Qafqaz Universiteti Materiallar
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KAŞGARLI MAHMUD’UN DİVANU LÜGAT-İT TÜRK ESERİNDE KULLANILMIŞ SİYASİ TERİMLER Musab ÇERİBAŞ
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- BƏDİİ PORTRETİN PSİXOLOJİ FUNKSİYASI Sürəyya QULİYEVA BakıDövlət Universiteti
- TÜRK DİLLƏRİNDƏ ALINMA SÖZ PROBLEMİ (Azərbaycan və türk dillərinin materialları əsasında) Jalə ZEYNALLI
- KARACAOĞLAN’IN ŞİİRLERİNDE ARAPÇA VE FARSÇA KELİMELER İbrahim KURT
|
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1153
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan KAŞGARLI MAHMUD’UN DİVANU LÜGAT-İT TÜRK ESERİNDE KULLANILMIŞ SİYASİ TERİMLER Musab ÇERİBAŞ Musabceribash@mail.ru AZƏRBAYCAN
Divanu Lugati’t-Türk, Türk dil ve kültür hayatının en önemli başyapıtlarından birisi olarak günümüze kadar ulaşmış çok önemli bir eserdir. Divanu Lugati’t-Türk üzerinde bugüne kadar pek çok bilimsel çalışma yapılmıştır. Bu çalışmamızda ise Divanu Lugati’t-Türk’e terimsel bir cepheden bakılmıştır. Terimsel yönden yapılan bu incelemede Divanu Lugati’t-Türk genel olarak bazı terim dallarına ayrılarak örnek kelimeler verilmiştir. Son olarak elde edilen bul- gularla Divanu Lugati’t-Türk terimsel yönden yorumlanmaya çalışılmıştır. Türkçenin tarihî ve modern alanlarındaki dil incelemelerinde söz varlığı üzerinde yapılan çalışmalar önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmalarla, bir toplumun yaşam biçimi, gelenek ve görenekleri, siyasî ve sosyal tarihi, toplumsal ve kültürel eğilimleri ortaya çıkar. Türkçenin yazılı ürünlerle takip edebildiğimiz tarihsel dönemleri, edebi ürünleriyle birlikte zengin bir söz varlığına sahiptir. Bu tarihsel dönemler içinde Karahanlı Türkçesi dönemi önemli bir yere sahiptir. Karahanlı Türkçesi döneminde Türk Diline kaynaklık eden eserler meydana getirilmiştir. Bu eserlerden biri de Dîvânü Lûgati’t-Türk’tür. Eser, dönemin kültür, dil, coğrafya ve tarih bilgilerini içeren önemli bir kaynaktır. Eser, zengin bir dil malzemesine sahiptir. Çalışmamızda, eserde geçen siyasi alanla ilgili terimleri inceledik. Yapılan terim sözlükleri çalışmalarından da anlaşılacağı üzere hemen hemen her meslek grubuna ait terimler ortaya konmaya çalışılmıştır. Terimlerin bu şekilde sınıflandırılarak ortaya getirilmesi beraberinde pek çok kolaylığı da sağlamaktadır. Meslek grupları arasında daha rahat ve hızlı bir iletişim ve anlaşma olanağı sağlanmaktadır. Konuya bu açıdan bakıldığı zaman Türkçenin en büyük ve eski sözlüğü olan Divanu Lugati’t Türk’ün terimsel açıdan analiz edilmesi, farklı bilim dallarına ait terimleri bir düzene koyma açısından yararlı olacaktır. Türk kültür ve dil hayatının en önemli eserlerinden birisi olan Divanu Lugati’t Türk içerisinde çok sayıda siyasi terim yer almaktadır. Divanu Lugati’t Türk’te en fazla kullanılan terimlerden birisi de han, hakan, yönetim ve idare ile ilgili olanlardır. Özellikle