Qishloq aholi

Takrorlash uchun savollar:
1. Qishloq joylardagi aholini joylashtirishdagi eng muhim ijtimoiy 
mezon deb qaysi holatlar hisoblanadi?
2. Joylashuv 
rivojlanishining 
obyektiv-tarixiy 
jarayonidagi 
ijtimoiy-iqtisodiy izchillik nimadan iborat?
3 . 0 ‘zaro bogMangan shahar va qishloq aholi punktlari guruhlari 
shakllanishining mohiyati nimalardan iborat?
4. Joylashuv tizimidagi shahar va qishloq aholi punktlari, aholi 
soni ko‘payishidan tashqari, yana nimalar, qaysi omillar hisobiga 
rivojlanishi mumkin?
5. Shakllanayotgan 
joylashuv 
tizimlari 
uchun 
tuzilmaviy- 
funksional elementlar sifatida e ’tirof etilayotgan shahar va qishloq 
aholi punktlarining vujudga kelishidan qanday natijalami kuzatish 
mumkin?
6. «Mayatniksimon migratsiya» atamasi nimani anglatadi?
46

---

7.Rivojlanayotgan transport infratuzilmasi shahar yaqinida joy- 
lashgan qishloq joylarda yashovchi ahoiini nimalar bilan ta’minlaydi?
8. Shahardan tashqaridagi aholi punktlari tizimiga kiruvchi 
aholining shaharga qatnashida joylashuv uzoqligini baholashda qaysi 
mezon qabul qilingan?
9. Shahar va qishloq aholisi joylashtirilishining o ‘zaro bogMiq va 
bir-birini toMdirib turuvchi ikkita tizim osti tuzilmalari tashkil topishi 
jarayonida muayyan shart-sharoitlar yuzaga keladi. Ushbu shart- 
sharoitlar nimalarni amalga oshirish uchun imkoniyatlar yaratib 
beradi?
1.6. Qishloq turmush tarzining o ‘zgarishi
O'zbekiston aholisining taxminan yarmisi qishloqda yashaydi va 
mamlakat ravnaqi va farovonligi aynan qishloq kelajagiga bogMiq. 
Davlatimiz rahbari ham qishloqda yangitdan shakllanayotgan mulkiy 
munosabatlarga, 
o ‘rta 
sinf vakillari - mulkdorlar, 
tadbirkorlar, 
ishbilainonlarga bejizga alohida urg'u bermagan.
Qishloq xo'jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish tuzilmasi 
bo‘yicha yalpi ko‘rsatkichlarda dehqon xo'jaliklarining ulushi 63,7% 
ni (2010 yil yanvar-dekabr oylarida - 62,9% ni), fermer xo‘jalik- 
larining ulushi - 34,1% ni (2010 yil yanvar-dekabr oylarida -
35,0% ni), qishloq xo‘jalik korxonalarining ulushi - 2,2% (2010 yil 
yanvar-dekabr oylarida - 2,1% ni) tashkil qilgan.
Statistika bo‘yicha 2008 yilning 1 oktabr holati bo'yicha 
0 ‘zbekistonda 218 mingta fermer xo‘jaligi ishlagan. Ular tarkibida 1,7 
mln.dan ortiq kishi ish bilan band boMgan, har bir xo'jalikka o'rtacha 
hisobda 27 gektardan yer maydoni to‘g‘ri kelgan. Dehqon 
xo‘jaliklarining umumiy soni taxminan 4,6 mln.ga teng boMgan.
So‘nggi yillarda fermer va dehqon xo‘jaliklari 0 ‘zbekiston agrar 
sektorining asosiy ishlab chiqarish kuchiga aylandilar. Statistikaga 
ko‘ra, 0 ‘zbekiston qishloq xo‘jalik mahsulotlarining 65 foizi dehqon 
xo‘jaliklariga to‘g‘ri kelgan. Fermerlarning ulushi 33,1% ni tashkil 
qilgan, qolgan qismi esa shirkatlar tomonidan yetishtirilgan.
Avvalgi yillarda boMgani kabi qishloqda sanoat ishlab chiqarish 
va qurilishni rivojlantirish, ixcham qayta ishlash korxonalarini
47

