Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik

192-mashq. 
Uyga vazifa. Yiltiradi, keltiradi, suvsiradi, kulimsira-
di, suvsa, borsa so‘zlarini qismlarga ajrating, fe’l yasovchi va shakl
yasovchi qo‘shimchalarni izohlang, ular ishtirokida gaplar tuzing.
1-t o p s h i r i q . Berilgan so‘zlarni tarkibiy qismlarga ajrating.
O‘yna, qiyna, sana, yasha, ata, pasay, susay.
2-t o p s h i r i q . Yuqoridagi so‘zlarda yasovchi qo‘shimcha
qo‘shilgandan so‘ng asosda qanday o‘zgarish ro‘y berganligini ayting.
3-t o p s h i r i q . Berilgan so‘zlarning qanday talaffuz qilinishi va
imlosiga e’tibor bering.
Gurulla, g‘uvulla, uvulla.
BILIB OLING. 
Fe’l yasovchi -a qo‘shimchasi o‘yin,
qiyin kabi ikki bo‘g‘inli so‘zlarga qo‘shilganda, bu
so‘zlarning ikkinchi bo‘g‘inidagi i unlisi talaffuzda tushib
qoladi va shunday yoziladi.
Fe’l yasovchi -ay qo‘shimchasi past, sust so‘zlariga
qo‘shilganda, bu so‘zlar oxiridagi t talaffuzda tushib qoladi
va shunday yoziladi.
-illa qo‘shimchasi tarkibida u unlisi yo v undoshi
bo‘lgan bir bo‘g‘inli so‘zlarga qo‘shilganda, -ulla tarzida
aytiladi va shu holda yoziladi.
193-mashq.
Gaplarni ko‘chiring. -illa qo‘shimchasining aytilishi
va yozilishiga diqqat qiling.
1. Yuragim hayajondan gupullab uradi. (Said Ahmad)
2. Pastda esa odamni oqizadigan katta suv xarsanglarga bosh
urib shovullab oqyapti. (P. Qodirov) 3. Hamma yoq jim. Faqat
pashsha g‘ing‘illaydi, bemor inqillaydi. (Abdulla Qahhor) 4. Ma-
hallamizdagi o‘rtoqlarim ham otlarini lo‘killatib kelib qoldilar.
(Abdulla Qodiriy)
AYRIM FE’L YASOVCHI
QO‘SHIMCHALAR IMLOSI

---

77
194-mashq. 
Yasama fe’llarni toping, ularni asos va qo‘shimchalarga
ajrating. Asosda sodir bo‘layotgan tovush o‘zgarishlarini belgilang.
Hovlining yarmigacha ariq tortib ekilgan qulupnay push-
talari orasida suv yaltiraydi...
Ichkarida chaqaloq yig‘ladi. Beshikning g‘ichirlagani eshitil-
di. Bola xuddi shuni kutib turganday, battar yig‘lay boshladi...
Shoikrom uxladimi, yo‘qmi, bilolmadi. Bir mahal bola
yig‘ladimi yo tashqarida shamolning guvullashi aralash dahshat-
li bir faryod qulog‘iga kirdimi, anglay olmay qoldi...
(O‘. Hoshimov)
195-mashq. 
Ajratib ko‘rsatilgan fe’llarni asos va qo‘shimchalarga
ajrating. Fe’l yasovchi qo‘shimchalarning aytilishi va yozilishiga diqqat
qiling.
Devor bo‘ylab yuksalgan daraxtlarning tepasida yirik-yirik
oshqovoqlar quyoshning so‘nggi shu’lalari bilan oltinlanardi.
Komila bir chekkada g‘uj-g‘uj ochilgan atirgulni hidlab, osh-
xonaga qaytdi, chaqqonlik bilan sabzi to‘g‘rayotgan Sharofat-
bibi yonida u-bu to‘g‘risida gaplashdi...
Dalada mashinalar ko‘paymoqda. O‘g‘it solishni ham ma-
shinaga yukladik. Dehqonchilik mashinalari yana-yana yaxshi-
lanaverdi. (Oybek)
1. Qaysi qo‘shimchalar qo‘shilganda asosda tovush
o‘zgarishi yuz beradi?
2. -illa qo‘shimchasining aytilishi va imlosi haqida ga-
pirib bering.
3. -ay qo‘shimchasi qaysi so‘zlardan fe’l yasaydi?
4. -a qo‘shimchasi qaysi so‘zlarga qo‘shilganda asosda to-
vush o‘zgarishi bo‘ladi?