Pul hám bankler oqıw qollanba

6 Bap. Pul sisteması: túsinigi, formaları hám elementleri

1. 
   Pul sisteması mazmunı hám onıń elementleri
   
2. 
   Pul sistemasınńń túrleri
   
3. 
   Rawajlanǵan mámleketler pul sisteması hám onıń ózine tán qásiyetleri
   

6.1. Pul sisteması mazmunı hám onıń elementleri
Pul sisteması bul - mámlekette tariyxıy payda bolǵan hám milliy nızamshılıq penen tastıyıqlanǵan pul aylanısınıń shólkemlestiriw forması. Onıń tiykarın milliy valyuta quraydı hám milliy valyuta arqalı tártipke salınadı.
Pul sistemaları xVI-XVII ásirlerde islep shıǵarıwdıń kapitalıstlik usılınıń júzege keliwi hám qarar tabıwı múnásibeti menen qáliplesken, bıraq, usınday bolsa da, onıń ayırım elementleri bunnan aldınraq payda bolǵan. Tovar-pul qatnasıqları hám islep shıǵarıwdıń kapitalıstlik usılı rawajlanıwı menen pul sistemasında sezilerli ózgerisler júz beredi.
Mámleket tárepinen pul aylanısın ámelge asırıw tártibin belgilewde mámleket tariyxı, siyasiy jaǵdayı, milliy dástúrleri hám onıń ekonomikalıq múmkinshilikleri áhmiyetli bolıp tabıladı.
Pul sisteması tómendegi elementlerdi óz ishine aladı:

1. 
   pul sistemasın shólkemlestiriw principleri;
   
2. 
   pul birligi;
   
3. 
   baha masshtabı;
   
4. 
   Puldıń túrleri;
   
5. 
   pul birlikleri hám belgilerin emissiya qılıw tártibi hám olardıń támiyinlengenlik tiykarları;
   
6. 
   pul aylanısın tártipke salıwdıń usılları;
   
7. 
   mámlekette pul aylanısınıń quramı hám onı shólkemlestiriw.
   

Pul sistemasın shólkemlestiriw principleri–pul sistemasın shólkemlestiriwdiń tiykarǵı elementlerinen esaplanadı. Pul sistemasın shólkemlestiriwde mámleket tárepinen pul sistemasın shólkemlestiriwdiń tártip hám qaǵıydaları názerde tutıladı. Pul sistemasın shólkemlestiriw principleriniń tiykarǵıların keltiremiz.
Pul sistemasın oraydan Basqarıw principi. Bunda barlıq pul qatnasıqları tiyisli kórsetpe hám reje tiykarında ámelge asırıladı. Mámlekette háreket etiwshi barlıq bankler hám olardıń filiallar mámleket ixtiyarında hám qádaǵalawı astında háreket etedi. Aylanısta pul massasın tártipke salıw tiyisli reje hám derektiv kórsetpeler arqalı orınlanadı.
Pul sistemasın talap hám usınıs tiykarında tártipke salıw principi. Bul principte tiykarǵı itibar milliy valyutanıń satıp alıw qábiletiniń bekkemligi hám inflyasiya dárejesiniń normal ólshemine qaratıladı. Mámleket Oraylıq Banki ǵárezsiz ráwishte pul–kredit siyasatın ámelge asıradı, kredit kárxanaları Oraylıq Bank tárepinen belgilengen tiyisli ekonomikalıq normativlerge boysınǵan halda óziniń is-háreketin awqamlastıradı.