Qazintilari

 
Suvarılan torpaq sahələrinin genişləndirilməsi məqsədilə layihələş-
dirilən su bəndinin tikintisində Azaçayın qum-çınqıl çöküntülərindən 
istifadə etmək üçün çayın hövzəsində və terraslarda 1983-1984-cü illərdə 
O.İ.İsmayılov tərəfindən kəşfiyyat işləri aparılmışdır.  
Qum-çınqıl çöküntülərinin geoloji quruluşu çox sadədir. Stratiqra-
fik cəhətdən burada Üst Dördüncü və Müasir dövr yaşlı çöküntülər işti-
rak edir. Dördüncü dövr çöküntüləri qayma-çaqıl-qumla, Müasir dövr 
çöküntüləri isə allüvial və delüvial-prolüvial çöküntülərlə - qumca, gilcə, 
qum və müxtəlif süxurların qırıntıları ilə təmsil olunurlar. 
Azaçayın çaqıl-qum çöküntüləri makroskopik cəhətdən çox möh-
kən, iri və müxtəlif ölçülü süxurlardan ibarətdir. Onların ölçüləri bir neçə 
millimetrdən 1,0 m-dək dəyişir. Qranulometrik tərkibində qayma (70 
mm-dən yuxarı) -9,3-14,6%, çaqıl və  çınqıl -49,8-57,4% və müxtəlif-
dənəli qum -33,1-37,0% iştirak edir. Rəngi açıq-bozdan qarayadək 

 
220
dəyişir və bütövlükdə tünd-boz rəngdədir. 5 m dərinliyədək qayma-çaqıl-
çınqıl kütləsi  əsasən yaxşı yuvarlaqlaşmış, yumru formalı intruziv 
süxurlardan təşkil olunmuşdur. Onlar 40%-dək andezitlərdən, 30%-dək 
andezit-dasitlərdən, 20%-dək dasitlərdən, 10%-dək dioritlərdən, 10%-
dən çox olmamaqla əhəngdaşlarından və kvarslı qumdaşlarından təşkil 
olunmuşdur. Yastı  və hamar formalara demək olar ki, rast gəlinmir. 
Faydalı qazıntıda rast gəlinən qum öz tərkibinə görə dayanıqlı olmayıb, 
50%-dən yuxarı 0,63 mm hissəciklərdən təşkil olunmuşdur. Müsbət amil 
ondan ibarətdir ki, qumlarda xırda (lilşəkilli) hissəciklərin miqdarı azdır. 
Təbii nəmlik 6,1%-dən 6,9%-dək, orta hesabla 6,6% təşkil edir. 
Qum-çınqıl qarışığının sıxlığı 2,62-2,70 q/sm
3
 olub, yataq üzrə orta 
göstərici 2,65 q/sm
3
-dir. 
Həll olmuş duzlar az miqdarda olub, 0,09-0,15%, orta hesabla 
0,12% təşkil edir. Qum-çınqıl qarışığında üzvi qarışıqlar müşahidə 
olunmur. 
Filtrasiya  əmsalı 4,1-5,4 arasında dəyişərək orta hesabla 4,7, 
sürüşmə bucağı isə 0,70-0,76 arasında dəyişərək orta hesabla 0,72 təşkil 
edir. Gil, lil və tozvari hissəciklərin miqdarı 0,5%-dir. Sürtünmə “S-20”, 
xırdalanma “X-8”, şaxtayadavamlılığı “Şax-25” markasına  uyğun gəlir. 
Qum-çınqıl qarışığının həcm kütləsi 2,0 t/m
3
, boşalma  əmsalı isə 
yataq üzrə orta hesabla 1,31 təşkil edir. İrilik moduluna görə qumlar 
iridənəli tipə aid olub, irilik modulu 2,68-3,08-ə  bərabərdir. Qumun 
tökmə həcm kütləsi 1,56-1,61 q/sm
3
, sıxlığı isə 2,60-2,70 q/sm
3
-dir. СО
3
-
ün miqdarı 0,15-0,3% arasında dəyişir.  
Yatağın B+C
1
 kateqoriyaları üzrə ehtiyatları 4374,9 min m
3
 təşkil edir.  
 