hakanla ilgili terimler ve ifadeler baskınlık göstermektedir. Halk arasında kullanılan pek çok kelime hakan veya devlet erkanı için kullanıldığında anlam farklılığına uğramakta ve kelimenin tam manasıyla terimleşmektedir. Divanu Lugati’t Türk’ü terimsel açıdan ele almak, terim mantığı içinde oldukça güç bir iştir. Yapılan bu çalışmada terim ekseni etrafında Divanu Lugati’t Türk’teki siyasi kelimeleri genel olarak incelemeye tabi tutulmuştur. Divanu Lugati’t Türk’teki bütün kelimeleri tek tek tarayarak bir terim koluna dayandırma mantığı güdülmemiştir. Konu başlıkları sadece sözünü ettiğimiz madde başlıkları ile elbette sınırlandırılamaz. Öyle ki ince bir tahlil yapıldığı zaman yüzlerce farklı madde başlığının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Mesela, siyasi alanla ilgili olan terimler içerisinde de bir çok alt başlık türetme imkanı vardır. Aynı kelime farklı terim başlık- ları içerisine girebilmektedir. Veya hangi kelimeyi ne zaman nereye yerleştireceğimiz kafalar- da soru işareti bırakmaktadır. Ele alınan kelime gerçekten bit terim mi yoksa genel dilde kullanılan sıradan bir söz mü sorusu akıllara gelebilmektedir. Bu ve benzeri sorunlardan dola- yı çalışmada genel başlıklara riayet edilmeye çalışılmıştır. Elbette Divanu Lugati’t Türk’teki her kelimeyi bir terim çatısı altına almak mümkün değildir. Fakat söz varlığı çalışmalarında kabul görmüş madde başlıklarına uygun olarak bir dallandırma yapmak ve bunu da terim kav- ramına yaklaştırarak ele almak tercih edilmiştir. Tespit ettiğimiz siyasi terimler başlığı altın- daki terimler alfabetik sıraya göre cilt, sayfa numaraları belirtilerek verilen örneklerle birlikte izah edilmeye çalışılmıştır. III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1154
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan BƏDİİ PORTRETİN PSİXOLOJİ FUNKSİYASI Sürəyya QULİYEVA BakıDövlət Universiteti sureyya_91@mail.ru AZƏRBAYCAN Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində bənzərsiz nasir, qüdrətli dramaturq, kiçik hekayənin böyük ustadı, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin və tənqidi realizmin banisi kimi tanınan böyük satirik, demokrat ədib Cəlil Məmmədquluzadə bədii portret ustası kimi də şöhrət qa- zanmışdır. Portret dedikdə təbii olaraq hər kəsin təxəyyülündə təsviri sənətdəki portret anlayışı ya- ranır. Təsviri sənətdəki portret anlayışı ilə söz sənətindəki portret anlayışı mahiyyətcə eyni məqsədə xidmət etsə də, bunlardan birinin bədii ifadə vasitələri rənglərdirsə, digəri məhz sözə və bədii dilə əsaslanır. Nəsrdəki bədii portret daha canlı, dinamik və fəaldır. Bu üstünlük isə sənətkarın yaratdığı obrazın fərdi cəhətlərinin daha qabarıq verilməsinə imkan yaradır. Əgər rəsm əsərində surətin zahiri görkəminin bir anı, bir məqamı göstərilirsə, bədii ədəbiyyatdakı portret təsvirlərində müəllifin imkanları xeyli genişdir. Belə ki, əsər boyu surətin portret detalları