---

yaratish, xizmat ko'rsatish va servis sohasini takomillashtirish 
bo'yicha davlat dasturi qabul qilinadi.
Qishloqni qayta qurish qishloq aholisi turmush tarzini, y a’ni 
aholining tashqi muhit bilan belgilanadigan faoliyat turlari va qishloq 
aholisining o'ziga xos xususiyatlarini birlashtiruvchi tizimni o'zgartir- 
masdan turib amalga oshmaydi. Amaliyot va ilmiy tadqiqotlar shuni 
ko'rsatdiki, qishloq turmush tarzi quyidagi asosiy faoliyat turlaridan 
iborat: ijtimoiy ishlab chiqarishdagi mehnat, shaxsiy tomorqadagi 
mehnat, maishiy faoliyat, ta'lim va malaka oshirish bilan bog'liq 
faoliyat, madaniyat va hordiq chiqarish sohasidagi mashg'ulotlar, 
jamoatchilik ishi.
Ijtimoiy 
ishlab 
chiqarishdagi 
mehnat. 
Mehnat 
sohasida 
qondiriladigan ehtiyojlar, odatda, mehnatdan qoniqish darajasi va 
korxonani, ish o'm ini, kasbni o'zgartirish imkoniyati (yoki uning 
yo'qligi) bilan belgilanadi. Mehnatdan qoniqmaslik, birinchi navbatda, 
mehnat sharoitlari bilan va, ikkinchi navbatda. mehnatning mazmuni 
bilan bog'liq. O'zbekistondagi qishloq mehnatkashlarining mehnat 
sharoitlari bugungi kunda yengil emas - odamlar ko'p vaqtlarini ochiq 
havoda, noqulay muhitda o'tkazishga majburlar: qishloq xo'jalik 
mashinalarining konstruksiyasi doim ham respublikadagi iqlimiy 
sharoitlami hisobga olmaydi va ishlash uchun yetarlicha qulay emas; 
xo'jaliklaming hammasida ham texnikani ta'mirlash uchun tegishli 
sharoitlar yaratilmagan; ishlab chiqarish uchastkalari (dala shiypon- 
lari, ta’mirlash ustaxonalari, chorvachilik fermalari va b.) yetarlicha 
jihozlanmagan va ularda mehnat qilish uchun tegishli sharoitlar 
yaratilmagan. Sanab o'tilgan kamchiliklaming barchasi ishchilaming 
samarali mehnat qilishi va dam olishini tashkil qilishga to'sqinlik 
qiladi.
Respublikadagi qishloq mehnati mazmunining o'ziga xos xusu- 
siyati-jism oniy mehnatning aqliy mehnatdan ustunligi. Sotsiologlar 
' tomonidan Farg'ona, Jizzax va Qashqadaryo'viloyatlarida o'tkazgan 
tadqiqotlariga ko'ra, qishloq aholisining deyarli 90% jismoniy qo'l 
mehnati bilan band ekan. Yana bir alohida jih a t-ish c h ila r orasida 
noprofessional mehnat bilan shug'ullanadiganlar sonining ko'pligi. 
Bir tomondan, professional mehnatni talab etmaydigan ish o'rinlari 
ko‘p bo'lsa, ikkinchi tomondan - maxsus m a’Iumotga ega bo'lgan 
ishchilar kam. Aytish lozimki, bu ko'proq ayollarga taalluqli.
48

