Qafqaz Universiteti Materiallar
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- HİNT ÜSLÛBUNUN ŞEYH GALİP’İN ŞİİRLERİNE YANSIYAN ÖZELLİKLERİ Aycan GÜLTEKİN
|
NEDİM VE MOLLA PENAH VAGIF'IN ŞİİRLERİNDE ORTAK KONU: AŞK Səadət İMANOVA Qafqaz Universiteti shasanova@qu.edu.az AZƏRBAYCAN Əli RZAYEV Qafqaz Universiteti ali825@box.az AZƏRBAYCAN Klâsik Türk Edebiyatı, 18. yüzyılda da gelişimini sürdürmüş, gerek nazım, gerekse düz yazıda büyük sanatçılar yetiştirmiştir. Ancak bu yüzyılın edebî gelişmelerine asıl damgasını vuran “mahallileşme cereyanı” denilen yerlileşme olayıdır. Önceki yüzyıllarda bazı şairlerin III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1165
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan çabalarında kendini gösteren Türkçe'ye dönüş istekleri, bu dönemde Nedim şairlerin katılma- sıyla bir Yerlileşme Akım`ına dönüşebilmiştir. Lale Devri (1718-1730)`nin zevk ve eğlence dünyasından edebiyata yansıyan yaşantılar da bu gelişmeyi hızlandırmıştır. Böylece bir yandan Âşık Edebiyatı, öte yandan İstanbul türkçesi ve halk zevki, Klasik Türk edebiyatı üzerinde et- kili olmuş, ona daha ulusal bir çevre kazandırmıştır. Klasik Türk Edebiyatı, bu dönemde iki büyük şair yetiştirmiştir. Bunlardan Nedim (öl.1730) Yerlileşme Akımı`nın en önemli temsil- cisi olmuştur. 18. yüzyıl Azerbaycan Edebiyatı'nın en güçlü temsilcisi Molla Penah Vagıf, 1717 yılın- da Kazak vilayetinin Salahlı köyünde dünyaya gelmiştir. 1759 yılında Gürcistan sınırında mey- dana gelen karışıklıklardan sonra birçok aile Kazak'ı terk etmiş, köyler boşalmıştır. Vagıf, ai- lesiyle birlikte geldiği Terterbasar'da ve Şuşa'da özel okullarda ders vermiş, bir süre sonra Ka- rabağ Hanı İbrahim Han, Vagıf'ı sarayına davet ederek ona vezirlik vermiştir. Molla Penah Vagıf, ömrünün sonuna kadar bu sarayda kalmıştır. 1795 yılında Aga Mehemmed Şah Gacar, Karabağ Hanı'nın Rusya'ya meyletmesinden rahatsız olarak oraya hücum eder. Vagıf, Şuşa şehrinin savunmasında da aktif olarak bulunur. Gacar, 1797 yılında ikinci defa saldırınca Va- gıf yakalanıp zindana atılır; İbrahim Han ise kaçar. Bu sırada Gacar gece yatağında öldürülün- ce Vagıf da kurtulur. Ancak bu durum çok sürmez ve İbrahim Han'ın kardeşinin oğlu Mehem- med Bey Cavanşir, Vagıf'ı oğlu Aliağa ile birlikte feci şekilde öldürtür.
Vagıf, Azerbaycan şiir tarihinde güzellik ve sevgi şairi olarak kabul edilir. Onun gerçekçi ve halkın duygularını anlatan şiirleri dil, üslûp ve estetik açıdan da güzel ve yenidir.
Nedim`in şiirlerindeki his unsurlarını, onun hayatı görüş ve anlayış zaviyesinden mütâlaa etmek icap eder. O, yaşamak, hayatın zevkini çıkarmak isteyen neşeli yaratılışı yüzünden reali- teye bağlanmış; şiirlerinde ifade ettiği hisleri bizzat yaşamış; etiyle, derisiyle duymuş ve du- yurmuştur. Onun şiirinin temel konusu aşktır. Şair bu duygularını, olduğu gibi, samimi olarak ve serbestçe ifade etmiştir. Bu yüzden şiirlerinde güzellere karşı duyduğu aşk hislerini büyük bir neş`e içerisinde samimiyetle terennüm eder. Maddi aşkın türlü heyecanlarını ve çapkınlık- larını kayıtsızca söylemekten çekinmez. Şiirlerinde asla kaba değildir. Zekasının inceliği, ifa- desinin güzelliği ve zarafeti, onu en açık mısralarında bile bayağılığa düşmekten daima koru- muştur.