daha da zənginləşə bilər. Həm də müəllif təhkiyəsi bu portretin daha müfəssəl anla- şılmasına kömək etmiş olur. Sənətkar özünün qəhrəmanlarını, onların xarici görkəmini, xasiy- yətini, davranış və rəftarını, nitqini özünəməxsus tərzdə təsvir etdiyi zaman onun haqqında tam, dolğun təsəvvür yaratmağa imkan tapır. Sənətkar bir obrazı təsvir edərkən onun həm za- hiri görkəmini, həm də daxili aləmini canlandırır ki, bədii portretin bu – hər iki tərəfi çox za- man vəhdət təşkil edərək, təsvir olunan obraz haqqında oxucuda aydın, dolğun təsəvvür yara- dır. Lakin insanın zahiri ilə daxili aləmi hər zaman eyniyyət təşkil etmir; bəzən bir–birinə uy- ğun olur, bəzən isə ziddiyyət təşkil edir. Yəni zahirən gözəl olan insan bunun tam əksinə daxi- lən çirkin ola bilər, yaxud da xarici görkəminə görə heç də xoşa gəlməyən biri daxili, mənəvi aləminə görə zənginliyi ilə insanı heyran edə bilər. Daha öncə də qeyd etdiyimiz kimi görkəmli ədib Cəlil Məmmədquluzadə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində bədii portret ustası kimi də şöhrət qazanmış sənətkardır. Hətta bədii port- retin ən gözəl nümunələrinə Mirzə Cəlilin yaradıcılığında rast gəlirik desək yanılmış olmarıq. Ədib ilk bədii portret nümunəsini “Danabaş kəndinin əhvalatları” povestinin əvvəlində veril- miş “Bir yüngülvari müqəddimə”də lağlağı Sadıq ilə qəzetçi Xəlilin simasında yaratmışdır. Bədii portret haqqında danışarkən qeyd etdik ki, sənətkar bir obrazın portretini yaradar- kən, həmin obrazın zahiri görkəmi ilə daxili aləmi arasında bəzən uyğunluq yaratsa da, bəzən təzad yaradır. C.Məmmədquluzadə “Danabaş kəndinin əhvalatları” povestindəki Xudayar bəy obrazının zahiri portretini yaradarkən, bu obrazın zahiri görkəmini elə mükəmməl təsvir etmiş- dir ki, həmin obrazın zahiri görkəmi ilə daxili aləmi arasında tam bir uyğunluq yaratmışdır. Ədib Xudayar bəyi belə təsvir edir: “Xudayar bəyin ancaq otuz yeddi, otuz səkkiz sinni olar; artıq olmaz, bəlkə əskik ola. Boyu ucadı, çox ucadı. Bunun ucalığından ötrü keçən vaxtda Xudayar bəyə bir ayama deyərdilər. Amma mən söz verdim ki, onun keçəcəyindən danışmayım. Qorxuram yalançı olam. Bəli, boyu ucadı, saqqalı, qaşları tünd qaradı. Üzü də qaradı, çox qaradı. Gözləri lap qaradı, bir tikə ağ yoxdu gözlərində. Belə ki, bəzi vaxt Xudayar bəy papağını basır gözünün önünə; pa- paq qara, gözlər qara, üz qara. Papağın altdan gözlər belə işarır ki, adamın canına vahimə ötü- rür. Pəs deyəsən ki, çim altdan qurbağa baxır. Bunlar hamısı ötər. Xudayar bəyin bir böyük qusuru var. Burnu əyridi; əyridi, amma pis əyridi. Əyri də var, əyri var. Mən çox gözəllər görmüşəm ki, burunları əyridi, amma Xudayar bəyin burnu pis əyridi. Burnunun yuxarı tərəfindən bir sümük dikəlib. Sümük düzdü, amma aşağısının əti xoruz pipiyi kimi düşüb sol yana. Amma çox pis burundu, vəssəlam. Xudayar bəyə göyçək kişi demək olmaz” (C.Məmmədquluzadə Əsərləri dörd cilddə. I cild, Səh.51).
