Cəfərova Gülbahar Şahin qızı (magistrantın s a. a. )

Kükürd. Kükürd məmulatlara vurulduqda, kövrəklik artır və dəmirdə ləkələr 
yaranır.

---

9 
Manqan. Çuqundakı manqanların tərkibi ümumiyyətlə 0, 4 - 1, 3% təşkil edir. 
Materialın sərtliyini artırır. Həmçinin mangan metala yüksək temperaturda 
davamlılığı üçün vurulur[1,2]. 
Silikon. Çuqundakı silikon tərkibi 0, 4% -dən 4, 5% -ə qədər dəyişir. 0, 4% -dən 
çox olmamalıdır. Silikon məmulatın mexaniki xassələrini yüksəldir.
Oksigen. Poladın tərkibində oksigen 0, 06%-dən çox olmamalıdır.
Fosfor. Poladın tərkibində 0, 4%--dən 0, 7%-ə qədər aralığında dəyişir.
Dəmirağ və bozdəmirlərə bölünür. Boz dəmirdə demək olar ki, bütün karbon grafit 
inkluziyalar şəklindədir. 4. 0% -ə qədər olan karbon tərkibli boz dəmir hesab edirlir. 
Bozlu dəmir yaxşı axıcılıq qabiliyyətinə malikdir. Dəmirin tərkibində 0, 2%-dən çox 
olmayan qarışıq olarsa təmiz dəmir adlanır. Ən təmiz sayılan İsveç dəmirinin 
tərkibində 0, 022% Silisium, 0, 04% Karbon, 0, 081% Manqan, 0, 005% Azot, 0, 
040% Puvidium və ümumilikdə 0, 190% əlavə də qarışıqlar vardır.
Polad-dəmirlə, karbonun ərintisindən ibarət olmaqla, tərkibində 2%-ə qədər olur. 
Polad özünə məxsus xassələri ilə fərqlənir. Polad öz möhkəmliyi, bərkliyi, 
müqavimətə davamlılığı ilə seçilir. Poladı metaldöymə dəzgahlarında döyməklə 
asalıqla yaymaq, formaya salmaq, təkrar yüksək istiliklə əridib yenidən forma vermək 
mümkündür. Lakin ondan hazırlanan qablar oda davamlı, möhkəm olurlar.
Çuqun-çuqun isə dəmirin tərkibində karbonun miqdarı 2%-dən çox olan ərintidir. 
Ən geniş yayılmış çuqun məmulatların tərkibində 2, 6%-3, 7% karbon-dəmir ərintisi 
olur. Çuqunun tərkibində fosfor və kükürd zərərli qarışıq olmaqla bərabər, 
keyfiyyətini də 10-15% aşağı salır. Çuqunun tərkibidə silisiumun olması onu 
mexaniki cəhətdən bərk və möhkəm edir. Tərkibində 1, 4-3, 8% olur.Çuqun poladla 
müqayisədə daha zərif, kövrək, demək olar ki, qaynaq üçün yararsız hesab olunur. 
Lakin yaxşı tökmə qabiliyyəti var. Buna görə çuqunu tökmə üsulu ilə alırlar.
Əlvan metallar qara metallara nisbətən az istifadə olunur. Əlvan metallar həm 
təbiətdə az tapılır, həm də əlvan metalların bəzı mümayəndələri qiymətli hesab edilir. 