Bütün bu özellikleri biz Vagıf'da da görebiliriz. Vagıf, şiirlerinde Nedim gibi yeni ve taze bir aşkı anlatmıştır. Onun güzeli anlattığı şiirleri klasik anlatım tarzından farklıdır. Vagıf'a kadar yaşamış üstad şairlerimiz aşktan, güzelden bahsettiklerinde çoğu zaman ideal, ulaşılma- sı zor olan, dokunulmaz bir varlıktan bahs etmişlerdir. Vagıf'ın kahramanı ise Nedim'in kahramanı gibi hayat insanıdır. O, yaşamaktan ve ha- yat nimetlerinden zevk almaya çalışan ve buna muvaffak olmuş bir âşıktır. Vagıf ve Nedim'in kahramanları dünyevi güzelliklerin tutkunudurlar. Vagıf'ta hayata bağlılık, beşerî aşk daha çok koşmalarında anlatılmıştır: "Doyunca zövq alaq nazü qemzeden Endişe çekmeyek heç bir kimseden Her geceler şirin-şirin sübheten Eyleyek hekayet ikimiz bele" (Azerbaycan Edebiyatı Tarihi, s.656) ........... "Getdim ala gözlü yara danışam Dedi oğlan, dur get, söz vakti deyil Arif çokdur, etmek olmaz işaret Oynatma qaşını, göz vaktı deyil!" (Azerbaycan Edebiyatı Tarihi, s.656) Nedim'de ise bu özellikler şarkı türünde anlatılmıştır: "Aceb nâzende tıfl-ı dilsitânsın Güzelsin tâzesin tersin civânsın III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1166
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Gözümde nûrsun sînemde cânsın Heman kalbimdeki râz-ı nihânsın" (ND., s.257: Ş.32/I) ............... "Sevdiğim cânım yolunda hâke yeksân olduğum İyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum Ey benim aşkında bülbül gibi nâlân olduğum Iyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum" (ND., s.251: Ş.25/I)
İki büyük sanatkâr olan Vagıf ve Nedim'in sadece sanatkârlık hususiyetleri değil, onların hayat hikâyeleri de birbirine benzemektedir. Her ikisinin hayatlarının sonunun feci şekilde bitmesi buna örnektir. Bütün bu özellikler bu iki büyük sanâtkarın hem hayatlarında, hem de şiir özelliklerinde birçok ortak noktaların bulunduğunun delilidir. Sonuç olarak; Nedim ve Vagıf klasik şiirimizde taze bir ruh ve yeni bir söyleyiş hususi- yeti gösteren şairlerimizdir. Gerçek hayatın sesini, yaşadığı devrin ruhunu, Türkçe'nin tabii ve güzel nazım dilini, beşerî aşkı en çok bu şairlerin şiirlerinde bulduğumuzu söylemek mümkün- dür. Klasik şiirimizde his unsuru olarak işlenen aşk ya İlahî mahiyettedir veya beşerî aşk duy- guları İlahî aşkın mecazlarına bürünerek gerçek hüviyetini gizlemiştir. Nedim ve Vagıf ise şi- irlerinde beşerî aşkın neşe ve sürurunu terennüm etmiş, edebiyat tarihimizde bir çığır açmışlardır.