4.8.5. Əlincəçay yatağı 
 
Yataq Culfa rayonu ərazisində  Əlincəçay hövzəsində yerləşərək, 
26,5 km uzunluğunda 250-300 m enində ərazini əhatə edir. 
Yataq 1978-1979-cu illərdə T.M.Seyidov, İ.Ə.Məmmədov və 
O.İ.İsmayılov tərəfindən öyrənilmiş, 1980-ci ildə isə O.İ.İsmayılov 
tərəfindən yataqda kəşfiyyat işləri  aparılmışdır. 
Yataq 7 m-dən 12 m-dək qalınlığında allüvial-delüvial mənşəli 
qayma, çaqıl, qum çöküntüləri ilə mürəkkəbləşərək, müxtəlif tərkibli 
effuziv və intruziv süxurlardan təşkil olunmuşdur.  
70 mm-dən yuxarı hissəciklərin miqdarı 3-12%, 5-70 mm  30-58%, 
5 mm-dən kiçik hissəciklərin miqdarı isə 35-56% təşkil edir. Tökmə 

 
221
həcm kütləsi 1610-1700 kq/m
3
, gilli, lilli və tozvari hissəciklərin miqdarı 
isə 1,8-3,6% təşkil edir. Üzvi qalıqlar müşahidə olunmur. Yastı  və 
iynəvari hissəciklərin miqdarı 7,0-11,3% arasında dəyişir. 
Çınqıllar sürtünmə üzrə “S-1”, xırdalanmasına görə “X-8” marka-
sına uyğun gəlir.  
Əlincəçay yatağının çınqılları yuyulduqdan sonra bütün növ tikinti 
işlərində və avtomobil yollarının tikintisində istifadə oluna bilər.  
Yataq üzrə qumun orta miqdarı bütün kütlənin 42,7%-ni təşkil edir. 
Qumun tökmə həcm kütləsi 1440-1590 kq/m
3
, məsaməlilik 42-44%-dir. 
İrilik modulu 2,55-3,38 arasında dəyişərək iri qumlara aiddir. Gilli-lilli 
və tozvari hissəciklərin miqdarı yataq üzrə orta hesabla 3% təşkil edir və 
istifadədən əvvəl qumların yuyulması tələb olunur. 
Yatağın B+C
1
 kateqoriyaları üzrə ehtiyatları 18845,0 min m
3
 təşkil edir.  
 
 
4.8.6. Naxçıvan I yatağı 
 
Yataq Babək rayonu ərazisində Naxçıvan  şəhərindən 1,5-2,0 km 
cənubda, Naxçıvançay hövzəsində yerləşir. 
1968-ci ildə M.S.İsmayılov tərəfindən yataqda kəşfiyyat işləri 
aparılmışdır. 
Yatağın geoloji quruluşunda Naxçıvançayın allüvial çöküntüləri -
qayma, çaqıl, çınqıl, qumlu və lilli çöküntülərlə  təmsil olunan Müasir 
dövr çöküntüləri iştirak edir.  
Yatağın kəşf olunan dərinliyi 15 m-ə qədərdir. 
Qayma və  çınqıllar andezit-dasitdən, dioritdən, pelitomorf əhəng-
daşlarından, qumdaşlarından və c. süxurlardan təşkil olunmuşdur. 
 Dənəvərlik tərkibinə görə çınqıllar iriqırıntılı tipə aid olub, 20 mm-
dən böyük ölçülü hissəciklərin miqdarı ümumi süxur kütləsinin 70-90%-
ni, o cümlədən   40-60 mm hissəciklər 54%-ni, qaymalar isə 13,8%-ni 
təşkil edir. 
Çınqılların tökmə  həcm kütləsi orta hesabla 1375 kq/m
3
, məsa-
məlilik 5%-ə qədər, boşluqlar 43% təşkil edir.  
Yastı və iynəvari hissəciklərin miqdarı 12,0-35,0% arasında dəyişir. 
Gilli, lilli və tozvari hissəciklərin miqdarı 1-2% arasında dəyişir. 
Çınqıllar sürtünmə üzrə “S-I” və “S-II”, xırdalanmasına görə isə 
“X-12” və “X-16” markasına uyğun gəlir. Çınqıllar  şaxtayadavamlı 
(Şax.-150) olub, suudma qabiliyyəti 2,37%, nəmliyi 1%-ə qədərdir.  