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1155
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Ədib Xudayar bəyin üz–gözünün qaralığını təsvir edərkən onun daxili aləminin “qara- lığı”ndan xəbər verir. C.Məmmədquluzadə burada Xudayar bəyin bədii portret elementlərini bir–birinə uyğun yaratmışdır. Yəni Xudayar bəyin zahiri görkəminin eybəcərliyi onun daxili aləminin eybəcər- liyindən xəbər verir. Çünki povesti oxuduqda ancaq Xudayar bəyin xarakterindəki zəif cəhətlər nəzərə çarpır, onun xarakterində heç bir müsbət cəhət görünmür. Ədibin Xudayar bəyi belə təsvir etməsi haqqında professor C.Xəndan yazır: “Bu təsvir Xudayar bəyin xarici portreti haqqında tam təsəvvür oyadır. Biz onun işini hələlik görməsək, arzusu, qayəsi ilə tanış olmasaq da yazıçının bu təsvirlərində tipə mənfi münasibət bəsləyirik. Aydın məsələdir ki, öz arzu, istək, qayə və işi ilə də mənfi olan tipə xarici portret deyilən bu sifətlər də əlavə olun- duqda o, oxucunun nəzərində tam mənfi bir surət kimi canlanır” (C.Xəndan XX əsr Azərbay- can ədəbiyyatı səh.91). Həqiqətən də ədibin Xudayar bəyin təsvirini povestin lap əvvəlində verməsinə baxmayaraq, oxucu artıq C.Məmmədquluzadənin təsvirindən bu surət haqqında müəyyən fikrə sahib olur. Ədib Xudayar bəyin zahiri görkəmi ilə daxili aləmini vəhdətdə götürməklə bu obrazın müfəssəl bədii portretini yaratmaqla yanaşı, eyni zamanda obrazın xarakterindəki mənfi cəhətlər haqqında oxucuda aydın təsəvvür yaratmışdır. Ədibin bədii portret cəhətdən diqqəti cəlb edən əsərləri sırasına “Poçt qutusu”, “Molla Fəzləli”, “Konsulun arvadı” və s. hekayələrini də daxil etmək olar.
(Azərbaycan və türk dillərinin materialları əsasında) Jalə ZEYNALLI Qafqaz Universiteti jzeynalli@qu.edu.az AZƏRBAYCAN
Türk dilləri qrammatik quruluşunu və əsas lüğət tərkibini yüzilliklər boyunca qoruyub saxlayaraq öz daxili qanunauyğunluqlarına əsasən inkişaf edir, təkmilləşir və zənginləşir. Lakin bununla belə, deməliyik ki, heç bir dil yalnız öz daxili resursları hesabına inkişaf etmir, hər bir dilə başqa dillərin də təsiri qaçılmaz və labüddür. Türk dillərində də tarixi əlaqələr və qarşılıqlı təsirlər nəticəsində alınma sözlərin “stadial layları” meydana çıxmışdır. Türk dillərinə müxtəlif mənşəli sözlərin keçməsi müəyyən dövr və mərhələlərdə türklərin müxtəlif xalqlarla iqtisadi, mədəni, qonşuluq, siyasi və s. münasibətləri nəticəsində olmuşdur. Alınma söz problemi müasir dilçilikdə fərqli rakurslarda işıqlandırılır. Xüsusilə də ərəb və fars dillərinin türk dillərinə təsirinə tədqiqatlarda müxtəlif münasibətlər bildirilir. Müəlliflərin bir qismi öz əsərlərində bu dillərin, türk dillərinin lüğət tərkibinin, terminologiya- sının zənginləşməsində oynadığı əhəmiyyətli roldan, müsbət təsirindən bəhs etmiş, bir qismi isə ərəb və fars qəsbkarlarının zorakı tədbirləri nəticəsində türk dillərinə zorakı assimilyasiya yolu ilə keçən sözlərin bu dilləri tanınmaz hala saldığını yazmışlar. Əslində həmin müəllif- lərin hər biri özlüyündə müəyyən