DİLİN QORUNMASINDA İDEOLOJİ SİSTEMİN FORMALAŞMASI Zülfiyyə İSMAYIL AMEA Naxçıvan Bölməsi ismayilzulfiyye@yahoo.com AZƏRBAYCAN
Milli dəyər insanların və millətlərin varlığının təməl ünsürü və xalqların təməl paramet- ridir. Belə dərin məzmuna malik olan milli dəyərin başında isə dil gəlir. Dil – xalqların, mil- lətlərin yaşaması üçün yeganə damardır. Xalqa aid eynisindən bir başqası olmayan bir “iz”dir dil. Dil, müstəqil və izlənməsi çətin olan bir çay kimidir. Millətlərin təməl dəyərini müəyyən- ləşdirən əsas amillərdən biridi və ya birincisidir. Dil hər bir səsində, hər bir sözündə millətin üzünü göstərən ayna, millətlərin fərqini müəyyənləşdirən dəyərdir. Türk dili müxtəlif dilləriylə, dialektiylə, şivəsiylə, ləhcəsiylə geniş bir ümmanı xatırla- dır. Bu dil dünyada yaşayan türkləri birləşdirən, türk olmayana da uzanan bir dünya dilidir. Dilimiz elm, ədəbiyyat və sənət dilidir. Dialek və şivə isə bu dilin sirridir, dilin xəritəsidir, su- nulikdən uzaq və təbiidir. Dialekt və şivə bir dilin tarixini öyrənmək istəyən üçün əsas mənbə- dir, eyni zamanda bir dilin zənginliyini sübut edən dəyərdir. Türk xalqları fərqli ərazilərdə və ictimai quruluşlarda olsalar belə, hakim mövqedə olduq- ları müddətdə öz dillərini və kültür birliklərini mümkün dərəcədə mühafızə etmişlər. Hürriyyət və istiqlallarını itirdikdən sonra isə, istər-istəməz, bir-birindən kültür etibarilə uzaq düşməyə başlamışlar. Tarixi sınaqların ağırlığına baxmayaraq, bu gün türklüyün tək bir dili olduğu kimi, tək də bir dini vardır. Çox cüzi istisnalarla, demək olar ki, bu gün bütün türklər İslam dininə etiqad edirlər. Türklərin kültür birliyini sarsıtmağa və hətta büsbütün ortadan qal- dırmağa ən çox təsir edən amil rus imperializmi olmuşdur. İstər çarlıq, istərsə də sovetlər türk mədəniyyəti ilə birlikdə İslam dinini də daima ağır zərbələrə məruz qoymuşlar. Çarlıq rejimi öz ruslaşdırma siyasətini modern Avropa mədəniyyətini türk-müsəlman xalqları arasında yay- maq pərdəsi arxasında həyata keçirirdi. Bu yolda ən qüvvətli silahı rus məktəbi, rus mətbuatı və rus senzurası idi. Sovetlər isə türkləri kommunizm, internasionalizm və sinfı mübarizə kimi sosial şüarlar pərdəsi altında öz dil, tarix və ədəbiyyatlarından məhrum edərək ruslaşdırmaq III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1167