 
222
  Çaqıldan alınmış çınqıllar sürtünmə üzrə “S-I” və “S-II” markaya, 
xırdalanmasına görə isə “X-12”markasına uyğun gəlir. Çınqılların tökmə 
həcm kütləsi  1330 kq/m
3
-dir. Gilli, lilli və tozvari hissəciklərin miqdarı 
0,15%, yastı və iynəvari hissəciklərin miqdarı isə 12,6% arasında dəyişir. 
Qumlar polimikt olub, irilik modulu 2,8-ə bərabərdir. Tökmə həcm 
kütləsi orta hesabla 1477  kq/m
3
, nəmlilik 1%-ə qədər, boşluqlar 43,5% 
təşkil edir. Qum-çınqıl qarışığında qumun miqdarı 26%-dir. Yüngül 
fraksiya  əsasən karbonatlardan, kvars və xloritdən ibarətdir. Yuyulduq-
dan sonra çınqıl və qumdan “300” markalı beton istehsalında istifadə 
etmək olar. Bunun üçün qayma və  çınqıllardan xırdalanma yolu ilə 
alınmış 20 mm-dən böyük çınqıllardan istifadə etmək olar. 
Yatağın B+C
1
 kateqoriyaları üzrə ehtiyatları 28,7 mln. m
3
 təşkil edir.  
 
 
4.8.7. Naxçıvan II  yatağı 
 
Yataq Babək rayonu ərazisində Naxçıvan şəhərindən 10,0-12,0 km 
şimal-şərqdə yerləşir. 
Yataq 1977-ci ildə T.M.Seyidov tərəfindən öyrənilmiş, 1978-1979-
cu illərdə yataqda  O.İ.İsmayılov və V.N.Nağıyev tərəfindən kəşfiyyat 
işləri aparılmışdır. 
Yatağın kəşf olunmuş hissəsinin uzunluğu 6,3 km, eni isə 150 m-
dir. Faydalı qatın kəşf olunmuş qalınlığı 6,0 m-ə çatır. 
Yataq 3 böyük geoloji strukturun - Naxçıvan törəmə muldası, 
Şərur-Culfa antiklinoriumu və Ordubad sinklinoriumunun kəsişmə hissə-
sində yerləşir. 
Geofiziki və hidrogeoloji məlumatlara görə Dördüncü dövr çökün-
tülərinin qalınlığı 50 m-dən çoxdur. Yataq ərazisində Dördüncü dövr 
çöküntüləri geniş inkişaf taparaq iki şöbə ilə - Üst və Müasir şöbələrlə 
təmsil olunur.  
Üst şöbə allüvial, allüvial-prolüvial və delüvial çöküntülərlə təmsil 
olunur və yataqda birincilər üstünlük təşkil edirlər. Bu çöküntülər 
Naxçıvançay hövzəsində  I çaybasardan yuxarıda  olan terrası əmələ gə-
tirir və çaybasar çöküntülərinin altında yatır.  I çaybasardan hündürdə 
olan terras üçün tez-tez pazlaşma müşahidə olunur. Burada  qayma-çaqıl 
çöküntüləri üstünlük təşkil edir və qum, gil və qumca ilə növbələşirlər. 
Öz xarakterinə görə onlar tipik akkumulyativ allüvial-prolüvial-
delüvial  əmələgəlmələrə aid edilir. 

