8-chizma. Ehtiyoj va u orqali kishilarni motivlashtirishni ifodalovchi model. Ko`rinib turibdiki, Motivatsiya jarayoni qandaydir (bilib yoki bilmay orzu qilinayotgan) ehtiyojga bo`lgan etishchilikdan yoki qoniqishning yetarli, yoxud umuman yo`qligidan boshlanadi. So`ngra shu qoniqishga erishish uchun maqsad asari harakat qilinadi. Ehtiyojning qondirilishi darajasi kishini kelajak sari intilishini belgilab beradi. Agar u muayyan narsadan qoniqish hosil qilsa, u holda keyingi motiv uni boshqa yuqoriroq ehtiyojga rag`batlantiradi. Jahon amaliyotida Motivatsiya vositasida unumli mehnatga chorlashning turli nazariyalari mavjud. Bo`lar jumlasiga:
X (iks) va Y (igrek) nazariyasi;
Kutish nazariyasi;
Boisiy (gigienik) tozalanish nazariyasi;
Adolatlilik (haqqoniylik) nazariyasi
Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi.
Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi negizida kishilar ehtiyojlari va qiziqishlari orqali ularning mehnatlarini motivlashtirish g`oyasi yotadi. Buni quyidagi chizmadan ko`rish mumkin (9-chizma):
Bu erda 1-rahbar bo`ysinuvchilarga ehtiyoj va qiziqishlarni chetlab ta`sir ko`rsatadi (bu erda qarorlarning bajarilishi hech kimni qiziqtirmaydi);
2- qo`l ostidagilarga faqat rahbarning ehtiyoji va qiziqishini inobatga olingan holda ta`sir o`tkaziladi (bu erda qarorlarning bajarilishi faqat rahbarning manfaatini ko`zlaydi).
5.1-chizma. Motivlashtirish vositasida boshqarish usuli.
3 – boshqarish o`zaro ta`sir ostida amalga oshiriladi. Bu erda qarorning bajarilishiga har ikkila tomon manfaatdor;
4 – ta`sir qilish faqat bo`ysinuvchilarning ehtiyoji va qiziqishimga asoslanadi.
1, 2 va 4 yondoshuvlar bilan xodimlar o`rtasida qarshi harakatga olib keladi. Natijada rahbar va jamoa, rahbar va ayrim xodimlar ehtiyojlari o`rtasida nomuvofiqlikning paydo bo`lishiga sabab bo`ladi. Shku sababli rahbar motishlashtirishni faqat ehtiyoj va qiziqishlar yordamida amalga oshirishi lozim.
Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi ham rahbarlardan boshqarishni faqat ehtiyoj va qiziqishlar vositasida ya`ni 3-yondoshuv orqali amalga oshirishni talab qilidi. Chunki boshqa (1,2 va 4) yondoshuvlar qarshi harakat bo`lib, xodimlar va jamoa bilan rahbariyat o`rtasida ixtiloflarga olib kelishi mumkin.