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan siyasəti güdmüşlər. Lakin düşmənlərin əsrlərdən bəri davam edən bu cəhdlərinə rəğmən türk- lər tarixən olduğu kimi, bu gün də dili və ruhu etibarilə türklüklərini qorumaqdadırlar. Türklərə qarşı yönəldilmiş bu qərəzli siyasətin təhlükəli nəticələrini nəzərdə tutan M.Ə. Rəsulzadə yazırdı: “Türk kültür birliyi hər türkün ən yüksək idealı olmalıdır!” Türk xalqlarının yenidən istiqlaliyyət əldə etməsi sovet ideoloji sisteminin formalaşdırdığı məlum stereotipləri aradan qaldırmış oldu və Türk dünyasının mədəni birliyinə də yeni baxış tərzi formalaşmağa başladı. Bu mənada Həsən bəy Zərdabi ilə başlayıb İsmayıl bəy Qaspıralı ilə inkişaf etdirilmiş türk dil və kültür birliyi ideyasının Məmməd Əmin Rəsulzadə, Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu, Mirzə Bala Məhəmmədzadə, Əhməd Cəfəroğlu, Ceyhun Hacıbəyli və digər davamçılarının fikirlərinə diqqət yetirilməyə başlanıldı. Mədəniyyətin mühüm amili olan dilin milli tərəqqidə, milli özünüdərkdə oynadığı mühüm rola dair bu mütəfəkkirlərin irsi öyrənil- dikcə bəlli oldu ki, onlar dil, kültür və millət məfhumlarını eyni mövqedən dəyərləndirmişlər. Milli diriliyimizi mədəni təməllərə bağlayan və “Türk kültür birliyi hər türkün ən yük- sək idealı olmalıdır!” - deyən M.Ə.Rəsulzadənin, “Milli dövlət kültür yaradıcılığının ən yük- sək şəklidir”- deyən M.B.Məhəmmədzadənin bu müddəaları milli varlığın mühafizəsində dil və kültür birliyinin nə qədər mühüm bir amil olduğunu bəyan etməkdədir. Bu amilə böyük önəm verən, dili milli kültürün ifadə vasitəsi, milli birliyin ən sağlam dayağı kimi dəyərlən- dirən Mustafa Kamal Atatürkə görə də milli dövlətin əsasını dil və kültür təşkil edir: “Türkiyə Cümhuriyyətinin təməli kültürdür”. M.F.Axundzadə və H.Zərdabidən ilham alan İ.Qaspıralı (“Dilsiz adam nə isə, ədəbi və ümumi dili olmayan millət də tamamən eynidir”) və C.Əfqani (“Millətdən kənarda səadət yoxdur, dilsiz də millət ola bilməz”) ideyasına tapınan Azərbay- can ziyalıları milli istiqlal uğrundakı mübarizələrini heç zaman dil və kültür birliyi ideyasın- dan təcrid etməmişlər. M.Ə.Rəsulzadənin qənaətincə isə, “dil bir nöqteyi-nəzərdən həmən millət deməkdir”, “Dil - millətin böyük bir hissəsidir. O, onun zahiri və batinidir. Millətləri bir- birindən ayıran ən böyük əlamət iştə bu dil damğasıdır”. Milli həyat, milli varlıq, milli mənlik və milli ruhun əsasını, baş mənbəyini təşkil edən milli kültürdür - qənaəti bu ziyalıların bütün yazılarının da ana xəttini təşkil etmişdir. Onların fıkrincə, milli kültürlərini qoruyub yaşatma- ğa müvəffəq olan hər millət, gec-tez müstəqil bir milli dövlət qurmağa namizəddir. Milli kül- türün başında isə milli dil gəlir. Milli varlığın mühafızəsində və kültür birliyində dilin rolu həlledicidir. Ə.Cəfəroğluya görə, “Azərbaycan dilinin tarixinin yalnız türk dilinin tarixi ilə bir- gə dərk və tədqiq edilməsi elmi sayıla bilər”. Bu mənada Azərbaycan türklərinin mədəniyyət tarixi də məhz ortaq türk milli-mənəvi dəyərlərinin, elminin, ədəbiyyatının və nəhayət, dilinin tarixi ilə əlaqəli şəkildə öyrənilməlidir.
