Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning tashabuslari bilan davlatimiz mis va
Yüklə 1,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
XULOSA VA TAKLIFLAR
Mavzu yuzasidan olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlari, amaliy tajriba natijalaridan kelib chiqib quyidagilarni xulosa qilish mumkin: Konchilik sanoatiga asoslangan mamlakatlarda iqtisodiy rivojlanish tezligi va samaradorligini oshirishni taminlash, kon jinsi massasini qayta ishlash va yakuniy mahsulotni olish uchun kon jinsi massasini qazishga tayyorlash sifatiga bogʻliq hisoblanadi. Portlatish texnologiyalarni takomillashtirish orqali qazib olish ishlari samaradorligining ortishi mamlakat konchilik sanoati iqtisodiyotini rivojlantirish surati va samaradorligini oshirishga imkon beradi. Konchilik korxonalarining zamonaviy ish sharoitida burgʻilash va portlatish ishlari(BPI) hanuzgacha mustahkam togʻ jinslar massivini maydalashning yagona va samarali usuli hisoblanadi. Kon qazish texnologiyasining dastlabki jarayoni sifatida burgʻilash va portlatish ishlari keyingi barcha jarayonlarning samaradorligini belgilaydi: yuklash va tashishdan tortib, mineral xom ashyoni mexanik ravishda maydalash va qayta ishlashgacha. Turli xil mustahkamlikdagi togʻ jinsi massivi maydalashining bir xilligi va kattaligi, yirik oʻlchamli togʻ jinslar chiqishining foizi, pogʻona osti boʻylab maydalanishi, skvajinalarda perebur (ortiqcha burgʻilash) miqdori, massiv portlatilgandagi uyum kengligi - bu va boshqa xususiyatlar asosida amalga oshirilgan BPI sifatni aniqlaydi. Yirik oʻlchamli togʻ jinslarni ikkilamchi maydalash, perebur burgʻilash va portlovchi modda sarfi uchun qoʻshimcha xarajatlari talab qilinadi. Bu esa burgʻilash va portlatish ishlarining samaradorligini pasaytiradi. Yuqoridagilar bilan bogʻliq ravishda burgʻilash va portlatish ishlarining samaradorligini oshirish uchun skvajinalarning oʻlchamlari, ularning konstruksiyasi va kon sharoiti uchun maqbul porlovchi modda turini toʻgri tanlash konchilikning dolzarb ilmiy-texnik vazifasidir. 1. Ilmiy ishimning 1-bobida yoshlik konining kon geologik tasnifi, konning oʻrganilganlik darajasi haqida qisqacha ma‘lumotlar keltirilgan boʻlib, unga koʻra «Yoshlik-1» koni maydoni asosan intruziv jinslardan iborat: siyenit-diorit ˗ 71,3%; 56 diorit ˗ 21,8% Olmaliq tipidagi granodiorit-porfir ˗ 0,7%. Kondagi qatlamli choʻkindi jinslar Devon vulkanik va qumli-karbonat jinslaridan tashkil topgan. Quyi Devon ikki gorizont bilan tasvirlangan; a) kvarts porfirlar ( ) b) andezit-datsit porfirlar ( ). «Yoshlik-1» konining asosiy ma'danli jinslari siyenit-dioritlar (ruda zaxirasining 58%), ozroq darajada dioritlar (35%) va nihoyat granodiorit-porfirlar (zaxiralarning taxminan 7%) hisoblanadi. Ruda jismlarini lokalizatsiya qilishda boshqa jinslarning roli ahamiyatsiz hisoblanadi. «Yoshlik-1» va Qalmoqir konlari yagona ruda birlashmasini - "Katta Olmaliq" ni tashkil etadi. Ularning har birida, birinchi qarashda, yoriqlar bilan ajralib turadigan joylar mavjud. Ilgari alohida konlar sifatida oʻrganilgan bu maydonlar chuqurlikda murakkab shakldagi yagona ruda tanasi shtokverkiga birlashadi. Rudalarni boshqaruvchi yoriqlar tizimining rivojlanishi bilan bogʻliq holda, «Yoshlik-1» konining maydoni Karabulakskiy, Markaziy va Shimoliy- Gʻarbiy Balikti (ikkinchisi eng baland) uchastkalariga (bloklarga) boʻlinadi. Konning barcha uchastkalari mis-porfirli rudali shtokverk koʻrinishida boʻlib, ammo asosiy sulfidli jinslar (kvarts-pirit-molibdenit-xalkopirit) keng tarqalgan. Sulfidli