dərəcədə haqlıdır. Belə ki, dilin öyrənilməsi ilə bağlı yazıl- mış mənbələrin çoxunda qeyd olunduğu kimi, alınma sözlərin dillərin zənginləşməsində müs- bət rolunu hardasa inkar etmək doğru olmaz. Çünki alınma sözlər dilin leksik bazasının zən- ginləşməsində az rol oynamır, dilin təkrardan, yeknəsəqlikdən azad olmasına müsbət təsir göstərir, dildə sinonim cərgələrin yaranması, xüsusilə bədii dilə gözəllik və zənginlik gətirir. Ancaq bir şeyi də nəzərdən qaçırmaq olmaz, dilin zənginləşməsi məqsədi ilə aldığımız alın- malar eyni zamanda dilin dəyişməsinə, öz kökündən, varlığından ayrılmasına da səbəb ola
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1156
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan bilər. Bu mənada həddindən artıq alınmanın dili dəyərsizləşdirməklə bərabər, zaman keçdikcə onun yox olmasına da aparıb çıxara biləcəyi faktını da unutmamaq gərək. Fikrimiz bu məqam- da digər ideyanı müdafiə edən müəlliflərin fikri ilə üst-üstə düşür. Bu da bir faktdır. Çünki, məhz XII-XIII əsrlərdə türk dilləri belə bir faktla üz-üzə durmuşdu. Belə ki, ərəb xilafətinin genişlənməsi, ərəblərin digər xalqları uzun müddət işğal altında saxlaması nəticəsində bu dillərdən bir sıra dillərə, xüsusən türk dillərinə xeyli sözlər keçdi.Hesablamalara görə, türk di- lində işlənən ərəb-fars mənşəli sözlər ədəbi dilin bir sıra funksional üslublarında – bədii ədə- biyyatın, elmi əsərlərin dilində leksik fondun 90%-ni təşkil etmişdir. Bu sözlərin nisbi faizi Osmanlı imperiyası dövründə daha yüksək idi. Bu leksik vahidlərin milli vahidlərlə müqayi- sədə ədəbi dildə çox geniş işləkliyə malik olması türk dilinin uğradığı təsirin əhatə dairəsini göstərir. Lakin,“Ədəbiyyat da, dil də xalqa xidmət edir” ideyasını da unutmamalıyıq. Məhz bu səbəblədir ki, həmin dövr ədəbiyyatı xalq tərəfindən başa düşülmədiyi üçün “saray ədəbiy- yatı” kimi tanınaraq bir qrupa xidmət etməli oldu. Bu mənada başqa dillərin təsirinə uymamaq, dili hədsiz alınmalarla doldurmamaq vəzifəsi də qarşıya çıxmış olur.
Burada bir məsələyə də toxunmaq, zənnimizcə, vacibdir. Belə ki, türk dilləri də dünya dilləri arasında zəngin dillərdən hesab olunur. Ona görə də türk dillərində dilin öz imkanları və qohum dillərdən alınma sözlər hesabına zənginləşdirilməsi məsələsi alınma sözlər baxımın- dan ilk amillərdən biri olaraq qəbul edilməlidir. Son zamanlar Türkiyə türkcəsindən Azərbaycan türkcəsinə “ortam, bilgi, suç, özəllik, ayrıntı” və s. kimi sözlər axın etməkdədir. Bu hal çoxluq tərəfindən müsbət qarşılanmır. Bu sözlərin dilimizdəki qarşılığı olan “mühit, məlumat, günah, xüsusiyyət, təfsilat” sözlərinin əs- lində ərəb mənşəli olmasına baxmayaraq, uzun tarixə malik olması və dildə işləklik qazanaraq çoxluq tərəfindən anlaşılması səbəbilə bu sözlərin işlədilməsinə üstünlük verilir. Əslində isə, zənnimizcə, bu hal sevindirici bir hal kimi qarşılanmalıdır. Çünki, bu sözlər ərəb-fars mənşəli sözlərin müəyyən qisminin dildən təmizlənməsində əhəmiyyətli rol oynaya bilər.
