R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

3. Muomala. «Zenit» zavodidan tekinga 500000 so‘mlik asosiy
vosita (Televizor)qabul qilib olindi. Bu muomala natijasida balans ak-
tivida ham, passivida ham o‘zgarish (ko‘payish) sodir bo‘lgan. Birinchi-
dan, aktivdagi «Asosiy vositalar» moddasi 500000 so‘mga ko‘paygan
(1312600Q 500000 q 1812600), ikkinchidan passiv tomonda «Rezyerv
kapitali» moddasi paydo bo‘ladi (500000 so‘mga).
Shunday qilib, bu xo‘jalik muomalasi natijasida balans aktivi va
passivi bir xil summaga ko‘payib, lekin balans tengligi buzilmagan.
Uchinchi tip o‘zgarish uchun yani o‘zgarish balansning aktividagi
moddalarda ham, passividagi moddalarda ham ko‘payish tomonga sodir
bo‘lganda quyidagicha matematik model tuziladi:

---

44

∑
∑
+
=
+
р
Р
а
А
,

(3)

Bu model balans aktivi va passivining moddalari bir xil summa-
larga ko‘payganda, shu summalarga aktiv passiv summalari yig‘indisi
ham ko‘payadi, aktiv va passiv tengligi esa buzilmaydi deb o‘qiladi.

2.5-jadval
3-muomaladan keyingi balans 

Aktiv 
Summa,
so‘m
Passiv
Summa,
so‘m
Asosiy vositalar
(+500000)
1812600 Ustav kapitali
1448960
Materiallar (-8600)
15600 Rezyerv kapitali (+500000)
500000
Xodimlar bilan mehnat haqi
bo‘yicha hisoblashuvlar (-14500)
25390
Asosiy ishlab chiqarish
(+8600)
52450
Budjet bilan hisob-kitoblar
(+14500)
14500
Hisob-kitob schoti
134400 Mol etkazib beruvchilar
26200
Balans
2 015050 Balans
2 015050

4-Muomala. Mol etkazib beruvchilarga hisob-kitob schotidan
13900 so‘m qarz puli o‘tkazildi. Bu muomala natijasida hisob-kitob
schotidagi qoldiq 13900 so‘mga kamaydi (134400-13900 = 120500) va
bir vaqtning o‘zida mol yetkazib beruvchilarga bo‘lgan qarz ham shu
summaga kamaydi (26200 - 13900 = 12300).
Bu muomala balansning aktivida ham, passivida ham bir xil sum-
maga kamayishga olib keldi. Lekin balans tengligi buzilmadi.
Yuqoridagi barcha muomalalarni aks ettirganimizdan so‘ng
korxona balansi quyidagi ko‘rinishga keladi (2.6-jadval).
To‘rtinchi tip o‘zgarish uchun ya’ni o‘zgarish aktivdagi
moddalarda ham, passivdagi moddalarda ham kamayish tomonga sodir
bo‘lganda matematik model quyidagicha tuziladi:

∑
∑

=
−
р
-
Р
а
А
,

(4)

Bu model; aktiv va passiv moddalari bir xil summaga kamayganda,
shu summaga aktiv va passivdagi summalar yig‘indisi ham kamayadi,
aktiv va passiv tengligi esa buzilmaydi deb o‘qiladi.

---

45
2.6-jadval