---

Ishchi laming taxminan 25% maxsus kurslar yoki kasb-hunar ta'lim 
muassasalarida tahsil olgan. Ishchilaming shu darajadagi ma'lumotga 
ega boMishi malakali mehnat bilan, xususan, mexanizator bo‘lib 
ishlash uchun yetarli hisoblanadi. Undan tashqari, qishloqlarda 
aksariyat hollarda bir smenali ish kuni joriy etilgan bo'lib, deyarli 
butun kun davomida mehnat qilinadi; ish turlarining deyarli barchasi 
m avsum iy-bu qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining o‘ziga xosligi 
bilan bogMiq (yoz va kuz fasllarida ish haddan tashqari ko‘p, qishda 
esa - bo‘sh vaqt bemalol); dam olish kunlari va mehnat ta’tillaridan, 
odatda, foydalanilmaydi (sabablari - ishchi kunlari bo‘yicha belgilan- 
gan minimumni majburiy tarzda bajarish va shaxsiy tomorqa 
xo'jalikni qarovsiz qoldirmaslik). Lekin, umuman olganda, qishloq 
mehnatkashlarining o ‘z faoliyatlari va mehnatlariga boMgan muno- 
abatlari ijobiy hisoblanadi.
Qishloq xo‘jaligida industrial lash tirish jarayonini yanada jadal- 
lashtirish - ijtimoiy ishlab chiqarishdagi mehnatni takomillashtirish 
bo'yicha asosiy yo‘nalish boMib xizmat qiladi. Bunda nafaqat ishlab 
chiqarish, balki qishloqdagi ijtimoiy muammolar ham hal qilinadi. 
Ishlab 
chiqarish 
uchastkalari, 
qishloq 
xo‘jalik 
komplekslari 
rekonstruksiyasi, obodonlashtirilishi, mehnat rejimining tartibga 
solinishi, ishning mavsumiy boMishini bartaraf etilishi, mehnatning 
a\ tomatlashtirilishi va mexanizatsiyalashtirilishi, malakali ishda band 
boMgan ishchilar ulushini ko'paytirish, qishloq xo'jalik texnikasiga 
sifatli xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab 
chiqilishi, rivojlanishi hayotga tatbiq etilishi zamr.
Shaxsiy tomorqa xoMaligidaei mehnat. Zamonaviy sharoitlarda 
shaxsiy tomorqa xo‘jaligi obyektiv zarurat boMib, u qishloq joylardagi 
oilalaming iqtisodiy ehtiyojlarini qondirish 
manbalaridan biri 
hisoblanadi. Shaxsiy tomorqaga ega boMgan har bir uy xo‘jaIigi 
yetishtirilgan qishloq xo‘jalik mahsulotlarini sotish orqali oila 
budjetiga qo‘shimcha mablagMar kiritadi yoki bu kabi mahsulotlami 
savdo tarmogMdan sotib olmaslik hisobiga pullami iqtisod qiladi. 0 ‘z 
shaxsiy xo'jaligini yuritish - qishloq turmush tarzining afzalliklaridan 
biri boMib, katta, hattoki ko‘p bolali oilalarga, ijtimoiy mehnat orqali 
topayotgan daromadlari nisbatan kam boMsada, shaxsiy tomorqa 
yordamida topayotgan mablagMari evaziga yetarlicha to‘q va farovon 
hayot kechirish imkoniyatini yaratadi.
49

---

O'zbekistonda sabzavot, kartoshka, chorva mahsulotlarini ishlab 
chiqarishda shaxsiy tomorqa xo‘ja!iklarining ahamiyati katta. MDH 
mamlakatlaridan farqli oMaroq chorvachilik mahsulotlarini ishlab 
chiqarishda 
respublikadagi 
tomorqa 
xo‘jaliklarining 
salmog‘i 
yuqoriroq. Aynan chorvachilikka mehnat sarflarining asosiy ulushi 
(74% gacha) to‘g‘ri keladi. Shaxsiy tomorqa xo‘jaligidagi mehnat 
o ‘ziga xos jihatlarga ega, awalambor bu mehnat ko‘p tarmoqli bo‘lib, 
turli mehnat qurollari va moslamalarga, tegishli bilim va ko‘nik- 
malarga ega boMishni taqozo qiladi. Shu bilan birga, bu mehnat 
deyarli mexanizatsiyalashmagan - asosiy ish qo‘l mehnati bilan 
bajariladi. Shuning uchun ham bunday mehnat uchun ko‘proq kuch va 
vaqt sarflanadi. Bu vaziyat yaylov va o ‘tloqlar, yem-xashak, suv 
yetishmasligi tufayli yanada murakkablashib, shaxsiy tomorqa 
xo‘jaligini vuritishda qo‘shimcha qiyinchiliklami keltirib chiqaradi.
Shunday qilib, qishloq aholisi o‘zining tomorqasida qondiradigan 
zaruriy ehtiyojlar xilma-xilligi va xo‘jalikning moddiy bazasi, uni 
tashkil qilish va yuritishga sarflanadigan mehnat, energiya va 
mablag‘lar o ‘rtasida sezilarli ziddiyatlar mavjud. Bu ziddiyatlami 
shaxsiy tomorqa xo‘jaliklarga dehqon, fermer va jam oa xo‘jaliklari 
tomonidan ko‘rsatiladigan yordam (bu xo‘jaliklarning shaxsiy 
tomorqa xo‘jaliklar bilan kooperatsiyasi, sug‘orish uchun suv, kichik 
mexanizatsiya vositalari bilan ta’minlash, xarajatlari kelgusi hosil 
hisobiga qoplanadigan konsentrat yemlar, yem-xashak yetkazib berish 
bo'yicha aniq tizim joriy etilishi) hisobiga bartaraf qilish mumkin.
Oilaviy pudrat asosida ishlayotgan xususiy fermalar, uchastkalar, 
sexlar, tomorqa uchastkalariga xizmat ko‘rsatishga ixtisoslashgan 
tashkilotlar rivojlanadi.
Bu tadbirlaming uzviy ketma-ketlikda amalga oshirilishi 
natijasida shaxsiy tomorqadagi mehnat mazmunan o'zgaradi: moddiy 
ehtiyojlar asta-sekin psixologik ehtiyojlar bilan almashinib boradi, 
iqtisodiy zarurat o'm ini zavqli mehnat bosadi. Bularning hammasi 
bo‘sh vaqt budjetini ko‘paytirish, ijtimoiy mehnatga qo‘shimcha 
rezervlar jalb qilinishi imkoniyatini beradi, shaxsning barkamol 
rivojalanishi uchun sharoitlar yaratiladi. Bu jarayon posyolkalar rejali 
tuzilmalaridagi 
o‘zgarishlar bilan 
kechadi, 
xususan, 
tomorqa 
uchastkalar maydoni qisqaradi, ularning ishlab chiqarish tuzilmasi
50

