üstün 
mutluluğun ne olduğunu göstererek Aklın gücünü inceleyeceğim; onunla 
biz bilgenin güç bakımından bilgisiz insana ne kadar üstün olduğunu göre­
ceğiz. Zihni kendi yetkinliğine ve bu yetkinliğe götüren yola doğru ilerlet­
me tarzına gelince, bunlar ve ayrıca Bedeni kendi fonksiyonlarını elverişli 
olarak  yapabileceği  tarzda  tetkik  etme  sanatı  bu  kitaba  ait  olmayan  şey­
lerdir; bu son soru tıbba, ötekisi mantığa aittir. Burada, söylemiş olduğum 
gibi,  onu  yalnız  Ruh  gücü,  yani  Akıl  bakımından  tetkik  edeceğim  ve  her 
şeyden önce onun duygulanışları azaltmak, onları yöneltmek için bu duy­
gulanışlar üzerinde ne kadar egemenliği olduğu ve ne türlü bir egemenliği 
olduğunu göstereceğim. Bizim gerçi onlar üzerinde, daha önce göstermiş 
olduğum gibi, mutlak bir egemenliğimiz yoktur. Stoalılar, gerçekten, onla­
rın  mutlak  olarak  bizim  irademize  bağlı  olduğu  ve  onlara  mutlak  olarak 
emredebileceğimizi zannettiler. Kendi ilkeleri değil, deneyin bu bakımdan 
ileri  sürdüğü  itirazlar  duygulanışları  azaltmak  ve  yöneltmek  için  sabırlı 
bir egzersiz ve uzun bir incelemenin gerektiğini kabul etmeye onları zorla­
mıştır. Onlardan birisi, eğer anılarım
1
 beni aldatmıyorsa, iki köpek örneği
1) Hatıralarım.

---

264 ETİKA
ile  bunu  göstermeye  çalışmıştır  ki,  bu  köpeklerden  biri  ev  köpeği,  öteki 
av köpeğidir; bu zat diyor ki, egzersiz ile ev köpeği avlanmaya alıştırılabilir, 
av köpeği ise, tersine, yine egzersizle tavşanları kovalamaktan vazgeçirti­
lebilir.  Bu  sanı  Descartes’ta  büyük  rağbet  bulacaktı.  Çünkü  o  Ruh  ya  da 
Düşüncenin,  başlıca,  beynin  bir  kısmında  yani  pinéale  denilen  küçük 
guddede yerleşmiş olduğunu kabul ediyor; bu gudde yardımıyla Ruh, Be­
dende uyandırılmış bütün hareketlerin ve dış objelerin duyumunu alır ve 
kendi  istediği  için  çeşitli  yönlere  doğru  onu  hareket  ettirebilir.  Bu  küçük 
gudde ona göre beynin ortasında o suretle asılıdır ki hayvani ruhların
2
 en 
küçük  hareketi  ile  kımıldayabilir.  Ayrıca,  beynin  ortasına  asılı  olan  bu 
gudde,  onun  için  hayvani  ruhlardan  ne  kadar  çeşitli  darbelere  uğrarsa  o 
kadar  çeşitli  durumlar  alır  ve  bundan  başka  hayvani  ruhları  ona  doğru 
iten ne kadar çeşitte dış obje varsa o kadar çeşitte izler alır; böylece, eğer 
gudde sonradan onu farklı olarak kımıldatan Ruhun iradesiyle, farklı ola­
rak  harekete  geçen  hayvani  ruhların  etkisi  altında  önceden  almış  olduğu 
şu veya bu durumu almış bulunursa, gudde aynı durumu aldığı zaman itilmiş 
olduğu  aynı  tarzda  onları  itecek  ve  yöneltecektir.  Bundan  başka  Ruhun 
her iradesi Tabiat tarafından guddenin belirli bir hareketi ile birleştirilmiş­
tir.  Diyelim,  uzaktaki  bir  objeye  bakma  iradesine  sahipsek,  bu  irade  göz 
kapaklarının  açılması  şeklinde  meydana  çıkacaktır;  fakat  eğer  yalnız  göz 
kapağının  açılması  gerektiği  düşüncesine  sahip  isek,  onun  iradesinin  ol­
ması  hiçbir  işe  yaramayacaktır.  Çünkü,  Tabiat  hayvani  ruhları  görme 
sinirine  doğru  göz  kapağını  açmak  veya  büzmek  için  elverişli  bir  tarzda 
itmeye  yarayan  gudde  hareketini  onu  geliştirmek,  açmak  ya  da  büzmek 
iradesine bağlamamıştır, fakat yalnız uzak ve yakın objelere bakmak irade­
sine  bağlamıştır.  En  sonra,  pinéale  guddenin  her  hareketi  Tabiat  tarafın­
dan,  teşkil  ettiğimiz  düşünceler  arasındaki  filân  tekil  düşünceye  hayatın 
başında  bağlanmış  görünüyorsa,  bunun  birlikte,  yeti  kazanma  (Habitude) 
gücü yardımıyla
3
 başkalarına da bağlanabilir; Ruhun duygulanışlarına dair 
birinci  bölümün  50’nci  maddesinde  bunu  kanıtlamaya  çalıştık.  Buradan
2)