Qafqaz Universiteti feliyeva@qu.edu.az AZƏRBAYCAN
Ədəbiyyat tarixinə nəzər saldıqda görürük ki, Şərq ədəbiyyatında ən yayğın ədəbi janr- lardan olan qəsidənin ərəb, fars, türk dillərində mahir nümunələri yaradılmışdır. Ərəb ədəbiy- yatında İmrul-Qeys (v:540), Mütənəbbi (v:354), Əbu Təmmam (v:436), fars ədəbiyyatında Rudəki (v:329), Ünsüri (v:431), Mənuçöhr (v:432), türk ədəbiyyatında Xaqani (v:595), Niza- mi (v:611), Ruhi (v:1014), Füzuli (v:963), Nəfi (v:1044) kimi qəsidə ustaları bu şeir şəklində cığır açmış, xələflərinə örnək təşkil etmişlər. Qəsidə əruz vəznində 9 beytdən 100 beytə qədər aa, ba, ca... şəklində qafiyələnmə sisteminə malik bir nəzm şəkli olub, məzmununa görə məd- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1168
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan hiyyə, fəxriyyə, mərsiyyə, həcviyyə, nət, minacat və s. kimi növləri vardır. Məqaləmizə mövzu seçdiyimiz XVI əsr sufi ədəbiyyatının türk təmsilçisi İbrahim Gülşəni Bərdəinin (h. 826/830 - 940) divanında iki irihəcmli qəsidə mövcuddur. Bunlardan “Saqi şərabə vaslin nəvil bihicri Zat” (تاذ ﺮﺠﻬﺑ لوﺎﻧ ﻞﺻو باﺮﺷ ﻲﻗﺎﺳ) mətləli ilk qəsidə 2339 misra olub, Ankara nüsxəsinin 2a- 36b yarpaqları arasında yerləşmişdir. 13a, 32a və 36a yarpaqlarından sonra vərəq düşdüyü məlum olur. 36a yarpağından sonra kitabda gələn səhifə (vərəq düşmüş olsa da səhifələrin nöm- rələnməsi davam edib-müəllif) 36b-də bir misra var və qəsidə tamamlanır. İkinci, “Təbəddəl fi həvakə kövnə-Zati” (تاذ نﻮآ كاﻮه ﻲﻓ لﺪﺒﺗ) mətləli qəsidə 734 misra olub Ankara nüsxəsində 47a-71a yarpaqları arasında yerləşmişdir. Bunda vərəq düşümü qey- də alınmamışdır, qəsidə tamdır. Qəsidələr bir-birindən sadəcə bir sətirlik ara ilə ayrılmışdır, başlıq yoxdur. İkinci qəsidənin aa, ba, ca şəklində qafiyələnməsi onun yeni qəsidə olduğuna hökm etməmizə imkan yaradır. Yoxsa hər ikisi də “taiyyə”dir, yəni qafiyələnmə (تا) sonluğu üzərində qurulmuşdur. Divan bu qəsidələrlə başladığı üçün olmalıdır ki, bir çox mənbələr, qafiyəyə və ötəri məzmuna baxaraq, Gülşəninin ərəbcə divanının Sultanül-aşiqin İbnül-Farizin “Taiyyə”sinə nəzirə yazıldığını söyləmişlər. Bunun bir səbəbi də İbnül-Farizin “Nəzmüs-süluk” adlandırdığı və süluka girən talibin uymalı olduğu mətləblərdən bəhs edən “Qəsidətüt-Taiy- yə”si kimi İbrahim Gülşəni də birinci qəsidəsində təriqətə girmək istəyən taliblərə ibadətlərin batini mənalarını rəmzlərlə izah edir. Ümumiyyətcə, Gülşəni bütün divan boyunca çox məha- rətlə rəmzi dil istifadə edir. Təsadüfi deyildir ki, divanı Ankara nüsxəsi əsasında yayınlamış Andullah Kızılcık onu rəmzlər şairi adlandırır və İbnül-Farizlə bənzərliyinin məhz bu olduğu- nu göstərir. İlk qəsidəsində fikrini rəmzi dillə çatdırdığını özü də söyləyir. نﺎﻴﺑ يذ ﻢﻬﻓ ﻦﻣ ﺎﻨﻋ مﻼﻜﻟا ﻞﺟ تﺎﻐﻠﻟا ﺮﻬﺷا ﻦﻣ ﺮﺘﺴﻣ ﺎﻧزﻮﻣﺮﻣ Bizim sözümüz bəyana sığmadı, Rəmzlərimiz ən məşhur dillərdən belə gizli qalmışdır. İbnül-Farizin digər əsərləri kimi “Taiyyə”sinə də şathiyyat nisbət edilmiş və dolayısıyla İbrahim Gülşəninin də divanına belə bir iddia irəli sürülmüşdür. Doğrudur, bəzi məqamlarda