Cəfərova Gülbahar Şahin qızı (magistrantın s a. a. )

İşinin həcmi və quruluşu:Dissertasiya işi giriş,3 fəsildən,nəticə və təkliflərdən və 
29 fərqli adda ədəbiyyat siyahisindən ibarətdir. 

---

7 
I. FƏSİL. NƏZƏRİ İCMAL 
1.1. Yeməkxana təyinatlı metal qabların istehsalında istifadə olunan ərintilərin 
növlərinin xarakteristikası. 
Metal və ərintiləri müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunan materiallardır. 
Bunlardan 
kənd 
təsərrüfatı 
məmulatlar,alətlər,məişət 
avadanlıqlarının 
və 
hissələri,yeməkxana məmulatlar və başqa səhələrdə istifadə olunur. Hər bir ölkənin 
iqtisadi inkişafında metallardan istehsal və istehlak əsasə yer tutur. Rusiya metal 
istehsalında qabaqcıl mövqeydə durur. İlk dəfə XVIII əsrdə V. M. Lomonosov 
metallara aid ilk dərs vəsaiti tərtib edir. Həmin dövürdə bu vəsait, gənc nəslin 
inkişafında böyük rol oynayır. Sonralar 1831-ci ildə rus alimi N. P. Anosov 
“metalloqrafik mikroskop”adlanan böyüdücü alət tərtib edərək,metalların daxili 
quruluşunu öyrənərək,metalların alınması texnologiyasına yiyələnir. 1868-ci ildə K. 
D. Çernov metallar üzərində tədqiqat apararaq,onları yüksək temperaturda qızdırdıqda 
və aşağı temperaturda soyutduqda daxili quruluşunda dəyişikliyin əmələ gəldiyinin 
fərqinə varır. O,bununla da faza dəyişikliyi nəzəriyyəsinin əsasını qoydu
[1]. 
Metal qablar metallardan və onların ərintilərindən tamamilə ibarət və ya digər 
materiallarla birlikdə hazırlanmış məmulatlardır. Metallar - yüksək elektrik və istilik 
keçiriciliyi, elektromaqnit dalğalarını əks etdirmək qabiliyyəti ilə deformasiya olunan 
maddələr. Xüsusi bir "metal" parıltısına malik, qeyri-şəffafdır. Bütün metallar 
təyinatına görə; qara metallar və əlvan metallara bölünürlər. Qara metallara dəmir və 
onun ərintiləri olan polad, çuqun aiddir. İstifadə xarakterinə görə ən çox qara 
metallardan istifadə olunur. Qara metallar geniş istifadəsi həm onların Yer qabığında 
çox yayılmaları, həm iqtisadi xeyir vermələri, həm də onlardan hazırlanan 
məmulatların mexaniki cəhətdən daha davamlı olmalarıdır. Qara metallardan olan 

---

8 
dəmirin karbonla ərintisi geniş yayılmışdır. Karbonun %-lə miqdarından asılı olaraq 
alınan ərintilər çuqun və polada ayrılır
[1]. 
Dəmir (texniki cəhətdən təmiz) – Dəmir dövri sisteminin VIII qrupunun D. 
Mendeleyevin atom nömrəli 26 və atom kütləsi 55. 85 olan kimyəvi elementidir. Acıq 
boz rənglidir. Ən saf dəmirin ərimə nöqtəsi - 1534 ° C, qaynama nöqtəsi -3200 ° C, 
sıxlığı - 7. 8 q / sm3. Dəmir maqnit xüsusiyyətlərinə malikdir. Karbonlu ən çox 
istifadə edilən ərintilər dəmir və poladdır. Çuqundakı karbon miqdarı 2% ilə 6. 67% 
arasında dəyişir, çeliklerde ise 0. 006 ilə 2% arasında dəyişir. 99. 8 - 99. 9% saf dəmir 
və 0. 1 - 0. 2% qarışıqları özündə birləşdirir. Yer qabığında yayılmasına görə 
alüminiumdan sonra metallar arasında üstünlük təşkil edir.Dəmir əsaslı ərintilər 
gücü,süni qidalandırıcılığı, istənilən formanın asanlıqla alınması xüsusiyyətinə 
malikdir.
Bəzi elementlər ilə qatı məhlul qarışığı əmələ gətirir: metallarla - karbon, azot və 
hidrogen - qatı penetrasiya həlləri ilə qatı substitusiya qarışıq əmələ gətirir. Dəmir ilə 
karbonlu ərintilərin asta soyudulması zamanı aşağıdakı birləşmələr yaranır:autenit, 
sementit, ferrit və perlit. Sadalananlardan ferrit tərkibcə dəmirə ən yaxın olandır.
Autentitdə isə dəmirin tərkibində olan karbon, bərk məhlul halında olur. Autentit 
7231° C dərəcədə əmələ gəlir.
Sementit-karbonla, dəmirin əmələ gətirdiyi kimyəvi birləşmə olmaqla, kövrək və 
eyni zamanda bərkdir.
Perlit. Tərkibində karbonun miqdarı 0, 9% və Brinellə görə bərkliyi 190-200 
kqc/
𝑚𝑚
2
-dir. Əsası ferlit ilə sementinin qarışığından əmələ gəlmişdir. Reduksiya 
metodu ilə dəmir filizindən alınır. Filizli dəmirin tərkibi Fe3O4 tərkibli olur.
Dəmir və ərintilərindən hazırlanan məmulatların tərkində dəmirlə yanaşı P, S, Mn, 
Silikon və s. elementlər vardır. Bu elementlər metala mənfi və müsbət təsirlər 
göstərir.