Qida fiZİologiyasi fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ muhazire qida fiZİologiyasinin qisa iNKİŞaf tariXİ Plan 1

MUHAZİRƏ 10. QİDADA ZƏHƏRLİ KOMPONENTLƏR VƏ 
QİDALANMANIN MÜDAFİƏ AMİLLƏRİ  
Plan  

---

 
94 
 
1.  Qidanın zəhərli komponentləri  
2.  Qidalanmanın müdafiə amilləri 
 
1. Qidanın zəhərli komponentləri 
Qida  mürəkkəb  və  çoxkomponentli  kimyəvi  sistemdir.  Onun  bütün  kimyəvi 
maddələri şərti olaraq,  məhsulların özünün komponentlərinə, başqa sözlə, bitki  və 
heyvanat  mənşəli  məhsulların  özlərində  olan  maddələrə  və  yeyinti  qatqılarına  və 
ətraf mühitdən daxil olan kimyəvi və bioloji maddələrə bölünürlər. 
Yeyinti qatqıları məhsullara xüsusi texnoloji effekt vermək üçün onlara əlavə 
olunan  maddələrdir.  Beləliklə,  qidaya  müəyyən  mənada  həm  də  insan  sağlamlığı 
üçün təhlükəli olan zəhərli maddələrin mənbəyi kimi də baxmaq olar. 
Məhsulların tərkibindəki qida maddələri - zülallar, yağlar, karbohidratlar və s. 
orqanizmdə maddələr mübadiləsinin pozğunluğu hallarında xəstəliklər zamanı ona 
mənfı  təsir  göstərə  bilərlər.  Bunların  özü  də  3  cür  formada  baş  verə  bilər.  Birinci 
irsi xəstəliklərlə əlaqədar laktoza, fruktoza, saxarozanın allergiyası ilə əlaqədar, bir 
sıra fermentlərin çatışmazlığı ilə əlaqədar baş verə bilər. 
İkincisi, karbohidratların, şəkərin artıq qəbul edildiyi  hallarda  (şəkərli diabet, 
piylənmə,  ürək-damar  xəstəliklərində),  yağların  artıq  qəbul  edildiyi  zaman  (atero-
skleroz, piylənmə  vaxtı), ədviyyatların,  natrium qlutamatın ədviyya kimi çox  işlə-
dildiyi  hallarda baş verə bilər. Ayrı-ayrı aminturşuların  nisbətləri  gözlənilmədikdə 
də orqanizm üçün təhlükə yarana bilər. 
Bir  sıra  oliqoşəkərlər  təbii  komponentlər  olsa  da,  (rafinoza,  staxioza  və  s. 
paxlalıların  tərkibində  mədə-bağırsaq  sistemindən  parçalanmamış  halda  keçdikdə 
anaerob  mikroorqanizmlərin  fermentlərinin  təsirinə  məruz  qalaraq  diareya  və  s. 
pozulmalar  yaradırlar.  Zəhərli  təsiri  orqanizm  üçün  xardal  yağı  və  s.  bu  kimi 
yağların yağ turşuları da yarada bilir. 
Bütün  bunlarla  yanaşı,  qidanın  bioloji  fəal  maddələrindən  danışmaq,  başqa 
sözlə,  etil  spirti,  kofein,  teobromin,  teofıllin  kimi  sosial  toksikantlarından  da 
danışmağa dəyər. 

---

 
95 
 
Etanol  bioloji  fəal  maddə  olmaqla  yanaşı,  həm  də  enerji  mənbəyidir.  Eyni 
zamanda  onun  narkotik  təsiri  enerji  dəyərindən  daha  güclü  görünür.  Bu  səbəbdən 
də  qidalanma  zamanı  etanol  sağlamlıq  üçün  təhlükəli  qida  məhsulu  kimi  özünü 
göstərir.