Ümumiyyətlə, türk dillərindəki alınma sözləri digər türk dillərində olan sözlərlə əvəzləmək türk dövlətlərinin münasibətlərinin daha da möhkəmlənməsi və ortaq türk dilinin yaradılması istiqamətində mühim addım ola bilər ki, bu da öz növbəsində türk millətlərinin vahid bir ad altında – türk adı altında birləşərək öz mədəniyyətlərini və dillərini zorla qəbul etdirməyə çalışan dövlətlərin siyasətinə qarşı mübarizədə daha güclü və həmrəy olmalarını təmin edə bilər. Dil siyasətindən söz düşmüşkən müasir dövrdə Amerikanın yeritdiyi dil siyasəti məsə- ləsinə toxunmaq yerinə düşər. Bildiyimiz kimi, ingilis dilinin türk dillərinə və ümumiyyətlə bütün dünya dillərinə təsiri II Dünya müharibəsindən sonra başlanır. Bu təsirin səbəbi XX yüzillikdə Amerikanın siyasi – iqtisadi nüfuzunun artması və yeritdiyi dil siyasətidir. İngilis dili bugün də kino, musiqi, xüsusilə də elmi tərəqqinin son inkişafı olan, qısa bir keçmişə sahib olmasına baxmayaraq, müasir dövrdə bütün dünyada ən çox istifadə olunan və getdikcə istifadə sahəsi genişlənən internet vasitəsilə öz mövqeyini gücləndirməkdədir. Son zamanlar türk dilinə ingilis dilindən daxil olan yeni sözlər, anlayışlar, əsasən, internet vasitəsilə daxil olur: site, e-mail, chat, smiley və s. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, türk dilinə yazılış şəkli ilə daxil olan show, New York,
yaradır. Çünki, bu sözlərdə yazılış və deyiliş fərqi olur, bu isə türk dilinin normaları ilə uyğun gəlmir. Ehtiyac olmadan dilə daxil olan və türk dillərinin normalarına uyğun gəlməyən sözlə- rin çəkisinin getdikcə artması, bugün türk dilləri üçün təhlükə yaratmaqdadır. Bir zamanlar Atatürkün təlimatı ilə yaradılan Türk Dil Qurumunun, türk dilini yad dil- lərin təsirindən azad etmək, yabancı mənşəli alınmaları dildən çıxartmaq, türk dilinin öz daxili imkanları hesabına söz yaradıcılığı prosesini önə çəkmək məqsədilə başlatdığı dil inqilabının bir digəri də müasir dövrdə türk dilləri üçün təhlükə yaradan ingilis dilindən alınan sözlərin III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1157
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan dildən təmizlənməsi uğrunda başladılmalıdır. Necə ki, cumhuriyyət tarixi boyunca türkcələş- dirmə istiqamətində aparılan işlərin diqqət mərkəzində əsasən ərəb-fars mənşəli sözlər olmuş və diqqətlərin ərəb-fars mənşəli sözlərə yönəlməsi nəticəsində qərb dillərindən, xüsusilə də fransız dilindən alınan sözlər gözdən qaçmış və dildə getdikcə çəkisi artaraq türk dili üçün təhlükə yaratmışdı, zənnimizcə bugün də türk dili belə bir təhlükə ilə üz-üzə durur. Bu səbəb- lə, getdikcə artıb dilin saflığı üçün təhlükə yaradan sözlərin dildən təmizlənməsi, onların milli qarşılığının müəyyənləşdirilməsi istiqamətində islahatlar aparılmalıdır. Bu tendensiyanın Azərbaycan dilində də özünə yer tapdığını nəzərə alaraq, yersiz alınmaların vaxtında öz milli sözlərimizlə əvəzlənməsi problemi üzərində düşünməyə dəyər.
ARAPÇA VE FARSÇA KELİMELER İbrahim KURT QAFQAZ ÜNİVERSİTESİ ibkurt@qu.edu.az AZƏRBAYCAN Türk dili tarihi gelişim sürecinin ilk döneminde meydana getirilen eserlerde yabancı dil- lerin tesirini günümüzdeki gibi görememekteyiz. Eski Türkçe döneminde dilde olan kelimeler saf ve durudur. Sözlü kültür vasıtasıyla Türk dilinin kelimeleri ozanların, yırçıların kopuzuyla insanların gönüllerine işlenmekteydi. Bu dönemden günümüze kadar gelen kelimelerin bazıla- rı ölmüş ve bir kısmı ise ağızlarda ve edebi dilde yaşamıştır. Bunu günümüz Türk dilleri içeri- sinde Türkmen, Yakut dillerinde daha güçlü görürüz. O dönemdeki şiirler bizlere