 
223
Yataq Müasir dövrün allüvial-prolüvial çöküntülərindən təşkil 
olunmuşdur. Qayma-çaqıl-çınqıl fraksiyasının petroqrafik tərkibi Nax-
çıvançay hövzəsini və onun yuxarı axım hissəsini təşkil edən köklü 
süxurlarla sıx  əlaqədardır. Çöküntülər  əsasən andezit, andezit-dasit və 
dioritdən (40%-ə qədər), tufqumdaşları, tuf və tuffitdən (50%-ə qədər) və 
əhəngdaşlarından (20%-ə  qədər) ibarətdir. Dənəvərlik tərkibinə görə  
çınqıl xırdaqırıntılı olub, 5-20 mm-lik hissəciklər ümumi çınqıl kütləsinin 
60%-dən çoxunu, 5-40 mm-lik hissəciklər isə 88-95,5%-ni təşkil edir.  
Çınqılların tökmə həcm kütləsi 1,5-1,6 t/m
3
, xüsusi çəkisi 2,53-2,56 
q/sm
3
,  boşluqlar 27-37 %, qayma fraksiyasının yataq üzrə orta miqdarı 
8,02%, çaqıl-çınqıl  47,55%, qum 44,42% təşkil edir. 
Gilli, lilli və tozvari hissəciklərin miqdarı 1,5-3,0%-dir. 
Çınqılda yastı və iynəvari hissəciklərin miqdarı Dövlət standartında 
nəzərdə tutulan hədd daxilində (15%-dən az) olub, ümumi kütlənin 7-
12%-ni, zəif və aşınmış süxur dənələrinin miqdarı isə 1-4%-ni təşkil edir.  
Üzvi qalıqlar müşahidə olunmur. SО
3
-ün  miqdarı nümunələr üzrə 
0,01-0,1% arasında dəyişir. 
Çınqıllar sürtünmə üzrə “S-1”, xırdalanmasına görə “X-12”,  zər-
bəyə qarşı tədqiqatların nəticələrinə görə  “Z-50”, şaxtayadavamlılığına 
görə isə “Şax.-200”  markasına uyğun gəlir.  
Naxçıvan  II  yatağının çınqıllarından adi, ağır və hidrotexniki be-
tonların istehsalında istifadə etmək tövsiyə olunur. 
 Qumun  tökmə  həcm kütləsi 1,45-1,6 q/sm
3
, xüsusi çəkisi 2,59-2,64 
q/sm
3
, boşluqlar 29-40% təşkil edir. Dənəvərlik tərkibi: 2,5 mm ələkdə qalıq 
-10-18%, 1,25 mm ələkdə- 25-33%, 0,63 mm ələkdə 51-68% təşkil edir. 
İrilik modulu 2,57-2,79, gil və lil hissəciklərinin miqdarı 4,5-4,8%-dir. 
8736-85 saylı Dövlət Standartının tələblərinə görə  tədqiq olunan 
qumlar iridənəli qrupa aid edilir. 
Naxçıvan II  yatağının qumları yuyulduqdan sonra xırda doldurucu 
kimi  “250” markalı adi və hidrotexniki beton istehsalında istifadə oluna 
bilər. Üzvi qalıqların yalnız izlərinə rast gəlinir.  СО
3
-ün miqdarı 
nümunələr üzrə 0,16-0,17% arasında dəyişir. 
Yatağın 3,0-3,5 m dərinliyində  məcraaltı sulara rast gəlinir, sulu 
horizontun orta qalınlığı 15 m olub, aparılan hesablamalara görə gələcək-
də karxanaya xüsusi suaxımı 1 pm perimetrə 14 m
3
/gün təşkil edəcəkdir. 
Su axımı karxanada ciddi mürəkkəbləşməyə səbəb olmayacaqdır.    
Qum-çınqıl qarışığının B+C
1
 kateqoriyaları üzrə ehtiyatları 11103 
min m
3
,  C
2
 kateqoriyası üzrə isə 11097,5 min m
3
 təşkil edir.  

 
224
4.8.8. Cəhriçay yatağı 
 
Bilavasitə  Cəhri və Payız kəndlərinin yaxınlığında, Cəhriçay höv-
zəsində yerləşır.  
Yataq 1982-ci ildə T.M.Seyidov tərəfindən öyrənilmiş, 1985-ci ildə 
Cəhriçayında layihələndirilən bənd tikintisi məqsədilə “Azərhidro-su-
təsərrüfatı”nın sifarişinə uyğun olaraq H.M.Ramazanov və B.M.Kərimov 
tərəfindən  kəşfiyyat işləri aparılmışdır. 
Yataq Müasir dövrün allüvial çöküntüləri ilə mürəkkəbləşərək 
müxtəlif çökmə (karbonat), effuziv və vulkanogen süxurlardan təşkil 
olunmuş qayma, çaqıl, çınqıl və qumdan ibarətdir. 
Yataq  ərazisində iri fraksiyalar petroqrafik tərkibinə görə    əsasən 
əhəngdaşlarından, mergellərdən və bəzi  hallarda porfirit, tufqumdaşı və 
tufbrekçiyalardan təşkil olunmuşdur.  
Laboratoriya tədqiqatlarının nəticələrinə görə  Cəhriçay yatağının 
çaqıl və çınqılları fraksiyalar üzrə aşağıdakı kimidir: 120-80 mm - 1,9%; 
80-60 mm - 3,8%; 60-40 mm -11,9%; 40-20 mm-18,4%; 20-10 mm-
18,4%; 10-5 mm-20,1%; 5-2 mm - 3,9%; 2-1 mm -2,7%; 1-0,5 mm - 
2,6%; 0,5-0,25 mm- 4,0%; 0,25-0,01 mm - 5,4%;  <0,01 mm -4,1%. 
Həcm kütləsi ota hesabla 1,88 t/m
3
, xüsusi çəkisi 2,58 t/m
3
, 
boşluqlar 37,35%, təbii nəmlik 6,43%, optimal nəmlik 1,22% təşkil edir. 
Üzvi qalıqların yalnız izlərinə rast gəlinir. 
Su analizinin nəticələrinə görə həll olmuş kimyəvi duzların miqdarı 
orta hesabla 0,11%, filtrasiya əmsalı orta hesabla 4,61 m/gün təşkil edir. 
Daxili sürtünmə bucağının tangesi 0,70-0,76 arasında dəyişərək, orta 
hesabla 0,72-yə bərabərdir.  
Gilli, lilli və tozvari hissəciklərin ümumi miqdarı 5,7%-dən 7,3%-
dək dəyişərək orta hesabla 5,55% təşkil edir. Çınqıllar “Şax.-50” tsikl 
şaxtaya davam gətirir. Çınqılda SО
3
-ün miqdarı 0,2-0,5%-dir.  
Çınqılda yastı  və iynəvari hissəciklərin miqdarı 29,9-32,0%, zəif 
süxur dənələrinin miqdarı 29,9-32,0% olub, çınqılın xırdalanması “X-12”, 
sürtünmə üzrə “S-II”, şaxtaya davamlılığına görə isə “Şax.-50” markasına 
uyğun gəlir. Texnoloji tədqiqatların nəticələri göstərir ki, Cəhriçay 
yatağının çınqıl və qumlarından ilkin yumadan sonra 10-20, 5-10 mm 
fraksiyalardan müvafiq olaraq 30 və 70% miqdarında istifadə etməklə 
“150” markadan aşağı olmayan beton istehsalında istifadə etmək olar. 
Cəhriçay yatağının qumları iridənəli qumlara aid olub, irilik mo-
dulu 2,55-2,87 arasında dəyişir. Adi və texnoloji sınaqlarda aparılmış 