rudalardagi ruda minerallarining umumiy miqdori konning barcha uchastkalarida deyarli oʻxshash – 2.35 dan 5.25 gacha. Faqat Markaziy uchastkaning sharqida, tarkibida xalkopirit kam boʻlgan (0.8-0.9 %) ruda saqlovchi dioritlarni intensiv ravishda piritlashi tufayli ruda minerallari miqdori yuqori – 4.2- 7.0 %. Eng qadimgi mineral birikmalar - kvarts-seritsit-pirit tarkibli metall boʻlmagan qismlar va mis rudali yon qanot shtokverk zonalaridagi mayda tomirlar hisoblanadi. Kechroq birikkan mineral birikmalar - kvarts-karbonat- polissulfidining mineral birikmalari asosiy tarkibli jinslarda kenglikdagi mis rudali shtokverklardagi kabi yon qanot shtokverklarida ham uchraydi. 2. Konning oʻrganilganlik darajasini tahlil qiladigan boʻlsak, konni oʻrganish jarayoni 1927 -1982- yillarni oʻz ichiga olgan boʻlib, bu davrda dastlabki razvedka skvajinalari burg ilangan. Ushbu hududda konlarning mavjudligini S.F.Mashkovtsev 1927-yilda taxmin qilgan. 1925-1928-yillardagi qidiruv-syomka 57 ishlari toʻgʻrisidagi hisobotida u Olmaliq rudali rayoni ostida konlar mavjudligini taxmin qilish uchun yetarlicha asoslar borligini, ammo ularni aniqlashning geofizik metodlarsiz iloji yoʻqligini yozgan. A.V. Korolev (1935-1939-yillarda) ham Qalmoqir konidan gʻarbda joylashgan kuchli torflashgan hududda sanoat minerallarining mavjud boʻlishi mumkinligi haqida gʻoyani aytadi. Biroq, bu bayonotlar oʻz vaqtida yetarli darajada isbotlanmagan. 1963-1964 yillarda «Yoshlik-1» uchastkasi hududida mis minerallarini chuqur burgʻilash yoʻli bilan dastlabki qidiruv ishlari amalga oshirildi. Dastlabki razvedka ishlarining ikki yillik davri natijalari asosida «Yoshlik-1» koni rudalari vaqtinchalik konditsiyalar loyihasini tuzish uchun materiallar tayyorlandi (E.R. Butyeva, A.T. Raxubenkov). ―Olmaliq kon-metallurgiya kombinati‖ AJ ga qarashli «Yoshlik-1» karyeri 2017- yil 27-iyul kuni Muhtaram prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Olmaliq shahriga tashrifida ochish ishlariga ruhsat bergan edilar. Shuningdek Dalnee koni nomini «Yoshlik-1» ga oʻzgartirgan edilar[1.1.2]. 3. «Yoshlik-1» koni rudalari oʻrtacha buzilish qiyinligiga ega boʻlgan qoyasimon jinslardan iborat boʻlib, tog jinslarining qattiqlik darajasi 14-16 ni tashkil etadi. Shu sababli Yoshlik -1 koni tog jinslari burg ilab-portlatish usuli orqali qazib olishga tayyorlanadi. «Yoshlik-1» konida togʻ jinslarini burgʻilash uchun SBSH-250 MNA 32 burgʻilash dastgohidan foydalaniladi. Konda burgʻilangan skvajinalarni diametri ni tashkil qiladi Ushbu burg ilash stanogining 2022- yil holati boʻyicha soni 12 tani tashkil qilmoqda. Kon murakkab kon geologik va qoyali togʻ jinslaridan iborat boʻlib pogʻonalarni balandligi 15-20 m gacha hattoki ba‘zi pogʻonalar balandligi 25mgacha ham yetadi. Konda portlatish ishlaridan soʻng yirik oʻlchamli togʻ jinslari chiqishi 1.5-2 % yirik oʻlchamli togʻ jinslarini maydalash ishlari quyma zaryadlar yoki gidromolotkali ekskavatorlar metodi orqali amalga oshiriladi. «Yoshlik-1» konida togʻ jinslari darzdorligi darajasi boʻyicha 3 ta kategoriyaga ajratilgan: 58 I-kategoriya – oson portlovchi jinslar; II-kategoriya - oʻrtacha portlovchi jinslar; III-kategoriya – qiyin portlovchi jinslar. 