Gülşəninin dili o qədər qəlizləşir ki, tam düzgün mənanı anlamaq mümkün olmur və şathiyyə iddiasını ağla gətirir. Lakin divanın böyük hissəsinin anlaşıqlı və şəriət üzrə olması bu “şüb- hə”ni şübhə altına alır. Həmçinin İbrahim Gülşəninin türkcə şeirlərində belə vəcd təzahürləri özünü göstərmir. Ərəbcə divanında istifadə etdiyi üslub, rəmzlər etibarilə İbnül-Farizin qəsi- dəsinə bənzərlikdən danışmaq olar. Ancaq sultanül-aşiqin nəzmdəki məharətinə rəğmən səkr halında yazdığı şeirləri ilə zamanının zahir üləmasını silkələmiş, çox tənqidlərə, hətta təkfirə məruz qalmışdır. İbrahim Gülşəni isə irşad fəaliyyətləri ilə məşğul olan bir müəllim-sufidir. Divanın üslubu axıcıdır, bədii ifadə və təsvir vasitələrilə zəngindir, qəsidələrin həcminin böyüklüyünə baxmayaraq qafiyə sıxıntısı çəkməmiş, bəzi qafiyələri təkrarlasa da məzmunun fərqli olmasına diqqət etmişdir. Adətən, uzun qəsidələrdə şairlər 30-40 beytdən bir təkrar qafi- yələri işlədə bilirmişlər və ümumiyyətcə qəsidələrin çox uzun olmamasına diqqət yetirilirmiş, çünki uzandıqca həm qafiyə tapmaq məsələsi ortaya çıxarmış, həm də çox gözəl başlayan qə- sidənin sonluğu öz təsir gücünü itirərmiş. Divanın bir mürşid tərəfindən müridlərinə yol gös- tərmək məqsədilə yazıldığı nəsihətamiz üslubundan da bəlli olur. Beytlərinə “ey talib” kimi xitablarla başlaması bunu deməyə əsas verir.
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1169
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan HİNT ÜSLÛBUNUN ŞEYH GALİP’İN ŞİİRLERİNE YANSIYAN ÖZELLİKLERİ Aycan GÜLTEKİN Qafqaz Üniversitesi aycangltkn@gmail.com AZƏRBAYCAN
18. asrın inanmış sanatkârı Şeyh Gâlip, Klâsik Türk Edebiyatı'nın son büyük şairidir. Divan şiiri, uzun, aralıksız ve rakipsiz hayatının bu son asrında, son sözünü Şeyh Gâlip’le söy- lemiş; son sanat hamlesini onun eserleriyle yapmıştır. Sözü kısaltmak, diğer Sebk-i Hindî şairleri gibi Şeyh Gâlip’in de bir üslûp özelliğidir. Bu nedenle şair, sözü uzatan bir takım söz sanatlarından uzak durmuş, onun yerine teşbîh, istiâre, kinâye, telmîh, hüsn-i ta'lîl ve mecâz-ı mürsel gibi sözü kısaltma özelliği bulunan anlam sa- natlarına ağırlık vermiştir. Fakat XVIII. yüzyıldaki diğer Sebk-i Hindî şairleriyle karşılaştırıl- dığında Gâlip’in şiir dilinin iddia edildiği kadar da ağır olmadığı görülmektedir. Gâlip’in şiir dilinde, asırlar boyu kullanılarak bir incelik, bir zarafet kazanmış kelimeler hâkimdir. Her Sebk-i Hindîi şairi gibi Şeyh Gâlip de yabancı kelimelere, özellikle de Farsça kelimelere ağırlık vermiştir. Sebk-i Hindî şairleri, az sözle çok şey anlatmaya önem verdikleri için, şiirde sözü kısaltmışlardır. Onların soyut kavramlara ağırlık vermeleri, anlamda yeniliği ve orijinalliği gözetmeleri de sözün kısalmasında etkili olmuştur. Şeyh Gâlip’in şiirlerinde soyut kavramlar, somutlaştırılarak anlatılmıştır. Yeni ve orijinal anlamlara ulaşabilmek için hayal unsurunun sağladığı imkanlardan yararlanmak gibi özellikler sözü kısaltmıştır. Gâlip’in şiirlerinde kısalık, beyit sayısında değil, anlamın ifade edilmesinde kendini