Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Xurujsimon progredientli(shubsimon) shizofreniya
Shubsimon shizofreniya shizofreniyani barcha turlari orasida eng ko‘p 
uchraydigan turi hisoblanadi. Shubsimon shizofreniya asosida uzlusiz va davriy 
shizofreniyani aralashib kelishi yotadi. Kasallikni initsial davrida shizofreniya 
uchun xarakterli bo‘lgan shaxsni negativ o‘zgarishlari kuchayib boradi. Ayrim 
hollarda produktiv simptomlar shilqimlik, depersonalizatsiya, o‘ta yuqori g‘oyalar 
ko‘rinishida bo‘ladi. Keyinchalik kasallikni manifest va xuruj davri keladi. 
Shubsimon shizofreniya xurujlari klinik har-hilligi bilan ajralib turadi. O‘tkir 
paranoyyal, o‘tkir paranoid, katatono-gebefrenik, katatono-depressiv, depressiv 
gallyutsinator, depressiv, obsessiv va boshqa xurujlar kuzatiladi. Har bir xuruj 

---

172 
shaxsni negativ o‘zgarishlarini va produktiv buzilishlarini kuchayishi bilan boradi. 
Ayrim hollarda negativ o‘zgarishlar va produktiv buzilishlar sekin boradi.
Shubsimon shizofreniyani progredientlik darajasi, ruhiy defekt paydo 
bo‘lishi turli darajada bo‘ladi. Ayrim hollarda yomon sifatli formaga o‘xshash 
kechadi va shizofreniyaga xos aql pastligi paydo bo‘ladi. Ba‘zan esa sust 
kechuvchi shizofreniyaga o‘xshash bo‘ladi va shaxsni chuqur defekti kuzatilmaydi. 
Ko‘pchilik hollarda shubsimon shizofreniya bu ikki variant orasidagi joyni 
egallaydi.
BOLALARDA VA O‟SMIRLARDAGI
SHIZOFRENIYANING XUSUSIYATLARI 
Shizofreniya bolalar va o‘smirlarda kattalarga nisbatan kam uchraydi. 
Bolalar va o‘smirlarda kasallikni boshlanishi bolalarni ruhiy rivojlanish jarayoni va 
endogen jarayonlarni qo‘shilish hamda ontogenezni o‘zgarishi bilan boradi.
Bolalar va qisman o‘smirlar shizofreniyasi uchun klinik belgilarni 
rudimentarligi, bilinmasligi va etilmaganligi xosdir. Negativ simptomlar bolalarda 
emotsional kashshoklik va bo‘shlik, faollikni pasayishi, autizm, ruhiy rivojlanishni 
har hil darajada ekanligi bilan harakterlanadi.
Deffekt holatlar esa aqliy zaiflikga o‘xshash bo‘ladi. Shizofreniya pubertat 
davrida boshlansa shaxsni negativ o‘zgarishiga disgarmonik ruhiy infantilizm 
belgilari kiradi.
Produktiv simptomlarga diffuz sababsiz qo‘rquv, harakatlarni tormozlanish 
sindromi, patologik xayolparastlik kiradi.
Bolalar va o‘smirlar shizofreniyasini barcha ko‘rinishlarini quydagi to‘rtta 
psixopatologik guruhlarga birlashtirish mumkin.
1. Patologik xayolparastlik. Asosan maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarda 
kuzatiladi. Patologik xayolparastlik boshlanish davrida sog‘lom bolalar 
xayolparastligidan deyarli farq qilmaydi. Lekin keyinchalik real hayotdan 
ajraladi, bola o‘zini fantastik dunyosida yashay boshlaydi. O‘zini fantastik 
dunyosida ularga hama narsa mumkin bo‘ladi. Bola o‘z olamidagi o‘yinlar 
bilan yashaydi va real hayotga qarama–qarshi bo‘ladi. Real hayotda amalga 

---

173 
oshirib bo‘lmaydigan hayollar bilan yashaydi. Kuch qudrat, yangi 
mamlakatlarni ochish haqida orzu qiladi. Kashfiyotchilikka qiziqishni 
boshlaydi, falsafa muamolarmi, hayot, vaqt, odamlar haqida o‘ylay boshlaydi. 
O‘zini quyon yoki ot deb hisoblay boshlaydi va oddiy ovqatlardan bosh tortadi 
hamda unga sabzi, o‘t, don berishlarini talab qilishni boshlaydi.
2. Abuliya. Maktab yoshidagi bolalarda abuliya nisbatan kuchli bo‘ladi. Bola sust 
bo‘ladi, oldin qiziqib qilgan ishlariga qiziqmay qo‘yadi, atrofdagilarga 
tushunarsiz bo‘lib qoladi. Uzoq muddatli bekorchi hayotga moyilik, ruhiy 
faoliyatni pasayishi, ish qobiliyatni keskin tushishi, surinkali charchashga 
o‘xshaydi, lekin bular shizofreniyani birlamchi alomatlari hisoblanadi. Ota-
onalar va pedagoglar ko‘pincha abuliyani ayyorlik deb o‘ylashadi. Aslida esa 
bu shizofrenik jarayonni boshlanishidir. Vaqt o‘tishi bilan aktivlikni pasayishi 
kuchayib boradi, bola o‘z majburiyatlarini bajarmay qo‘yadi, hech narsaga 
qiziqmaydi, maqsadsiz uy ichida burchakdan-burchakga yuraveradi, soatlab 
yotadi, hech qanday xoxish va qiziqishlari bo‘lmaydi. Mayl buzilishlari bilan 
birga aqlga sig‘maydigan impulsiv harakatlar qilishi mumkin. O‘zidan-o‘zi 
baqirishi, kattalarni urib qolishi yoki begona odamni o‘pishi, haqoratli 
so‘zlarni aytishi mumkin. Bu holatlarga ko‘pincha ipohondrik vasvasa 
g‘oyalar, ta‘sirlanish vasvasasi va gallyutsinatsiyalar qo‘shilishi mumkin. 
Ko‘pchilik hollarda ular turg‘un bo‘lmaydi.
3. Emotsional to‟mtoqlik. Bu shizofreniyaga xarakterli doimiy belgilaridan 
biridir. Emotsialarni doimiy so‘nib borishi natijasida bola atrofdagilar bilan 
aloqa qila olmaydi, oldin qiziqqan narsalariga qiziqmay qo‘yadi, yaqinlari va 
do‘stlariga befarq bo‘lib qoladi. Bola qo‘pol, tap tortmas jaxli tez bo‘ladi. Sal 
narsaga o‘rishib ketadi, lekin kuchli ta‘sirlarga hech qanday e‘tibor qilmaydi. 
Bolani kechinmalari xiralashadi, hech narsaga qiziqmaydi, hech narsadan 
xursand va xafa bo‘lmaydi, yig‘lamaydi. Kasallik kuchayib borishi bilan 
hamma narsaga befarq va emotsional to‘mtoq bo‘lib qoladi.
4. Fikrlashni uzuq-yuluqligi. Shizofreniyani har qranday shakli uchun xarakterli 
belgidir. Keraksiz aqlli fikrlarni gapira boshlaydi, fikrlash real borliqdan 

---

174 
ajralgan bo‘ladi. Ayrim bolalar juda ko‘p gapiradi, ayrimlari umuman 
gapirmay qo‘yadi yoki ba‘zi so‘zlarni joylarini almashtirib takrorlab gapiradi. 
Ularni nutqida oddiy hayotda ishlatilmaydigan yangi so‘zlar ko‘payadi. 
Bunday bolalar yozuvi ham o‘zgargan bo‘ladi.