1. Siyasi psixologiyanın mövzusu Tədqiqat metodları

41.Hakimiyyət siyasi-psixoloji fenomen kimi 
Hakimiyyət problemi politologiya, tarix, hüquqşunaslıq kimi elmlərlə yanaşı 
psixologiyanın da tadqiqat obyektidir. Psixologiyada hakimiyyətə daha çox 
subyektiv aspektdən yanaşılır, hakimiyyət təsisatlarına və hakimiyyət daşıyıcılarına 
münasibət, hakimiyyətin formaları, seçicilərin əhval - ruhiyyəsi, insanları bu va ya 
digər hakimiyyətə tabe olmağa va ya əksinə, itaətsizlik göstərməyə vadar edən 
amillər və s. məsələlər tadqiq olunur. Siyasi hakimiyyətin psixoloji 
xarakteristikasını müəyyənləşdirmək üçün ilk növbədə hakimiyyət fenomeninin 
müxtəlif mövqelərdən təhlili nəzərdən keçirilir. Məsələn, hakimiyyətin mahiyyətini 
sosial-bioloji aspektdən izah etməyə çalışan Aristotel hesab edirdi ki, öz təbiəti 
etibarilə xalqlar və insanların bir qismi hökmranlıq etməyə, digərləri isə tabe 
olmağa meyillidirlər. T. Hobbsa görə, insanlar daim və yorulmadan hakimiyyətə 
can atırlar.
ABŞ alimi Lassuell belə bir suala cavab verməyə çalışıb ki, siyasətlə maşğul olan 
insan adi vətəndaşdan nə ilə fərqlənir . Onun "siyasi insan" ("homo politicus") 
adlandırdığı tip başqa insanlarından fərqli olaraq müxtəlif dəyərlər içərisində 
hakimiyyətə daha böyük önəm verir. Lassuella görə, "siyasi insan" tipinin 
xarakterik cəhətləri aşağıdakılardır : 
1) daim hakimiyyətə can atması ; 
2) digər insanlardan və resuslardan hakimiyyətə nail olmaqda vasitə kimi istifadə 
etməsi ; 
3) hakimiyyət resurslarını yalnız öz əlində cəmləşdirmək istəməsi. 

---

42. Hakimiyyət motivləri 
Hakimiyyətin motivlərinə iki aspektdən yanaşılır: 
1) hakimiyyətin resurslarını ələ keçirmək və genişləndirməklə özünü güclü hiss etmək ( " 
statik " aspekt ) ; 
2) bu resurlardan praktikada istifadə etmək istəyi ( " dinamik " aspekt ) . 
Rusiya psixoloqu S. Kaverin hakimiyyət motivlərinin çoxtələbatlılıq konsepsiyasını 
hazırlamışdır. Onun fikrincə, hakimiyyət motivləri beş başlıca tələbat üzərində qurulub:
1) azadlıq (hakimiyyətdən təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün istifadə olunur);
2) hedonistik tələbat (hakimiyyət - maddi ehtiyacların ödanilməsi vasitəsidir); 
3) özünütəsdiq (hakimiyyət sayəsində nüfuz, hörmət və ad - san qazanılır); 
4) özünüifadə (hakimiyyət önəmli nəticələrin əldə edilməsi, oyun va yarış kimi); 
5) şəxsiyyətə çevrilmək arzusu ( hakimiyyətə nail olmaqla fərd təkcə özünə deyil, 
başqalarınada yaxşılıq etməyə çalışır ). 
Qeyd etmək lazımdır ki, Kaverinin fikirləri bəzi Qərb alimlərinin araşdırmaları ilə oxşarlıq 
təşkil edir. Məsələn, ABŞ psixoloqu A. Maslou hakimiyyətin motivlərini aşağıdakı kimi 
göstərmişdir : 
- maddi mövcudluğa olan tələbat;
- təhlükəsizliyə olan tələbat; 
- sosial tələbat; 
- hörmətə olan tələbat; 
- özünüaktuallaşdırmaya olan tələbat; 
K. Horni, E.Fromm kimi alimlər insanın hakimiyyətə meyl etməsini şəxsiyyətin zəiflik 
əlaməti kimi izah edirlər. Onların fikrincə, insan başqaları üzərində hökmranlığa nail 
olmaqla öz istəklərini hayata keçirməyə çalışır.
ABŞ psixoloqu D. Makklelland hakimiyyət motivlərinin iki tip- eqosentrik və sosiosentrik 
xarakterini göstərir. Eqosentrik xarakter daşıyan motivlər fərdin şəxsi tələbatlarını 
(başqaları üzərində hökmranlıq , azadlıq, nüfuz, məşhurluq və s.) ödəməyə yönəlir. 
Sosiosentrik xarakterli motivlər isə sosial əhəmiyyətli motivlər olub, cəmiyyətə faydalı 
olmaq, insanların həyatını yaxşılaşdırmaq, kütlələrin taleyinə təsir edən proseslərdə 
iştirak və s. kimi tələbatları əks etdirir.