---

o'zgaradi, yordamchi xo‘jaliklar - xususiy fermalar, sexlar, oilaviy 
yoki ijara pudratiga asoslangan uchastkalar tashkil qilinadi.
Maishiv foolivat. Maishiv faoliyatning o'ziga xos jihatlari ijtimoiy 
maqsadlarga ko'ra turlicha mashg'ulotlardan (uy-joy, ovqatlanish, 
sog'liq-salomatlik, tegishli sanitariya holatni ushlab turish, uy 
jihozlarini (mebel, kiyim-bosh, poyafzal va b.) tutish, madaniy- 
maishiy muassasalar xizmatlaridan 
foydalanish bilan 
bog'liq 
yumushlar) iborat.
Uy-joy masalasi maishiy sohadagi eng muhim ehtiyojlardan biri 
hisoblanadi. Odatda, alohida xususiy uy-joyga ega bo'lish ko'pchilik 
tomonidan asosiy muammo sifatida tan olinadi. Sababi, aynan 
shunday uyda inson o 'z oilasi mustaqilligini ta’minlagan mulkdor deb 
his qiladi. Undan tashqari, o'ziga tegishli uy va tomorqa uchastkasida 
xo'jalik yuritish qulay, uyni o'zgartirish va qayta qurish egasining 
xohishiga ko'ra amalga oshiriladi. Qishloqdagi uy-joylaming aksariyat 
qismi kommunal qulayliklarga ega emasligini, ularda gaz va ichimlik 
suv ta'minoti, markaziy isitish tizimi, kanalizatsiya va issiq suvning 
yo'qligini inkor qilib bo'lmaydi. Qishloq aholisi maishiy ehtiyojlarini 
qondirish maqsadida shaharliklarga qaraganda ko'proq vaqt va mehnat 
sarflaydilar. Bunday holatni uy mehnatining asosiy turlari yetarlicha 
mexanizatsiyalashtirilmagani bilan ham izohlasa bo'ladi. Garchi, ba’zi 
maishiy texnika bilan ta’minlanganlik darajasi ortib borayotgan 
bo'lsada, baribir, suv keltirish, o'tin tayyorlash, chorva mollariga yem 
tayyorlash kabi mehnatning og'ir turlari, asosan, qo'lda va ko'p vaqt 
sarflangan holda bajariladi. Bugungi kunda qishloq aholisiga suv 
ta'minoti, kanalizatsiya, chorva mollari uchun yem-xashak, uyni 
isitish uchun o'tin va boshqa yoqilg'i turlarini tayyorlash, sabzavot, 
ho'l meva hosilini yig'ish, uni qayta ishlash kabi ishlar uchun maxsus 
texnika vositalari nihoyatda zarur.
Maishiy faoliyatdagi muammolaming boshqa turlari uy jihozlarini 
tutish va o'ziga qarash (kir yuvish, kiyim-boshni tozalash, maishiy 
texnikani ta’mirlash, tana gigiyenasi va tashqi qiyofa estetikasi) kabi 
ehtiyojlami qondirish bilan bog'liq. Yuqorida sanab o'tilgan 
ishlaming asosiy qismi qishloq oilasining ichida bajariladi. Aksariyat 
hollarda qishloq uchun an’anaviy hisoblangan turmush tarzi va oilaviy 
tuzilma shakllari maishiy xizmat ko'rsatish korxonalari tomonidan 
berilayotgan takliflardan ustunroq hisoblanadi. Shu sababdan, maishiy
51