 
225
tədqiqatların nəticələri göstərir ki, Cəhriçay yatağının çaqıl, çınqıl və 
qum qarışığı  əsas parametrlər üzrə  bənd tikintisi üçün nəzərdə tutulan 
tələbatlara cavab verir. Yataq sənaye istismarına hazırlanmışdır.  
Çaqıl-çınqıl çöküntülərinin C
1
 kateqoriyası üzrə ehtiyatları 10 mln. 
m
3
 təşkil edir.  
 
4.8.9. Arpaçay yatağı 
 
Şərur rayonunun Dizə kəndindən 400-500 m cənubda, Şərqi Arpa-
çayın hövzəsində yerləşir.  
1971-1972-ci illərdə T.M.Seyidov və M.S.İsmayılov tərəfindən 
yataqda kəşfiyyat işləri aparılmışdır. Cənub tərəfdən yataq Ordubad-
Sədərək dəmir yolu ilə  sərhədlənir. Yatağın relyefi düzənlikdən ibarət  
olub, çayın axımı istiqamətində cənuba azca meyllidir. 
Yatağın geoloji quruluşunda Müasir və Dördüncü dövr çöküntüləri 
iştirak edir və qayma-çaqıl-çınqıl və qumlarla təmsil olunmuşdur. 
Qaymaların ölçüləri eninə  kəsilişdə 0,5 m olub, qum-çınqıl çöküntülə-
rinin  ümumi kütləsinin 8-17%-ni təşkil edir.  
Faydalı qat 5 m dərinliyədək öyrənilmişdir. Tərkibində dolomitləş-
miş, kristallaşmış  əhəngdaşları, qabbro-diabazlar və  əsasi tərkibli digər 
süxurlar  üstünlük təşkil edir.   
Çınqılların tökmə  həcm kütləsi 1550-1680 kq/m
3
 olub, boşluqlar 
25-30 % təşkil edir. Gilli, lilli və tozvari hissəciklərin miqdarı 1,5-2,5%, 
çınqılda yastı və iynəvari hissəciklərin miqdarı 2-7% təşkil edir. Zəif və 
aşınmış süxur dənələrinin miqdarı 2,0-3,5%-dir. Çınqıl və qumda üzvi 
qalıqlar müşahidə olunmur.  
Çınqıllar sürtünmə üzrə “S-I”, xırdalanmasına görə isə “X-8”  
markasına uyğun gəlir. Zərbəyə qarşı davamlılığına  görə  çınqıllar “Z-
75” markasına uygundur. 
Arpaçay yatağının çınqılları yuyulduqdan sonra “400” markalı 
sementdən istifadə etməklə, “225” və “300” markalı beton istehsalında 
istifadə oluna bilər.  
Qumun həcm kütləsi 1400-1600 kq/m
3
, irilik modulu 1,17-2,74, 
gilli, lilli və tozvari hissəciklərin miqdarı 2,5-10% təşkil edir.  
Çınqıl və qum yuyulduqdan sonra hidrotexniki beton istehsalına 
yararlıdır. 
Qayma-çaqıl-qum çöküntülərinin В+С
1
 kateqoriyaları üzrə ehtiyat-
ları 10409 min m
3
 təşkil edir. 

