Namuna
1 – guruh
2 – guruh
Bir chimdim
Bir shingil
Boshiga ko‘tarmoq
Shovqin solmoq
Boshiga yetmoq
Boshini yemoq
Bo‘yniga olmoq
Zimmasiga olmoq
Dabdalasi chiqdi
Abjag‘i chiqdi
Dimog‘i chog‘ bo‘ldi
Ko‘ngli ochildi
Yuragini hovuchlab mijja qoqmadi
Jonini hovuchlab
Mijja qoqmadi
Ko‘z yummadi
Yuragi shuv etib ketdi
Yuragi orqasiga tortib ketdi
Esi og‘di
Aqldan ozdi
Yoqasini ushladi
Hayratda qoldi
Shamolga uchdi
Zoye ketdi
Jigaridan urmoq
Yuragidan urmoq
Ignadek “ni tuyadek” qilmoq
Pashshadan fel yasamoq
Iziga tushmoq
Payiga tushmoq
Ko‘zi yetadi
Aqli yetadi
Ko‘kragi tog‘day ko‘tarildi
Ko‘ngli tog‘dek ko‘tarildi
Qattiq ko‘ngil
Tosh ko‘ngil
Luqna tashlamoq
Gap qistirmoq
Bu o‘yin topshiriq o‘quvchilarning fikrlashlarini o‘z ustida ko‘proq
ishlashini ta’minlaydi. Iboralarning ma’nodoshliligini yaxshi ajratib
olishlariga va shu iboralarni og‘zaki va yozma nutqda qo‘llashga imkon
beradi.
Uyga vazifa qilib ma’lum bir asardan iboralar qatnashgan gaplarni
topib yozib kelishni buyuramiz.
31
Namuna
“Aya, o‘lgur so‘xti sovuq jo‘nadimi? Nazarimda hovlimiz, uyimiz
kengayib qolganga o‘xshaydi – ya” – dedi xoxolab Tansiq (Oybek, Oltin
vodiydan shabadalar).
Dalada suqsurday qiz – juvonlarimiz ter to‘ksa – yu, Qo‘chqorbeklar
tog‘ni talqon qiladigan paytida idora qorovuli bo‘lib o‘tirsa (Mirmuhsin,
Momo).
U dengiz haqida gapirganda, yuzlari, ko‘zlari biram g‘alati bo‘lib
ketardiki, beixtiyor esing og‘ib qoladi (Said Ahmad Sevginga sodiqman).
Bu topshiriq o‘quvchilarni mustaqil ravishda izlanishga, badiiy
asarlar o‘qishga dunyoqarashini shakllantirishga yordam beradi. Badiiy
adabiyotga havas, qiziqish tuyg‘ularini yanada kuchaytiradi.
Kumush choyshab–qor. Qish fasli kirib kelishi bilan ushbu fasl
ziynati bo‘lgan qor yog‘adi. Qor yog‘ganda butun dala – tuz oppoq gilam
(choyshab)ga. Hamma yoq xuddi kumush kabi tovlanadi, shuning uchun
ham biz qorni kumush choyshab deymiz.
Ma’rifat maskani–kutubxona. Biz o‘zimiz uchun zarur bo‘lgan
barcha ma’lumotlarni, badiiy asarlarni, gazeta va jurnallarni kutubxonadan
topamiz. Kutubxona muqaddas joy, ma’rifat maskani deyilishiga sabab
insonlar qandaydir bilimlarni kutubxonadan oladi bilimi va tafakkuri
shakllanadi. Demak u ma’rifatli inson bo‘ladi.
O‘rmon malikasi–archa. O‘rmon deganda ko‘z oldimizga, albatta
archa daraxtlari keladi. O‘rmonlarni biz yam-yashil, navqiron archalarsiz
tasavvur qila olmaymiz. O‘rmonda boshqa daraxtlar ham o‘sadi, ammo
archaning chiroyi va ko‘rki o‘rmon malikasi bo‘lishiga asos bo‘la oladi.
Oltin boshoq – bug‘doy. Biz bilamizki bug‘doy pishib yetilganda
xuddi oltin singari sariq rangga kiradi. Boshoqlari oltin misol tovlanib
32
kishining
ko‘zini
quvnatadi. Bug‘doydan (b) muqaddas non
tayyorlanadi. Shuning uchun ham oltin boshoq deb e’zozlanadi.
Osmonning ko‘z yoshlari – yomg‘ir. Bahor va kuz fasllarida ko‘p
yomg‘ir yog‘adi. Yomg‘irni osmonning ko‘z yoshlariga o‘xshatilishi
yomg‘ir yog‘ayotganda osmon yig‘layotgandek, g‘am – anduxda
qolgandek taasurot qoldiradi. Sokin kechalarda tinmay yog‘gan yomg‘irga
nisbatan ushbu tasviriy vositani qo‘llashimiz mumkin.
Yurt boshi – Prezident. Har bir mamlakatning boshi ya’ni prezidenti
bor. Prezident xalq orasidagi eng bilimdon, siyosatchi, iymon e’tiqodli eng
muhimi xalqni o‘z so‘ziga ishontira oladigan, uni to‘g‘ri yo‘lga
boshlaydigan insonlar bo‘ladi. Xalqning otasi hisoblanadi.
Dengiz hokimi – Kit. Kit juda katta suv hayvoni hisoblanib dengiz
va okeanlarda yashaydi. Bu tasviriy vosita biz uchun yangi, chunki kit
bizning hududimizda yo‘q.
Bahor elchilari – qalidirg‘ochlar. Bahor kelib kunlar isiy boshlashi
bilan issiq o‘lkalarga uchib ketgan qalidirg‘ochlar qaytadi va uylarning
ayvonlariga peshtoqiga in qurib bola ochishadi. Qalidirg‘ochlarning uchib
kelishi bahor kelganligidan darak beradi.
Insonnig do‘sti – it. It eng vafodor va sodiq hayvon hisoblanadi.
Egasini xavf xatardan himoya qilishga harakat qiladi. O‘zi yashayotgan
xonadonni tun-u kun qo‘riqlaydi.
O‘quvchilar xuddi shu tarzda o‘zlari yozgan tasviriy vositalarni
izohlaydilar. Bir o‘quvchi izohlagan tasviriy vositani boshqa oquvchilar
bir-birlarining fikrlarni tinglab so‘z boyligini hamda tasviriy vositalar
haqidagi bilimlarini yanada mustahkamlaydi.
|