”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

2 Bitumli bog‘lovchi moddalar 
2.1 Bitumlar tarkibi va tuzilishi 
 
Bitumning elementar tarkibi quyidagicha: uglerod 70-80%, vodorod 
1015%, oltingugurt 2-9%, kislorod 1-5%, azot 0-2%. Bitum tarkibida bu 
elementlar uglevodorod radikallari va ularni oltingugurt, kislorod va azotli 
birikmalari ko‘rinishida bo‘ladi.
Bitum tarkibi asfaltenlardan (qattiq jinslar), smolalar va moylardan iborat 
bo‘lib, bitumning barcha xossa va xususiyatlarini belgilaydi.
Asfaltenlar
Yuqori
molekulali
uglevodorodlar
va
ularning
hosilalaridan iborat bo‘lgan, molekulyar massasi 1000-5000, zichligi 1 gsm
3
Yuqori moddalardir. Asfaltenlar tarkibida karbenlar va moylarda va organiq 
erituvchilarda erimaydigan karboidlar bo‘ladi. Bitumning qattiq qismini 
uglevodorodlar-parafinlar ham tashkil etishi mumkin.
Smolalar molekulyar massasi 500-1000, zichligi 1 gsm
3
atrofida bo‘lgan 
to‘q jigar rangli amorf moddalardir.
Moylar molekulyar massasi 100-500, zichligi 1 gsm
3
gacha bo‘lgan 
uglevodorodlardan iborat moddalardir.
Bitum tarkibi jihatidan kolloid sistema bo‘lib, asfaltenlar, smolalar va 
moylarda dispersiya holatida bo‘ladi. Bitum tarkibida asfaltenlar (18-20 mkm) 
yadrolar hosil qiladi, atrofida esa smolalar va moylardan qobiqlar joylashgan.
Bitum tarkibida asfaltenlar ko‘p qismni tashkil etsa, uning qattiqligi, 
yumshash harorati va mo‘rtligi Yuqori bo‘ladi.
Bitum tarkibida moylar va smolalar ko‘p qismni tashkil qilsa, aksincha 
bitum yumshoq va tez eruvchan bo‘ladi. Moylar va smolalarning molekulyar 
massasi past bo‘lsa, bitumning plastikligi Yuqori bo‘ladi.
Bitum tarkibida parafin miqdorining 5% ortishi past haroratlarda 
mo‘rtligini ko‘paytiradi.
Bitumdan qurilish materiallari olishda quyidagi usullar bilan ishlov 
beriladi: 140-170
0
S qizdirilib smolalar yumshatiladi va moylarda yaxshi erishi 
ta’minlanadi; bitumlar yashil neft moyi, lakoyl, texnik kerosin va boshqa 
organiq erituvchilarda eritiladi va sovuq holdagi mahsulotlar tayyorlash 
imkoniyati yaratiladi; bitum maxsus emulgatorlar vositasida bitum 
emulsiyalari va pastalariga aylantiriladi va kompozitsion materiallar 
tayyorlashda ishlatiladi.