4. «Yoshlik-1» koni sharoitida portlatish ishlari koʻrsatgichlari quyidagicha: bitta skvajinadagi portlovchi modda 767 kg, zaryad kolonkasining uzunligi 13 m, bitta skvajina portlaganda chiqadigan kon massasi hajmi 936 m 3 , bir haftada portlatish uchun talab etiladigan portlovchi modda miqdori 23456 kg. «Yoshlik-1» konida portlatish ishlari kombinatning portlovchi moddalarlarni ishlab chiqaruvchi maxsus sexi tomonidan ishlab chiqariladigan 30, 50 va 60 markali Emulsion portlovchi moddasi orqali amalga oshiriladi. Portlovchi modda uncha katta boʻlmagan miqdordagi dizel yoqilg isi, olien kislotasi, suvli ammiak va shisha mikrosferalari bilan ammiak silitrasining aralashmasidan tashkil topgan. 5. «Yoshlik-1» konining kon-texnik sharoitlarini hisobga olib sharoshkali burgʻilash dastgohlarini qoʻllash iqtisodiy va texnologik tomondan samarali hisoblanadi. Hozirgi kunda «Yoshlik-1» konida dolotasi diametri 244,5 mmdan 269.9 mmli boʻlgan SBSH-250 MNA-32 hamda SBSH-250 MN-32 rusumli sharoshkali burgʻilash dastgohlaridan foydalanilmoqda. «Yoshlik-1» koni sharoitida burgʻilash ishlari koʻrsatgichlari quyidagicha: burgʻilashning oʻrtacha texnik tezligi 14 m/soat, burgʻilash dastgohining oʻrtacha smenalik ish unumdorligi 107 m/smena, burgʻilanadigan skvajina uzunligi 18 m, perebur uzunligi 3 m, zaryad uzunligi 13 m, zaboyka uzunligi 5 m, portlovchi moddaning oʻrtacha solishtirma sarfi 0.72 kg/m 3 boʻlyapti. Skvajina zaryadlari oʻz konstruksiyasi boʻyicha uzilmali va markazlashtirilgan konstruksiyali boʻladi. Markazlashtirilgan zaryad skvajinaning pastki qismida joylashib, u asosan pogʻonaning pastki qismiga ta‘sir qiladi. Shuning uchun portlatish ishlarida bir tekis toʻldirilgan zaryadlarni qoʻllanilganda yirik oʻlchamli togʻ jinslari koʻproq xosil boʻladi. Hozirgi kunda «Yoshlik-1» konida portlatish ishlarida markazlashtirilgan skvajina zaryadi konstruksiyasidan 59 foydalaniladi.Shu bois portlatilayotgan skvajinaning yuqori qismida yirik oʻlchamli togʻ jinslari boʻlaklari chiqishi koʻp miqdorda kuzatilmoqda. 6. Konda yanada samaradorlikni taminlash maqsadida chet el olimlari hamda yurtimiz olimlari tomonidan samaradorlikni taminlovchi konchilik sohasida muammoli tomonlariga yechimlar izlanmoqda. Bu muammolar faqatgina bizni yurtimizda uchramaydi balki dunyo konlarida ham uchrayotgan muammolar hisoblanadi. Bu muammolardan biri portlatish ishlaridan soʻng yirik oʻlchamli togʻ jinslari chiqishi yoki konditsiya boʻlagini normadan ortib ketishi bilan qoʻshimcha burgʻilash portlatish ishlarini talab etilishi hisoblanadi. Bu esa oʻz navbatida rejadan ortda qolishni hamda iqtisodiy tomondan ham oʻz ta‘sirini oʻtkazmay qoʻymaydi. Rivojlanish tizimining parametrlarining oʻzgarishi, xususan, yuqori pogʻonalardan foydalanish, yuqorida ta'kidlab oʻtilganidek, portlashdan soʻng yirik oʻlchamli togʻ jinslarini chiqishi, pogʻona ostki qismi qarshilik chizigʻining kattalashishiga olib keladi. Portlashning umumiy talablaridan kelib chiqqan holda, togʻ jinslarining portlashda maydalanish darajasi sifati portlash samaradorligining muhim koʻrsatkichidir. Parallel juftlashgan skvajina zaryadlari togʻ jinslarining pastki qismida yaxshiroq maydalanishini, portlash vaqtida xosil boʻladigan portlash energiyasini toʻgʻri boshqara olish orqali konditsiya boʻlagini normadan ortib ketishini oldini olishni taminlaydi. Qozonli zaryad bilan skvajina zaryadini kombinatsiyalashtirish orqali portlash samaradorligini bir necha barobarga yaxshilash mumkin. Bunda qozonli zaryad portlaganda xosil boʻladigan energiyani skvajinali zaryaddan chiqadigan energiya orqali toʻgʻri yoʻnaltira olish yetarli. Bu kombinatsiyalashgan zaryadlar portlatishidagi detonatsiy vaqtini shundan aniqlik bilan tanlay bilish kerakki shundagina portlatish ishlari samaradorligi portlashdan keyin chiqadigan togʻ jinslari oʻlchamiga qarab baho berish mumkin boʻladi. |