 
226
4.8.10. Pircüvardüzü qum yatağı 
 
Yataq Babək rayonu ərazisində Naxçıvan şəhərindən 7 km cənub-
şərqdə yerləşir. 
Yataq 1979-1983-cü illərdə T.M.Seyidov, O.İ.İsmayılov və 
İ.Ə.Məmmədov tərəfindən kompleks tikinti materialları üçün aparılan 
axtarış işləri nəticəsində aşkar edilmişdir. 
 1984-85-ci  illərdə  T.M.Seyidov və  İ.Ə.Məmmədov tərəfindən 
yataqda kəşfiyyat işləri aparılmışdır. 
 Faydalı qat Orta və Üst Dördüncü dövr yaşlı, əsasən xırda və orta 
dənəli delüvial-prolüvial qumlardan təşkil olunmuşdur. Yatağın cənub-
şərq və  şərq hissələrində müxtəlif formalı  təpələr uzanır və onun quru-
luşunda orta Dördüncü dövr yaşlı yaşılımtıl-boz rəngli incə və xırdadə-
nəli qumdaşları  iştirak edir. Qumdaşı layları  şimal-qərb və  qərb istiqa-
mətində 5-8
0
, bəzən isə 10
0  
bucaq altında yatırlar. Yatağın  şimal-qərb 
hissəsində ölçüləri 70 mm-dən böyük olan çoxsaylı çaqıllar və nadir 
qaymalar müşahidə olunur.  
Faydalı qat morfoloji cəhətdən dəyişkən quruluşa və keyfiyyətə ma-
lik layşəkilli formada olub, qranulometrik tərkibinə görə 2 qata bölünür: 
1.Üst Dördüncü dövr yaşlı xırda və orta dənəli qum. 
2. Üst Dördüncü dövr yaşlı incə və xırda dənəli, zəif sementlənmiş, 
yaşılımtıl –boz rəngli qumdaşı. 
Quyular üzrə yuxarıdan aşağıya yatağın litoloji kəsilişi aşağıdakı 
kimidir: 
1. Torpaq-bitki qatı,
 
bitki kökləri rast gəlinən boz rəngli, kəsəkli 
gilcə, qalınlığı 0,15-0,3 m. 
2. Yüngül, bəzən ağır, möhkəmlənmiş, bəzi yerlərdə tozşəkilli açıq-
boz rəngli gilcə və qumca, qalınlığı 0,5-6,0 m. 
3. Xırda-orta və iri dənəli qum. Onların yatımında müəyyən qanu-
nauyğunluq müşahidə edilmir, qumlarda qalınlıq üzrə tez-tez müxtəlif 
dənəli qumların laylanması müşahidə olunur. Faydalı qum qatının yatımı 
üfqi olub, qalınlığı 23,0 m təşkil edir.  
4. Zəif sementlənmiş, xırdadənəli, yaşılımtıl-boz rəngli qumdaşı, 
qalınlığı 3,0-16,0 m. 
5. Yataqda rast gəlinən süxurların altında yatan qırmızımtıl-boz 
rəngli gil, qalınlığı 8,0 m.   
Mikroskop altında qumlar özlərini orta və iridənəli süxur kimi gös-
tərir. Dənələr yarımyuvarlaq və yuvarlaq andezit və dasit qırıntılarından 

