N. M. AĞABƏyli

Kalsit  yaxud əhəng şpatı (CaCO
3
) litosferada ən çox yayılmış 
minerallardan biridir. Həqiqi sıxlığı 2600

2800 kq/m
3
, bərkliyi isə 3-
dür. Laylara ayrılması üç istiqamətdədir. Şəffaf yaxud ağ rəngdə olur. 
Kalsitin tərkibində qatışıqlar olduqda onun rəngi çəhrayı, göy, sarı, 
qonur və s. rəngdə olur. Suda az həll olur ( 1l suda 0,03 q). 
Tərkibində aqressiv karbon qazı (CO
2
) olan suda isə kalsit çox həll 
olur, çünki bu halda sönmüş əhəng [Ca(OH)
2
] əmələ gəlir ki, bu da 
CaCO
3
-ə nisbətən suda 100 dəfə artıq həll olur. Kalsitin əsas 
diaqnostik əlaməti onun 10%-li HCl turşusu məhlulunda intensiv 
surətdə qaynamaqla həll olmasıdır. 
Maqnezit (MgCO
3
) kalsitdən ağır və bərkdir. Təbiətdə az ta-
pılır. Rəngi ağ, boz və sarıdır. Həqiqi sıxlığı 2900

3100 kq/m
3
, bərk-
liyi isə 4

4,5-dir. Soyuq turşularla, demək olar ki, reaksiyaya girmir. 
Lakin qızdırılmış xlorid turşusunda həll olur. Odadavamlı materiallar 
və yapışdırıcı maddələr istehsalında istifadə olunur.
Dolomit (CaSO
3

MgCO
3
) fiziki xassələri etibarı ilə kalsitə 
yaxındır, lakin kalsitdən möhkəm və bərk olub, suda az həll olur. 
Şəffaf yaxud ağ, çox vaxt sarımtıl çalarlı mineraldır. Həqiqi sıxlığı 
2900

3100 kq/m
3
, bərkliyi isə 3,5

4-dür. O, 10%-li HCl məhlulunda 
toz halında olduqda, yaxud HCl qızdırıldıqda həll olur. Odadavamlı 
materialların və yapışdırıcı maddələrin istehsalında xammal kimi 
istifadə olunur. Dolomitdən inşaat daşı və beton üçün qırmadaş da 
hazırlanır. 

---

28 
28 
Sulfatlar qrupu 
Bu qrupdan olan minerallardan ən çox yayılanı gips və anhid-
ritdir. Onlar çöküntü süxurlarının tərkibində olur. 
Gips (CaSO
4

2H
2
O) kristal quruluşludur, bəzən xırda dənəli 
olur. Rəngi ağdır. Tərkibində mexaniki qatışıqlar olan gips göy, sarı 
və ya qırmızı rəngdə olur. Bəzən şəffaf gipsə rast gəlmək də müm-
kündür. Həqiqi sıxlığı 2300 kq/m
3
, bərkliyi isə 1,5-dir. Gips suda nis-
bətən yaxşı (kalsitdən 75 dəfə çox) həll olur. Gipsdən gips yapışdırıcı 
maddələrin, portlandsementin və digər yapışdırıcıların istehsalında 
istifadə edilir.
Anhidrit (CaSO
4
) xarici görünüşcə gipsə oxşayır. Rəngi ağ-
qırmızımtıl və ya göyümtül olur. Anhidrit laylar və damarlar şəklində 
gips və ya daş duz ilə birlikdə təsadüf olunur.Suyun uzunmüddətli 
təsiri zamanı anhidrit gips daşına keçərək həcmini 30%-ə qədər artırır. 
Həqiqi sıxlığı 2800

3000 kq/m
3
, bərkliyi isə 3,5-dir. Anhidritdən ya-
pışdırıcı maddələrin istehsalında istifadə edilir.