---

xizmatlarga boMgan talab va ehtiyojlar aytarli yuqori darajada emas. 
Sotsiologik 
tadqiqot 
natijalari 
shuni 
ko'rsatayaptiki, 
qishloq 
aholisining ijtimoiy mehnatdagi ishtiroki bo'yicha past ko‘rsatkichlar 
uy xo'jaligidagi bandlik bilan izohlanar ekan (Andijon viloyatining 
qishloq joylarida va Paxtaobod shahrida istiqomat qiluvchi aholining 
(jami 96,5 ming kishi) 47,7% asosan uy xo‘jaligida mehnat qiladi). 
So‘rovda qatnashganlaming 74% (erkaklaming 70% va ayollaming 
75%) agar tegishli sharoitlar yaratilsa, ijtimoiy mehnat sohasida 
ishlash istagini bildirganlar).
Qishloqqa xos turmush tarzining an’anaviy tizimini o‘zgartirish 
qishloq uchun shakllangan va bugungi kunda mavjud boMgan maishiy 
ehtiyojlardan sifatliroq maishiy xizmatlami taqdim etishni rivojlantirish 
yoMi bilan amalga oshirish mumkin. Buning uchun maishiy xizmat 
ko‘rsatish obyektlari sonini keskin oshirish va ulami imkon qadar tezroq 
ishga tushirish talab qilinadi. Uy-joy qurilishi bilan birga xizmat 
ko‘rsatishning mintaqaviy tizimini yaratish hozirgi kunning eng dolzarb 
masalalaridan biri hisoblanadi. Bunda mahalliy muhandislik tarmoq- 
larini (isitish tizimi, suv ta’minoti va kanalizatsiya), gazlashtirish, 
telefonlashtirish tizimlarini yaratish katta ahamiyatga ega.
TaMim sohasidagi faoliyat. Maktab taMimi va mehnat bilan band 
boMgan qishloq aholisini o'qitishning muhimligi, birinchidan, 
ishlovchilar orasida bilim va malakasi ayrim ish turlari uchun yetarli 
boMmagan toifa mavjudligi, ikkinchidan, maxsus bilimlami talab 
qiluvchi mehnat turlarini bajaradigan ishchilaming yo‘qligi bilan 
izohlanadi. Bu ikki masalani qisman hal qilish uchun ishchilami 
o'qitish, ulaming bilimlarini oshirish, ya’ni o ‘qish va tahsil olishni 
qishloq aholisining turmush tarziga kiritish zarur. Yuqorida qayd 
etilganidek, qishloq aholisi o ‘rtasida maMumotga boMgan talab 
darajasi yuqori emas, sababi, qishloq mehnatiga avtomatlashtirish va 
mexanizatsiyalashtirish vositalarining tatbiq etilishi yetarli darajada 
emas, natijada, asosan qoM mehnati orqali bajariladigan ishlar ulushi - 
katta. Bu muammoning yana bir e’tiborli jihati, bu o ‘quv muassasalari 
( 0 0 ‘YU, kasb-hunar kollejlari va sh.k.) va qishloq mehnatkashlari 
yashaydigan va ishlaydigan joylari o'rtasidagi transport aloqalari 
yaxshi yoMga qo‘yilmaganidir. Ma’lumot olishga boMgan ehtiyoj sust- 
ligini qishloq turmushidagi ko'pgina qiyinchiliklar (uy-joy muammo- 
lari, og‘ir mehnat, shaxsiy tomorqada ishlash tufayli bo‘sh vaqtning
52