gösterir. Yoksa gazellerinin genelde uzun olduğu, bazılarının da kimi Mevlevî büyüklerinin övgüsünü konu alan zeyillerle uzatıldığı görülmektedir. Anlam sanatla- rının fazla kullanılması, diğer Sebk-i Hindî şairlerinde olduğu gibi, Şeyh Gâlip’te de sözün kısalmasının hem sebebi hem de sonucudur. Ayrıca o, sözü uzatmanın okuyucuları usandıra- cağından endişe etmiş; bu endişesini de açıkça belirtmiştir. Şeyh Gâlip diğer Sebk-i Hindî şairleri gibi mazmuna önem vermiş; kendisinin, mana semtine giden bir yolcu olduğunu ve şiir yolunda mazmunu rehber edindiğini söylemiştir: "Gâlib hulâsa râst-rev-i semt-i ma’niyim Râh-ı sühanda reh-ber-i mazmuna uymuşum" Mana semtine giderken mazmun kılavuzluğuna tabi olan Gâlip, “Aldım tamam kişver-i mazmunu söz budur” mısrasında, mazmun ülkesini bütünüyle ele geçirdiğini söyleyerek maz- munlara ne kadar hâkim olduğunu göstermek istemiştir. Gâlip’in şiirinde hem eski hem de kendisinin “tâze mazmûn” dediği yeni mazmunlar yer almıştır. Fakat onun mazmunlarını anlayabilmesi için okuyucunun donanım sahibi olması lazımdır. Aksi takdirde okuyucu onun şiirlerini anlamakta zorlanacaktır. Bu zorluğu şairin kendisi de belirtme gereği duymuştur: "Ol şâ’ir-i kem-yâb benim kim Gâlib Mazmunlarımı anlamamak ayb olmaz" Şair, soyut kavramları anlatabilmek için hayal unsuruna ağırlık vermiş ve o kavramları hayal aracılığıyla okuyucu zihninde canlandırmaya çalışmıştır. Tasavvufla iç içe bir hayat süren Şeyh Gâlip, şiirlerinde tasavvufî konulara ağırlık vermiştir. Şair, gerek el değmemiş özgün an- lamları, gerekse tasavvufî bir takım düşünceleri anlatmak için hayal unsurundan ziyadesiyle istifade etmiştir. Şeyh Gâlip, örneklendirmeye dayalı bercesteli beyit yapısı içinde, atasözü gibi işlevsel mısralar söylemiştir. Bu özellik, Sâib-i Tebrizî, Nâbî, Edip, Râşit gibi Sebk-i Hindî şairleri için ayırt edici bir üslup özelliğidir.
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 1170
Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan "Tebessümü eder ıslâh suziş-i cigerim Nemek ziyâde olunca olur kebâb leziz" "Sana arz-ı mahabbet sevdiğim ayn-ı mahabbetdir Sühân-sâz-ı cünûnun dinlenir da’vâsı bürhânsız" Şeyh Gâlip, tezat sanatından çok fazla yararlanmıştır. Onun şiirlerinde tezat sanatı, zıt anlamlı sözcükleri aynı tamlamada bir araya getirmek biçiminde karşımıza çıkar. Çeşme-i
ve su arasındaki karşıtlığı âdeta yok sayarak onları aynı kavramda birleştirdiği görülmektedir: "Sâki getir ol âbı ki ateş-huruş ola
Bazı Sebk-i Hindî şairlerinin ayırt edici bir özelliği olan çoklu duyumlar da Şeyh Gâlip’ in şiirlerinde görülür. Bu durum, herhangi bir duyu organının, kendi eyleminin yanı sıra, başka duyu eylemlerini de gerçekleştirebilmesi biçiminde ifade edilir. O, göze konuşma ve susma, gamzeye gammazlık özellikleri vermiş; ayrıca sözün sıcak veya soğuk, acı veya tatlı olmasın- dan, hatta sözü saça benzeterek onun kokusundan, bir başka yerde ise renkli kokudan söz et- miştir. Bunların her biri birer çoklu duyumdur.
Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|