Prof. Dr. Veysel bozkurt

21 
Yine toplum, “yerleşik ilişkiler”i ifade eden bir kurumlar 
bütünüdür. Bütün toplumlarda evlilik, piyasa, dini ritüeller ve 
hukuk gibi kurumlar vardır. Toplumlar geliştikçe de bu 
kurumlar, artan bir biçimde uzmanlaşır ve örgütlü hale gelir. 
Kurum sözcüğü, sık sık örgüt yerine kullanılır. Örneğin eğitim 
kurumu denildiğinde, okullar ve üniversitelerin akla gelmesi 
gibi.
Öte yandan kurumlar, birbiriyle ilişkili karmaşık bütünlerdir. 
Eğitim kurumunu ele alın; eğitim, siyaset kurumuyla yakından 
ilişkilidir. Çünkü hem finansmanında, hem de idaresinde 
siyaset kurumunun aldığı kararlar son derece belirleyicidir. 
Benzer şekilde, siyaset kurumu ekonomi ile yakından ilgilidir; 
çünkü finansmanını vergiler yoluyla yapar. Öte yandan 
ekonomi kurumu eğitim kurumu ile yakından ilişkilidir; çünkü, 
ekonominin gereksinim duyduğu nitelikli emek, eğitim 
kurumunda 
yetiştirilmektedir. 
Kurumları, 
birbirinden 
yalıtılmış olarak düşünmek mümkün değildir.
26
Günümüzde -
aileden başlayarak, uluslararası örgütlere kadar giden bir 
perspektifte- toplum kavramı çok daha geniş bir bağlam içinde 
kullanılmaya başlanılmıştır.
Sosyolojinin bir başka anahtar kavramı da “toplumsal 
davranış”tır. Bilindiği gibi Weber’e göre sosyoloji, toplumsal 
davranışı/eylemi (action)
27
yorumlayarak anlamak ve bu yolla 
davranışı kendi akışı ve yarattığı etkileri ile birlikte sebeplerini 
ortaya koyarak açıklamak isteyen bir bilimdir. Weber, 
toplumsal davranış kavramını ise oldukça ayrıntılı bir biçimde 
açıklamak yoluna gitmiştir
28
:
26
Fulcher, J.; Scott, J.; Sociology, Age., s. 11. 
27
Weberle ilgili, ingilizce literatürde, “toplumsak davranış/social behaviour” 
kavramı değil, “toplumsal eylem/social action” kavramı kullanılmaktadır. 
Ancak Weber’in Almanca’dan yapılan Türkçe çevirilerinde, eylem yerine 
davranış kullanıldığı için, biz de burada davranışı kullanmayı tercih 
ettik.Bkz. Weber, M., Sosyolojinin Temel Kavramları, M. Beyaztaş, Bakış yay. 
İstanbul, 2002. 
28
Weber, M., Age. S. 40-3. 

---

22 

Her davranış toplumsal davranış değildir. Sadece nesnelere 
yönelmiş olanlar da toplumsal davranış değildir. İçsel 
tutumlar, başkalarının davranışlarına yönelmiş olmaları halinde 
toplumsal davranış olur. Tek başına yapılan dua gibi 
davranışlar toplumsal davranış sayılmazlar. Bir bireyin 
ekonomik faaliyeti, ancak ve sadece başkalarının 
davranışlarını dikkate aldıkları takdirde toplumsal bir 
davranış olabilir. 

Toplumsal davranış, başkalarının geçmişte ve şimdi yaptığı 
veya ileride yapması muhtemel davranışlara karşı yapılmış 
olabilir. Daha önce yapılmış bir saldırının intikamını almak; 
şu andaki bir saldırıyı savuşturmak veya ileride olabilecek 
bir saldırıya savunma önlemleri almak gibi. 

Her insan ilişkisi, toplumsal nitelik taşımaz. Tutum ve 
davranışların sadece başkalarına yönelik olanları, toplumsal 
niteliğe sahiptirler. Örneğin bisikletli iki kişinin birbiriyle 
çarpışması doğal bir olaydır. Fakat çarpışmamak için 
diğerine yol verme teşebbüsü ya da karşılıklı bağırıp 
çağırmalar, kavga veya dostça uzlaşma davranışları birer 
toplumsal davranıştır.

Toplumsal davranış ne çok sayıda insan tarafından 
sergilenen benzer davranışların, ne de başkalarının etkisi 
altında sergilenen davranışların aynısıdır. Örneğin 
“yağmurun yağması ile sokaktaki insanların bir kısmının 
aynı anda şemsiyelerini açmaları” halinde başkalarının 
davranışına yönelme yoktur.
Weberyen teoride toplumsal davranış (eylem), anahtar 
kavramlardan birisidir. O’nun sosyoloji teorisini anlamak için 
toplumsal davranış/eylem türlerine daha yakından bakmakta 
fayda vardır. Weber toplumsal davranış türlerini dörde ayırır. 
Bunlar: 

---