 
227
ibarətdir. Həmçinin tək-tək yuvarlaqlaşmış pelitomorf alevritli - incədə-
nəli struktura malik əhəngdaşı qırıntıları da rast gəlinir. 
Pircüvardüzü yatağının qumları  aşağıda qeyd olunan fiziki-mexa-
niki xüsusiyyətlərə malikdir:  
1. Tökmə həcm kütləsi - 1,56-1,62 t/m
3
. 
2. Sıxlığı (xüsusi çəkisi)- 2,57-2,62 q/sm
3
. 
3. İrilik modulu –1,94-2,40. 
4. Gil, lil və tozvari hissəciklərin miqdarı -3,5-10,8%. 
5. 5 mm-dən böyük dənələrin miqdarı – 0,1-15,4%. 
6. Boşluqlar- 30-43%. 
7. Üzvi qalıqlar və kükürdlü birləşmələr rast gəlinmir. 
Bəzi sınaqlar üzrə 5 mm-dən yuxarı  dənələrin miqdarının yüksək 
olduğunu və  tək-tək sınaqlarda isə 10-15 mm-lik çınqıllara rast gəlin-
diyini nəzərə alaraq istifadədən əvvəl qumların ələnməsi tələb olunur.  
Gil, lil və tozvari hissəciklərin miqdarı normadan yüksək olduğuna 
görə istifadədən əvvəl qumların yuyulması vacibdir. 
 Qumların ağır beton istehsalına yararlılığını öyrənmək məqsədilə 
Ümumittifaq Qeyri-filiz Elmi Tədqiqat İnstitutunun metodikasına uyğun 
olaraq beton qarışığı hazırlanmışdır.  İri  əlavə  kimi möhkəmlik həddi 
900 - 950 kqgüc/sm
2
-ə çatan Qaradaş yatağının teşenitlərindən xırdalan-
mış 40-100 mm fraksiyalı  çınqıllardan və Qaradağ Sement Zavodunun 
istehsalı olan “400” markalı sementdən istifadə edilmişdir. Tədqiqatın 
nəticələri aşağıdakı cədvəldə verilir. 
Cədvəl 30 
 
Qumdan beton hazırlanması üçün tədqiqatın nəticələri
 
 
№ 
Material sərfi 24 
gündən sonra orta 
möhkəmlik həddi, 
kqgüc/sm
2 
sement, 
kq 
qum, 
kq 
çınqıl,  kq 
Su, l 
1 3  4 
5 
6 
7 
1. 28,5 76,3  68,7 
19,0 
117,3 
2. 36,0 66,7  71,5 
18,0 
166,9 
3. 42,5 58,8  74,7 
17,0 
225,5 
 
Cədvəldən göründüyü kimi, Pircüvardüzü yatağının qumlarından 
ilkin yuyulmadan sonra “200” markadan aşağı olmayan beton istehsa-
lında istifadə etmək olar. 

 
228
10-20 mm-lik çınqıl fraksiyasından istifadə olunarsa,  daha yüksək 
markalı beton almaq mümkündür. 
Kimyəvi analizlərin nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, SiO
2
-nin 
miqdarı  5,00 - 62,5%, Al
2
O
3
-14,00-16,25%, Fe
2
O
3 
-6,14-7,76%,  CaO-
5,18 - 8,92%, MgO-1,37 - 4,75%, y.z.i.-4,45 - 10,25%-dir. 
Alınmış nəticələr göstərir ki, Pircüvardüzü yatağının qumları kim-
yəvi tərkibinə görə adi və ağır beton istehsalına yararlıdır. 
Yataq susuzdur və istismar zamanı hidrogeoloji cəhətdən heç bir 
mürəkkəbləşmə gözlənilmir. 
Qumlar radiasiya təhlükəsizliyi normalarına tamamilə cavab verir 
və heç bir məhdudiyyət qoyulmadan bütün növ tikinti işlərində istifadə 
edilə bilər.  
Yatağın B+C
1   
kateqoriyaları üzrə ehtiyatları 12366 min m
3
 təşkil edir.  
 
4.9. Tikinti daşı 
 
Azərbaycan Respublikası tikinti daşları ilə son dərəcə zəngin  olub, 
əsasən ölkənin cənub-qərb hissəsində Kiçik Qafqaz ərazisində çox geniş 
yayılmışdır. Onların keyfiyyəti və sənayedə istifadə sahələri eyni deyildir.  
Ən vacib tikinti daşları  sırasına Kiçik Qafqaz, Abşeron yarımadası 
və Böyük Qafqazın cənub yamaclarında geniş yayılmış  əhəngdaşları 
daxildir.  
Onlara Devon dövründən başlayaraq Dördüncü dövr də daxil ol-
maqla bütün yaşlarda rast gəlinir. Paleozoy yaşlı  əhəngdaşlarına 
Naxçıvan MR-in qərb hissəsində, Mezozoy yaşlı  əhəngdaşları isə    
Abşeron yarımadası istisna olmaqla, Azərbaycanın bütün regionlarında 
rast gəlinir. 
Respublikada püskürmə süxurlardan ibarət az sayda tikinti daşı  
yataqları  aşkar edilmişdir. Onlar geniş yayılmaları  və böyük qalınlığa 
malik olmaları ilə fərqlənirlər. Əksər  püskürmə və metamorfik süxurlar  
yüksək fiziki-mexaniki xüsusiyyətlərinə görə karbonatlı süxurları üstələ-
yir və buna görə  də çox ciddi tikinti və qurğularda onlardan istifadə 
olunması məsləhət görülür. Çınqıllardan isə yüksək markalı beton isteh-
salında və yol tikintisində istifadə oluna bilər.  
Püskürmə süxurlarından tikinti  daşı yataqları aşkar etmək üçün ən 
perspektivli sahə Naxçıvan MR-in intruziv süxurları hesab olunur. Belə 
ki, Mehri-Ordubad plutonunda əlverişli geoloji-iqtisadi şəraitə və yüksək 