halk kültü- rünün izlerini göstermektedir. Türklerin İslamiyetle tanışması ve İslamiyeti kabul etmesinden sonra hızlı bir şekilde dilimize Arapça, Farsça kelimeler girmiştir. Eski Anadolu Türkçesi döneminde Arapça, Farsça kelimeler yavaş yavaş kendisini göstermeye başlamıştır. Daha sonra 16-17.yy’da bu kelimelerin dilimize geçme oranı ve kullanım miktarı artış göstermiştir. Tanzimat dönemine gelindiği zaman dilde sadeleşme hareketi başlamıştır; ama çok başarılı olunamamıştır. Milli Edebiyat döneminde dilde sadeleşme anlayışı daha güçlü algılanmış ve halkın kullanmış olduğu dili edebi dil haline getirmeye çalışılmıştır. Bu sadeleşme anlayışı daha sonraları dilde tasfiyecilik anlayışına dönüşerek kendisini göstermiştir. Bu anlayışa göre dilde mevcut olan Arapça ve Farsça kelimeleri çıkarmak gerekiyordu; ama yanlış olduğu anlaşılınca tasfiyecilik analayışından vazgeçilmiştir. Bizler ozanlarımızın dilinde böyle hadi- selerle karşılaşmayız; çünkü onlar halkın dilini kullanarak şiirlerini kaleme alırlar. Onlar için dilde olan kelimelerin Arapça ve Farsça şeklinde ayrımı yoktur. Türk dilinin gramer kural- larını benimsemiş herbir kelime Türkçe sayılır. Ozanlarımız bu şekilde dilin inkişafını sağla- mışlardır. Karacaoğlan, Türk dilinin imkanlarını kullanarak sevgi dolu şiirler kaleme almıştır. Bu şiirleri yazarken kelimeleri Arapça, Farsça diye ayırmamıştır. Gönlünden gelen esintileri halk diliyle söylemiştir. Türkçenin güzelliklerini ortaya çıkartmaya çalışan ve kelimelerin büyülü iklimine bizl- eri çeken Karacaoğlan, hayatını bu istikamette sürdürmüştür. Ali Rıza Yalgın’ın “Cenupta Türkmen Oymakları”adlı eserinde yayımlanan bu beyitte Karacaoğlan’ın doğum tarihi bil- dirilmektedir: “Karac’Oğlan dendi ünüm duyuldu Bin on beşte göbek adım koyuldu” Bu beyitte1015tarihiyle karşılaşırız. Hicri tarihe gore verilen bu bilgi miladi olarak 1606 tarihine denk gelmektedir. Karacaoğlan “Çukurovalı”dır. Karacaoğlan, “Salur Boyunun Var-
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1158
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan sak Aşireti”ndendir. Karacaoğlan’ıngerçekismihakkında da farklıdüşüncelervardır. Müjgan CUNBUR’un “Karacaoğlan” adlıeserinin önsözünde vermiş olduğu bilgiye gore Karacaoğ- lan’ıngerçekismiHasan’dır. Buna kaynakolarakşubeyitigösterir: “Karaca’Oğlan Hasan adım Güzellerdekaldıdadım” Bu kitapta,“Karacaoğlan”, Radloff’un derlemiş olduğu menkıbeye göre Karacaoğlan’ın gerçek ismi Simayıl şeklinde olduğu belirtilmektedir.Babasının ismi Kara İlyas adıyla anıldı- ğını Hoca Hamdi, hatıralarında yazmaktadır. Karacaoğlan’ın şiirlerine baktığımız zaman sa- deliği görürüz. Halkın diliyle yazmış olduğu şiirlerinde ayrı bir lezzet ve güzellik vardır. Ka- racaoğlan, halkın kullanmış olduğu kelimelere şekil vermiştir. Kelimeleri sevgi hamuruyla yoğurmuştur.Onun şiirleri o dönemde Türkçenin sadeleşmesi adına atılmış önemli adımlar- dandır. Karacaoğlan, halk tarafından çok sevilmiştir. Onun bir kaç yerde mezarı ve gönüllerde gezen şiirleri vardır. O, şiirlerini hece ölçüsüyle kaleme almıştır. Onun şiirleri sadece kendi ülkesinde değil, başka ülkelerde de tesirini göstermiştir (Azerbaycan, Kırım, Balkanlar vb.). Karacaoğlan’ın ölüm tarihi 1679 olarak belirlenmiştir. Burada esas olan Karacaoğlan’ın şiirlerinde geçen Arapça ve Farsça kelimeleri belirtmek olacaktır; ama hepsi değil sadece bir kaçı gösterilip Azerbaycan dilinde kullanımı da belirtile- cektir. Arapça ve Farsça kelimelerin belirlenmesi ve Azerbaycan dilinde kullanım şekli. Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|