---

kamligi va h.k.) ta'lim olish masalalarini ikkinchi darajaga surib 
qo‘yganligi bilan tushuntirish mumkin. Ana shu omillar qishloqdagi 
noxush an’ana, ya’ni bir vaqtning o'zida ham ishlash, ham o‘qishga 
boMgan intilish yo‘qligini kelib chiqishiga sabab boMgan.
TaMim 
sohasidagi 
faoliyatning takomillashtirilishi, 
birinchi 
navbatda. qishloq xo‘jaligidagi ishlab chiqarishda industrializatsiya 
jarayonlari jadallashtirilishiga bogMiq. Qishloqda yangi texnikaning 
paydo boMishi, qoM mehnati ulushining qisqartirilishi maxsus bilimlar- 
ga ega boMishni talab qiladi. Yangi texnika va avtomatlashgan tizim- 
lami boshqarish bilan bogMiq yangi kasblar paydo boMadi. Umumiy va 
o ‘rta maMumotning o'zi kamlik qilishi mumkin, natijada, qishloq 
aholisida yangi bilimlarga boMgan ehtiyoj kuchayadi. Qishloq joylarda 
litsey, kasb-hunar kollejlari, oliy o‘quv yurtlari va ilmiy-tadqiqot insti- 
tutlarining boMimlari va filiallari tarmoqlarini kengaytirish va rivojlan­
tirish, qishloq va shahar orasidagi transport kommunikatsiyalarini tako- 
millashtirish katta ahamiyatga ega. QoM mehnatini mexaniziyalash- 
tirish hisobiga qishloq aholisining bo‘sh vaqti ko‘payadi va malaka 
oshirish, yangi bilimlami egallash uchun sharoitlar yaxshilanadi.
Hordiq. Hordiq chiqarish sohasida ehtiyojlaming, asosan, uch turi 
qondiriladi: psixologik va fiziologik barqarorlikni tiklash, o ‘zini o‘zi 
ifodalash, ma’naviy ozuqa olish. Bugungi kunda qishloqqa nisbatan 
ishlatiladigan «bo‘sh vaqt» iborasi o‘ziga xos, g‘ayrioddiy mazmunga 
ega. Bu yerda hordiq chiqarish funksiyasini bajaruvchi mehnat turlari 
(uy yumushlari, uy-joy ta’miri va b.) va dam olishning qishloq uchun 
an’anaviy hisoblangan turlarining ahamiyati nazarda tutiladi.
Madaniy-ma’rifiy tusga ega vaqt o ‘tkazishdagi rang-baranglik 
doirasining torligi, qishloq aholisi, shaharlikiardan farqli oMaroq, 
muzey, ko‘rgazmalarga deyarli tashrif buyurmasligi, dam olish bilan 
bogMiq mashg'ulotlaming, aksariyat hollarda, saviyasi past boMishi 
qishloqdagi hordiq chiqarishning o‘ziga xos jihatlaridir.
Qishloq aholisi bo‘sh vaqtini, odatda, uy yumushlari bilan shug'ul- 
lanishga, teleko'rsatuvlami tomosha qilishga sarflaydi. Hordiq 
chiqarishning faol turlariga, masalan, sport bilan shug‘ullanish, 
kutubxona, klublarga borish, madaniy tadbirlarda ishtirok etishga vaqt 
juda kam ajratiladi. Dala ishlari mavsumida bo‘sh vaqt deyarli 
boMmaydi - ish rejimi, aksariyat hollarda, kunduzi va bir smenali qilib 
belgilangan, ogMr qoM mehnati tufayli kechga borib charchoq
53