---

10 
Həmçinin əlvan metalları filizdən ayırma prosesi mürəkkəb prosesdir. Və bu proses 
baha başa gəlir[3]. 
Əlvan metallar aşağıdakı kimi təsnif olunur: 
Yüngül əlvan metallar. Bunlara titan, litium, berilium maqnezium, alüminium və s. 
aiddir. Yüngül olmalarının səbəbi sıxlıqlarının az olmalarıdır.
Asanlıqla əriyən əlvan metallar. Aşağı ərimə temperaturlarına malik olan bu 
metallara qalay, qurğuşun, civə, sink və s. aiddir.
Çətin əriyən əlvan metalların ərimə temperaturu yüksəkdir. Volfram, molibden, 
tantal, vanadium və s. çətin əriyən metallara aiddir.
Nadir əlvan metallar təbiətdə çox az tapılır və qiymətli metallar sayılır, həmçinin 
korroziyaya davamlıdırlar. Qızıl, gümüş, platin metalları bu qrupa aiddir.
Atom texnikasında istifadə edilən metallara uran metalları aiddir.
İttrium, skandium, lantanoid və lantan (lantanoidlər) metalları isə aşkar kimi əlavə 
edilir.
Yeməkxana təyinatlı malların istehsalında yüngül əlvan metallardan alüminium 
(Al), asan əriyən əlvan metallardan mis (Cu) geniş istifadə edirlir.
Alüminium-Təmiz alüminium gümüşü-ağ, yüngül (sıxlığı 2, 7 g / sm3), yumşaq, 
sürtünməz, metaldir. Ərimə nöqtəsi 660 C-dir. Alüminium yüksək elektrik və istilik 
keçiriciliyinə (37, 6 Om) malik metaldır. Alüminium korroziyaya davamlı metaldır.
Alüminium təbiətdə digər metallar arasında ilk sırada yer alır. Aşağı xüsusi çəkisi, 
havada dəyişiklik, yüngüllük, güc və digər xüsusiyyətlərə görə alüminium ərintiləri 
geniş şəkildə istifadə olunur.
Alüminium ərintiləri ilə qatılaşdırma düraluminium adlanır. Alüminiumdan əlavə, 
mis, maqnezium, manqan və dəmirdən ibarət olan çoxmərtəbəli ərintilərdir.
İstehlak mallarının istehsalında böyük istifadə silikon adlanan alüminium-silikon 
ərintilərindənistifadə olunur.
Mis- Mis, 8, 92 q / sm
3
sıxlığa malik olan qırmızı-qəhvəyi rənglı asan əriyən 
metaldır. Ərimə temperaturu 10830° C-dir. İstilik və elektrik keçiriciliyi yüksəkdir. 

---

11 
Həmçinin korroziyaya da davamlıdır. Mis yer qabığının təqribən 0, 01% təşkil edir. 
Saf halda çox az təsadüf edilir. Əsasən filizlərdən alınır. Filizlərin tərkibində misdən 
başqa, gümüş, qızıl, qurğuşun və başqa metalllar da olur. Mis ərintilərinə bürünc, 
nikkel, pirinç aiddir. Pirinç-mis sink ərintisinin qarışığından ibarətdir. Pirinç, metal və 
digər məhsullardan hazırlanan çarxlar, borular, qablar istehsalı üçün istifadə edilir 
həmçinin, texnologiyanın bütün sahələrində istifadə olunur.[3,4] 
Melixor (80% mis və 20% nikkel) əhəmiyyətli dərəcədə yüksək keyfiyyətli qablar, 
bıçaq-çəngəl və s. məmulatları istehsal etmək üçün istifadə olunur. 
Nümunəvi gümüş (65% mis, 20% nikkel, 15% sink) qab, sənət əşyaları, bıçaq-
çəngəl istehsalı, eləcə alət istehsalı üçün istifadə olunur. 
Nikkel-8. 9 g / cm3 sıxlığı olan, gümüşü-ağ metal, parlaq, odadavamlı (ərimə 
nöqtəsi 1455 ° C) metaldır. Yüksək korroziya müqavimətinə malikdir. Qoruyucu və 
dekorativ örtüklər, habelə ərintilərin istehsalı üçün istifadə olunur. 
Xrom parlaq, çox ağır, odadavamlı (eritmə nöqtəsi 1950 ° C), 7. 14 g / sm3 sıxlığı 
olan bir metaldır. Atmosferə korroziyaya davamlıdır. 
Sink- Sink açıq havada korroziyaya davam edən boz rəngli bir metaldir. 7. 14 g / 
sm3 sıxlığı və ərimə temperaturu 419. 4°C. Otaq temperaturunda metal çox kövrəkdir. 
Korroziyaya davamlılığı ilə fərqlənir. Əsasən dekorativ əşyaların, qaşıq-çəngəl 
dəstlərinin hazırlanmasında istifadə olunur.