 
229
möhkəmliyə malik intruziv süxurların arasında tikinti daşı yataqları aşkar 
etmək mümkündür. 
Çınqılda yastı  və iynəvari hissəciklərin miqdarı ümumi kütlənin  
35%-dən, tozvari, gil və lil hissəciklərinin miqdarı 3%-dən, gil topalarının 
miqdarı 0,25%-dən, zəif süxurların miqdarı 10%-dən (200 və 300 markalı 
çınqıllarda zəif süxurların miqdarı 15%-ə qədər) çox olmamalıdır.  
Naxçıvan Muxtar Respublikası  ərazisində yalnız bir tikinti daşı 
yatağı aşkar edilmiş və öyrənilmişdir.  
 
4.9.1. Ordubad əhəngdaşı yatağı 
 
Ordubad şəhərindən 5-6 km qərbdə, Ordubad dəmiryol stansiyasın-
dan isə 4-5 km şimal-qərbdə yerləşir.  
Yataqda 1977-ci ildə T.M.Seyidov və O.İ.İsmayılov tərəfindən 
kəşfiyyat işləri aparılmışdır. Yatağın uzunluğu 600 m, eni 260-300 m 
olmaqla sahəsi 0,15-0,20 kv.km-dir. 
Yatağın geoloji quruluşunda Dat-Paleosen seriyasının böyük qalın-
lığa malik bölünməyən karbonat-terrigen süxurları  iştirak edir. Litoloji 
cəhətdən ritmik növbələşən  əhəngdaşlarından və ayrı-ayrı az qalınlıqlı 
(0,3-2,8 m) qara argillit laycıqları ilə təmsil olunan qumdaşlarından təş-
kil olunmuşdur. Süxurlar 255-265
0
 qərb və cənub-qərb istiqamətə 15-20
0
 
bucaq altında yatırlar. 
Yataq  şimal-qərb istiqamətli üstəgəlmə tipli qırılma pozulmaları   
və həmçinin çoxsaylı çatlarla doğranmışdır. 
Cənub yamacdakı uçurum  üzrə  layın qalınlığı 170-210 m-ə çatır. 
Faydalı qatın üst hissəsi qalınlığı 1,0-2,5 m olan qırıntı elüvial-delüvial 
çöküntülərlə örtülmüşdür. Qərb hissədə fayqalı qat Alt Eosenin vulkano-
gen süxurlarının altına gömülür.  
Bozumtul, açıq-sarı və qızılgül  rəngli əhəngdaşları laylı, incəlaylı 
olub, möhkəm, silisləşmiş, pelitomorf və  xırdadənəlidir.  Əhəngli qum-
daşları xırda-incədənəli və möhkəm olub, silisləşmişdir. Argillitlər çınqıl 
istehsalına yararlı olmayıb, aralıq örtük süxurlara aid edilmişdir.  
Fiziki-mexaniki tədqiqatların nəticələrinə görə süxurların  havada  
quru halda möhkəmlik həddi  490-647 kqgüc/sm
2
, su hopdurulmuş halda 
isə 456-619 kqgüc/sm
2
 təşkil edir.  
Əhəngdaşından alınmış çınqıl ancaq ikilaylı örtüyə malik  asfaltbe-
tonun alt qatı üçün yararlıdır. 

 
230
Silindirdə xırdalanmasına görə çınqıl  “800” markaya aid edilir və 
ikilaylı örtüyə malik  asfaltbetonun alt qatı üçün yararlıdır. 
Şaxtaya davamlılıq birbaşa dondurma yolu ilə təyin edilmiş və təd-
qiqatların nəticələrinə görə  “Şax.-25” markasına, natrium xlorda isə 
“Şax.-15” markaya uyğun gəlir.  
Texnoloji tədqiqatların nəticələri göstərir ki, əhəngdaşları asfaltbe-
tonun hazırlanmasında çınqıla nəcibləşdirici əlavə kimi yararlıdır. Yata-
ğın  ehtiyatları A+C
1
 kateqoriyaları üzrə 1752,9 min m
3
  təşkil edir.  

 
231