R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

2.3-jadval
1-muomaladan keyingi balans 

Aktiv 
Summa,
so‘m
Passiv
Summa,
so‘m
Asosiy vositalar
1312600 Ustav kapitali
1448960
Materiallar (-8600)
15600
Asosiy ishlab
chiqarish (+8600)
52450
Xodimlar bilan mehnat haqi
bo‘yicha hisoblashuvlar
39890
Hisob-kitob schoti
134400
Mol yetkazib beruvchilar
26200
Balans 1515050
Balans

1515050

Agar balans aktivi summalarining jami A, balans passivining
summalarining jamini P, balans moddalarining summasini a deb qabul
qilsak, quyidagi matematik modelni tuzamiz,

∑
∑

=
−
+
Р
а
а
А
,

(1)

Ushbu model quyidagicha o‘qiladi: balans aktivining bir moddasi
ko‘payadi, boshqasi (u bilan bog‘liq bo‘lgan) xuddi shu summaga ka-
mayadi; natijada aktiv va passiv summalar yig‘indisi o‘zgarmaydi,
ularning o‘zaro tengligi saqlanib qoladi.
2-muomala. Xodimlarga hisoblangan ish haqi summasidan 14500
so‘m daromad solig‘i ushlandi. Bu muomaladan so‘ng hisoblangan ish
haqi summasi 25390 so‘m bo‘lgan (39890-14500=25390) va bir vaqt-
ning o‘zida balans passivida 1450 so‘mga «Soliq va majburiy to‘lovlar
bo‘yicha majburiyatlar» degan yangi modda paydo bo‘ladi.
Shunday qilib, bu muomala natijasida faqat balans passividagi
moddalar orasida o‘zgarishlar ro‘y bergan va yig‘indisi o‘zgarmagan.

---

43
2.4-jadval

2-muomaladan keyingi balans 

Aktiv 
Summa,
so‘m
Passiv
Summa,
so‘m
Asosiy vositalar
1312600 Ustav kapitali
1448960
Materiallar (-8600)
15600
Xodimlar bilan mehnat haqi
bo‘yicha hisoblashuvlar
(-14500)
25390
Asosiy ishlab
chiqarish (+8600)
52450 Budjet bilan hisob-kitoblar
(+14500)
14500
Hisob-kitob schoti
134400
Mol etkazib beruvchilar
26200
Balans 1515050
Balans

1515050

Endi ikkinchi tip o‘zgarish, ya’ni faqat passivdagi moddalarda
sodir bo‘ladigan, o‘zgarishlar matematik modelini tuzamiz. Bunda
avvalgi shartli belgilardan foydalanamiz va balans passivi modda-
larining summasini p harfi bilan belgilaymiz. Bunda matematik model
quyidagicha bo‘ladi:

∑ ∑
−

+
=
р
р
Р
А
,

(2)

Ushbu model balans passividagi bir modda ko‘payganda boshqasi
(u bilan bog‘liq bo‘lgan) huddi shu summaga kamayadi deb o‘qiladi. Bu
vaqtda har bir aktiv va passivning alohida jami summasi o‘zgarmaydi va
ularning o‘zaro tengligi buzilmaydi.