---

1
alomatlari yaqqol namoyon bo'ladi. Qishda, dala ishlari tugaganidan 
so‘ng, bo‘sh vaqt ko‘proq bo‘lsa-da, qishloqdagi madaniy-ma’rifiy 
obyektlar soni cheklanganligi sababli dam olish tadbirlarini to'laqonli 
o'tkazish imkoniyatini bermaydi. Undan tashqari, shaxsiy tomorqadagi 
mehnat uchun sarflanadigan mehnat va vaqt, maktabgacha ta’lim 
muassasalar ishining yetarli darajada emasligi hisobga olinadigan 
bo'lsa, nima sababdan qishloq aholisida bo‘sh vaqtni madaniy hordiq 
chiqarishga bo'lgan talab sust ekanligini tushunish mumkin.
Qishloqdagi maishiy-madaniy xizmat ko'rsatish tizimi, ijtimoiy 
muassasalar qurilishining jadal rivojlantirilishi, aholi savodxonligi va 
madaniyatining oshirilishi madaniy muloqotga, ma’rifiy tadbirlarni 
o'tkazishga bo'lgan talab va ehtiyojlar shakllanishiga ko'mak beradi. 
Maktabgacha ta’lim muassasalari, sport inshootlarining qurilishi, 
qishloq aholi punktlariga muhandislik kommunikatsiyalarini o'tkazish 
qishloq aholisi turmush tarzi yaxshilanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
O'zbekistondagi qishloq aholisining an’anaviy turmush tarzi 
o'ziga xos xususiyatlarga ega. Agrosanoat integratsiyasining izchil 
rivojlanishi, ishlab chiqarish, iqtisodiy va ijtimoiy munosabatlaming 
yangi shakllari paydo bo'lishi an’anaviy qishloq hayotidagi o'zga- 
rishlarga ijobiy ta’sir ko'rsatadi. O'zgarishlaming yuqorida sanab 
o'tilgan yo'nalishlari asta-sekin yangi ijtimoiy qadriyatlar, yangicha 
fikrlashga olib keladi. Bu holat esa, o 'z navbatida, shahar va qishloq 
o'rtasidagi mavjud tafovutlar izchillik bilan yo'qolishiga sabab 
bo'ladi. Qishloq hayotida sodir bo'layotgan ijtimoiy jarayonlami 
to 'g 'ri hisobga olinishi esa - qishloq qiyofasini tubdan o'zgartirish 
masalasini hal qilishga yordam beradi.
T a k ro rla s h uchun sav ollar:
l.O lim lam ing fikricha 0 ‘zbekistonda qishloq xo'jaligidagi asosiy 
muammo nimadan iborat?
2 .0'zbekistonda qishloq xo‘jaligidagi asosiy muammoni hal 
qilinishiga sotsiologlaming tavsiyasiga ko‘ra qaysi omillar ta’sir 
ko‘rsatishi mumkin?
3 .Qishloq turmush tarzi tarkibiga faoliyatning qaysi turlari kiradi?
4. Ijtimoiy ishlab chiqarishdagi mehnatning o ‘ziga xos xususi­
yatlari nimalardan iborat? Ulaming rivojlanishi qay tarzda kechadi?
54

---

S.Shaxsiy tomorqa xo'jaligidagi mehnatning o'ziga xos xususi­
yatlari nimalardan iborat? Ulaming rivojlanishi qay tarzda kechadi?
6. Bugungi kundagi maishiy faoliyatning qanday o'ziga xos 
xususiyatlari mavjud? Ulaming rivojlanishi qay tarzda kechadi?
7.Ta’lim va malakani oshirish bilan bog'liq faoliyatning bugungi 
kundagi o'ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat? Ulaming 
rivojlanishi qay tarzda kechadi?
8. Maishiy faoliyatning bugungi kundagi o'ziga xos xususiyatlari 
nimalardan iborat? Ulaming rivojlanishi qay tarzda kechadi?
9. Madaniyat va dam olish sohasidagi mehnatning bugungi kunda 
qanday o'ziga xos xususiyatlari mavjud? Ulaming rivojlanishi qay 
tarzda kechadi?
55

---

П bob. JO Y L A S H T IR IS H N IN G H U D U D IY -IY ER A R X IY A
T U Z IL M A S IN IN G S H A K L L A N IS H I
2.1. A holi p u n k tla rin in g ijtim oiy-iqtisodiy in tegratsiyasi
Bugungi kunda shaharsozlik va loyihalash sohasida yangicha, 
yanada kattaroq miqyoslarda fikrlashga o ‘tish aholi punktlarining 
joylashuv tizimlaridagi samarali rivojlanishi va faoliyat ko‘rsatishi 
bilan bogMiq masalalar majmuasini hal qilishning eng muhim sharti 
boMib qolmoqda. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish va shaharsozlik 
sohasida loyihalashtirish obyektlari sifatida alohida qishloq aholi 
punktlari bilan bir qatorda